przykład rozwi ą zywania KAZUS Z PRAWA RZYMSKIEGO

KONSPEKT 1. Tre ść kazusa. 2. Ustalenie stanu faktycznego. 3. Wskazanie problemu prawnego. 4. Rozstrzygni ę cie (ratio decidendi).

TREŚĆ KAZUSA Juliusz, będąc przekonany, że jego żona spodziewa się dziecka, sporządził testament, w którym ustanowił swym spadkobiercą mające się narodzić dziecko. Na wypadek jednak, gdyby dziecko zmarło przed osiągnięciem wieku uprawniającego do samodzielnego sporządzenia testamentu, powołał on swego przyjaciela Gracjana jako tego, który ma dziedziczyć po dziecku (substitutio). Po śmierci spadkodawcy okazało się, że jego żona wcale nie była w ciąży. Natychmiast po tym i spadkodawcy ustawowi Juliusza i Gracjan zażądali wydania spadku. Odpowiedz na pytania: 1) komu przysługuje prawo do spadku po Juliuszu? 2) czy rozwiązanie byłoby inne, gdyby dziecko Juliusza narodziło się martwe? 3) komu przysługuje prawo do spadku, gdyby dziecko zmarło dwa lata po urodzeniu?

USTALENIE STANU FAKTYCZNEGO W tek ś cie rozwa ż any jest przypadek sporz ą dzenia testamentu, w którym testator ustanowił swym spadkobierc ą maj ą ce si ę narodzi ć dziecko. W testamencie powołano substytuta Gracjana (zastosowano instytucj ę substitutio pupilaris).

WSKAZANIE PROBLEMU PRAWNEGO Problem prawny sprowadza si ę do oceny skutków ustanowienia substytuta w sytuacji, kiedy ż ona testatora nie była w ci ąż y. Nale ż y odpowiedzie ć na 3 pytania. Jednak nie zawsze musz ą by ć one sformułowane. Dlatego trzeba uwa ż nie czyta ć tre ść kazusa.

ROZSTRZYGNIĘCIE W dawnym prawie o ważności czynności prawnej decydowała jedynie forma. Element subiektywny, czyli wola uzewnętrzniona w odpowiedniej formie nie była uwzględniana przy ocenie skutków prawnych czynności. Pod koniec republiki przy ocenie ważności czynności prawnych zaczęto uwzględniać nie tylko wolę formalnie wyrażoną w słowach (verba), i gestach, ale też domniemaną intencję dokonującego czynności (voluntas). Pierwszy raz uwzględniono domniemaną intencję spadkodawcy w brew literalnemu brzmieniu testamentu w Causa Curiana. Stopniowo, w prawie klasycznym również przy czynnościach inter vivos zaczęto brać pod uwagę domniemaną intencję stron, a nie tylko formalne uzewnętrznienie ich woli. Causa Curiana jest momentem przełomowym. Zaczyna się stopniowe odchodzenie od interpretacji literalnej na rzecz celowościowej. Celem wykładni subiektywnej jest ustalenie indywidualnego znaczenia oświadczenia woli zgodnego z zamiarem osoby dokonującej czynności prawnej, szczególnie przy wyjaśnianiu treści testamentu. Sprawę wygrał substytut broniony przez retora L. Liciniusza Crassusa, który przekonał centumwirów, że wolą spadkodawcy było pominięcie dziedziców ustawowych. W prawie spadkowym już w I w. p.n.e. zwyciężyła interpretacja zgodna z wolą spadkodawcy a nie z literalnym brzmieniem testamentu.

PODSUMOWANIE Rozwi ą zuj ą c kazusy z prawa rzymskiego, mo ż na posługiwa ć si ę zwrotami takimi, jak: „z tre ś ci fragmentu wynika, i ż …”; „w tek ś cie rozwa ż any jest przypadek…”; „w ą tpliwo ść co do … stała si ę podstaw ą sporu pomi ę dzy…”; „zatem problem prawny sprowadza si ę do oceny…”; „ w tek ś cie odnale źć mo ż na 2 sposoby rozwi ą zania w ą tpliwo ś ci”. Opracował: dr Radosław Zych