Blok I: PODSTAWY TECHNIKI Lekcja 4: Rysunek techniczny (2 godz.) 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego. 2. Zasady rzutowania. 3. Widoki i przekroje. 4. Uproszczenia rysunkowe. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Rysunek to graficzne odtworzenie, np. na papierze, widoku przedmiotu istniejącego lub projektowanego z uwzględnieniem jego położenia, kształtu i wymiarów. W zależności od przeznaczenia lub techniki wykonania rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje rysunku: artystyczny, ilustracyjny i techniczny. Rysunek techniczny w sposób zwięzły i przejrzysty wyraża kształty i wymiary przedmiotów istniejących lub projektowanych do celów produkcyjnych w przemyśle. Rysunek techniczny, wykonany zarówno jako szkic – odręcznie - jak i za pomocą przyborów kreślarskich, musi odpowiadać pewnym przepisom, które umożliwiają jednoznaczne zrozumienie jego treści. Rysunek techniczny jest rysunkiem znormalizowanym. Obecnie niemal wszystkie elementy rysunku podlegają ogólnopaństwowym przepisom nazywanym Polskimi Normami PN. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny PKN.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Formaty arkuszy rysunkowych – formaty podstawowe (PN-80/EN-01612)

(kopii rysunku po obcięciu) A0 841 x 1189 A1 594 x 841 A2 420 x 594 A3 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Format podstawowy Wymiar formatu (kopii rysunku po obcięciu) A0 841 x 1189 A1 594 x 841 A2 420 x 594 A3 297 x 420 A4 210 x 297 A5 148 x 210

Elementy graficzne arkusza rysunkowego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Elementy graficzne arkusza rysunkowego

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego W normie PN-ISO 10209-1:1994 ustalono i zdefiniowano terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów:   – KŁAD jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. – PRZEKRÓJ jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. – WIDOK jest to rzut prostokątny przedstawiający widoczną część przedmiotu, a także w miarę potrzeby jego zarysy niewidoczne. – RZUT PIONOWY jest to widok w płaszczyźnie pionowej. – WIDOK Z GÓRY jest to widok, kład lub przekrój w płaszczyźnie poziomej, widziany z góry.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego - RYSUNEK TECHNICZNY; RYSUNEK jest to informacja Techniczna podana na nośniku informacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle w podziałce.   – SZKIC jest to rysunek, wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce. – RYSUNEK WYKONAWCZY jest to rysunek, na ogół opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebna do wykonania elementu. – RYSUNEK ZŁOŻENIOWY jest to rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części. – RYSUNEK ELEMENTU jest to rysunek przedstawiający pojedynczy element składowy, zawierający wszystkie informacje wymagane do określenia tego elementu.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Pismo stosowane do opisywania rysunków Pismo powinno spełniać trzy wymagania ogólne: 1) czytelność, którą gwarantuje właściwy odstęp między znakami, 2) przydatność do powszechnie stosowanych metod powielania, 3) przydatność do kreślenia sterowanego numerycznie. Elementami ułatwiającymi kształtowanie liter, cyfr i innych znaków graficznych pisma jest wyobrażalna siatka oraz tak zwana linia środkowa. Siatka zbudowana z kwadratów o boku d służy do kształtowania pisma prostego (pionowego), a siatka zbudowana z rombów -do pisma pochyłego. Linia środkowa jest linią urojoną, położoną w środku każdego elementu liniowego znaków graficznych (liter, cyfr).

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Wyobrażalna siatka: a, c) dla pisma prostego, b) dla pisma pochyłego T. Lewandowski: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2007

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Napisy i tablice na rysunkach. Napisy dotyczące bezpośrednio rzutów przedmiotów lub ich fragmentów należy umieszczać w jednym wierszu, nad cienką linią odniesienia lub w dwóch wierszach - nad i pod tą linią. Linia odniesienia powinna być zakończona: strzałką - jeżeli wskazuje krawędź lub zarysy widoczne lub niewidoczne, kropką - jeżeli jest prowadzona od pola powierzchni. Linii odniesienia nie zakańcza się niczym szczególnym - jeżeli jest odprowadzona od linii wymiarowej, linii okręgu określającego szczegół przedmiotu lub od punktu przecięcia się jakiejkolwiek linii. Dopuszcza się rysowanie linii odniesienia z jednym załamaniem oraz rysowanie od jednego napisu kilka linii odniesienia. Teksty wymagań i charakterystyk technicznych powinny być umieszczone bezpośrednio nad tabliczką rysunkową.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Tablice danych technicznych należy umieszczać z prawej strony rysunku lub określonego rzutu albo pod nim. Na rysunkach przedmiotów objętych normami ustalającymi tablice i miejsca ich umieszczenia (np. koła zębate, sprężyny) tablice należy umieszczać zgodnie z tymi normami. Kolor w rysunku technicznym. Tradycyjny rysunek techniczny używał wyłącznie koloru czarnego lub ciemnoszarego (ołówkowego). Współczesne systemy komputerowego wspomagania projektowania w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i ploterami pozwalają używać koloru.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Linie rysunkowe W rysunku technicznym maszynowym stosuje się następujące rodzaje linii: • ciągłą, • kreskową, • cienką z długą kreską i z kropką, • z długą kreską i dwiema kropkami. Grubość oraz ukształtowanie tych linii w zależności od rodzaju, wielkości i podziałki rysunku. Zaleca się linie o grubości 0,5 i 0,7 mm. W zależności od przeznaczenia stosuje się linie w dwóch odmianach grubości - cienkie i grube. Proporcje wymiarowe między tymi liniami powinny wynosić 1:2. Oznacza to, że linia gruba powinna być dwa razy grubsza niż cienka.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego

Obramowanie arkusza - linia ciągła gruba. Zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej - linia ciągła gruba. Widoczne krawędzie przedmiotu - linia ciągła gruba. Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe - linia ciągła cienka, Kreskowanie przekroju - linia ciągła cienka, Osie symetrii - linia punktowa cienka, Linia ograniczająca przekrój cząstkowy - linia falista cienka.

1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 1. Rodzaje korozji 1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego Podziałka rysunkowa Podziałka rysunkowa jest to stosunek wymiarów przedmiotu na rysunku do jego wymiarów rzeczywistych. W rysunku technicznym maszyn rolniczych najczęściej są stosowane podziałki: naturalna, tzn. zachowująca wymiary zgodne z wymiarami rzeczywistymi, zmniejszająca, np. 1:2,1:5, oraz zwiększająca, np. 2:1.

Zasady rzutowania 1. Rodzaje korozji 2. Zasady rzutowania Rzeczywisty przedmiot można przedstawić na rysunku w formie rzutu prostokątnego j lub aksonometrycznego. W celu jednoznacznego przedstawienia kształtu części w rysunku wykonawczym dokonuje się myślowego rzutu prostokątnego, który najczęściej sporządza się w trzech rozwiniętych, wzajemnie prostopadłych płaszczyznach. Do tego podstawowego układu rzutów zalicza się rzut z przodu (rzut główny), rzut z góry i rzut z lewej strony.

Rzutowanie prostokątne 2. Zasady rzutowania Rzutowanie prostokątne

Podstawowe zasady rzutowania przedmiot umieszczamy w obrębie rzutni tak, aby większość jego krawędzi i płaszczyzn była równoległa lub prostopadła do rzutni, rzutowanie wykonujemy na trzy prostopadłe do siebie płaszczyzny rzutowania: rzutnię pionową, rzutnię poziomą i rzutnię boczną, rzutujemy każdy punkt pod kątem prostym na trzy rzutnie, w wyniku otrzymujemy rzuty przedmiotu: - RZUT PIONOWY- to widok z przodu - RZUT POZIOMY - to widok z góry - RZUT BOCZNY - to widok z boku, z lewej strony, sprowadzamy układ przestrzenny do płaszczyzny rysunku przez rozłożenie rzutni, wykonujemy geometryczną konstrukcję rzutów.

2. Zasady rzutowania z Przedmiot x y

z x y 2. Zasady rzutowania Rzutnia pionowa Rzutnia boczna Rzutnia pozioma

2. Zasady rzutowania z Rzut pionowy Rzut boczny x y Rzut poziomy

2. Zasady rzutowania Rozłożenie rzutni

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania

2. Zasady rzutowania Rzutnia pionowa Rzutnia boczna Rzutnia pozioma

Porównanie układu rzutni 2. Zasady rzutowania Porównanie układu rzutni przed rozłożeniem po rozłożeniu z x y

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Powrót do położenia początkowego 2. Zasady rzutowania Powrót do położenia początkowego

Rzutowanie aksonometryczne 2. Zasady rzutowania Rzutowanie aksonometryczne

2. Zasady rzutowania W celu lepszego wyobrażenia sobie części maszyny w całości wykonuje się rzutowanie aksonometryczne. Przedmiot jest przedstawiany we wszystkich trzech wymiarach (długość, szerokość, wysokość), co stwarza optyczne wrażenie, że patrzymy na rzeczywisty przedmiot w przestrzeni.

2. Zasady rzutowania Rysunek poglądowy kadłuba silnika wykonany w rzucie aksonometrycznym: 1 - blok cylindrowy, 2 - głowica, 3 - uszczelka pod głowicę, 4 - misa olejowa

3. Widoki i przekroje Widoki i przekroje

3. Widoki i przekroje Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające ich zewnętrzne kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę wewnętrzną przedmiotów wydrążonych. Kład pokazuje tylko zarys przedmiotu leżący w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju, natomiast przekrój jest kładem przedstawiającym dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. Przekrój przedmiotu przecinany jedną płaszczyzną nazywa się przekrojem prostym, a wieloma płaszczyznami - przekrojem złożonym. Przedmioty symetryczne przedstawia się najczęściej w postaci półwidoku lub półprzekroju, a drobne szczegóły budowy części - w widokach i przekrojach cząstkowych.

3. Widoki i przekroje Przekroje: a, c) otrzymywanie przekroju, b, d) przekrój w rzucie prostokątnym e - element (krawędź) leżący za płaszczyzną przekroju

3. Widoki i przekroje Kłady miejscowe

Kłady przesunięte nieoznaczone 3. Widoki i przekroje Kłady przesunięte oznaczone Kłady przesunięte nieoznaczone

3. Widoki i przekroje Umowną płaszczyznę przecinającą przedmiot zaznacza się dwoma odcinakami linii grubej tak, aby nie przecinały zewnętrznego zarysu przedmiotu, oraz oznacza dwiema jednakowymi wielkimi literami przy strzałkach, które wskazują kierunek rzutowania. Przekroje złożone mogą być zaznaczone linią łamaną o kątach rozwartych (przekroje łamane) lub prostych (przekroje stopniowe). Rzut przekroju złożonego rysuje się w jednej płaszczyźnie, bez linii załamania płaszczyzn przekroju. Pola przekroju kreskuje się ciągłymi liniami cienkimi, nachylonymi pod kątem 45° do linii zarysu przekroju, jego osi lub do poziomu. Przekroje elementów zagiętych można kreskować pod kątem 30°, a bardzo wąskie w stosunku do długości, o szerokości na rysunku ≤ 2 mm - tylko przy końcach i w pobliżu występujących otworów. Przekroje jeszcze węższe można zaczerniać. Na rysunkach złożeniowych kreskowania powierzchni przekroju stykających się części powinny różnić się kierunkiem lub podziałką, bądź powinny być przesunięte o pół podziałki.

3. Widoki i przekroje Położenie rzutów pomocniczych może być zgodne z kierunkiem strzałki, przesunięte lub przesunięte i obrócone. Na rysunku złożeniowym części widoczne tylko w widoku ogranicza się linią falistą lub zygzakową, w przekroju - przez urywanie kreskowania wzdłuż linii prostych, a przedstawione i w widoku i w przekroju - linią falistą (zygzakową) na obu obszarach. Te same zasady wykorzystuje się przy przerywaniu i urywaniu przedmiotów długich. Widoki cząstkowe umożliwiają pokazanie wybranych szczegółów budowy przedmiotu. Wykonuje się je na odrębnych rzutach w rzutowaniu metodą i można je ograniczyć linią falistą od strony nie narysowanej części przedmiotu. Podobne zastosowanie mają przekroje cząstkowe, które rysuje się jako przekroje miejscowe (tzw. wyrwania) na widokach przedmiotów i ogranicza się linią falistą lub zygzakową.

3. Widoki i przekroje Widoki i przekroje cząstkowe drobnego szczegółu można narysować w większej podziałce. Szczegół ten zakreśla się kółkiem, owalem lub cienką linią i oznacza wielką literą, którą powtarza się nad powiększeniem i podaje podziałkę. Przedmioty pełne o kształtach obrotowych, np. kołki, nity, sworznie, wały, a także żebra i ramiona kół, których oś leży w płaszczyźnie przekroju, rysuje się w widoku. Tak samo rysuje się części maszyn pełne lub wydrążone, np. śruby, nakrętki, kliny, wpusty.

3. Widoki i przekroje Aby możliwe było wykonanie części, potrzebne są jej wymiary zapisywane w postaci liczb (niekiedy z dodatkiem znaku, np. 0 - średnica), umieszczonych nad liniami wymiarowymi - przy czytaniu rysunku z dołu lub z prawej strony. Liczby wymiarowe zapisuje się w pobliżu środka linii wymiarowej; nie powinny być przecięte lub oddzielone żadnymi innymi liniami oraz umieszczone dokładnie jedna nad drugą. Wymiary liniowe podaje się w milimetrach bez jednostki (mm), a wymiary kątowe - w stopniach, minutach i sekundach z oznaczeniem jednostki, np. 8° 25' 15". Linie wymiarowe są zwykle równoległe do kierunku wymiaru i zakończone grotami strzałek o kącie ostrza 15-90°, ukośnymi kreskami lub kropkami. Wymiary należy umieszczać tak, aby były łatwo czytelne. W razie potrzeby wpisania liczb wymiarowych na przekroju kreskowanie przerywa się.

3. Widoki i przekroje Pomocnicze linie wymiarowe są liniami ciągłymi cienkimi, będącymi przedłużeniem linii rysunkowych, lub liniami stycznymi do nich (np. do okręgu). Linie te mogą się przecinać, a gdy przecinają napis można je przerywać. Linie pomocnicze wymiarowe rysuje się prostopadle do linii wymiarowych i przeciąga poza te linie o 2-3 mm. Podaje się tylko te wymiary, które są niezbędne do odtworzenia części. Dany wymiar podaje się tylko jeden raz i nie podaje się wymiarów oczywistych, np. kąta 0° między liniami równoległymi bądź kąta 90° między liniami prostopadłymi oraz wymiarów, które wynikają z wymiarów już umieszczonych. Przy wymiarowaniu kątów linię wymiarową rysuje się łukiem, a liczbę wymiarową pisze się prostopadle do dwusiecznej kąta, ale sposób wymiarowania kąta należy uzależnić również od przewidywanego sposobu obróbki powierzchni wyrobu, np. dla stożka lub klina można podać odpowiednio zbieżność lub pochylenie.

3. Widoki i przekroje Na rysunku technicznym za wymiarem nominalnym podaje się odchyłki wymiarów, które poprzedza się znakiem + lub - (jest to wymiar tolerowany). Przy dobieraniu wartości odchyłek korzysta się z norm, które uwzględniają m.in. wymagania techniczne i warunki ekonomiczne dokładności wykonania przedmiotu. Normy są sporządzone dla dwóch grup wymiarów: wałów i otworów, które umownie reprezentują odpowiednio wymiary zewnętrzne i wewnętrzne. Do wymiarów zewnętrznych zalicza się długość, szerokość lub wysokość przedmiotu, średnicę wału i grubość ścianki przedmiotu wydrążonego, a do wymiarów wewnętrznych - średnicę otworu i szerokość rowka pod wpust. Wśród sposobów tolerowania normalnego (z norm) wyróżnia się tolerowanie symbolowe (np. Ø35H7), tolerowanie liczbowe (np. Ø35+0,025) i tolerowanie mieszane, np. Ø35H7(+0,025)

3. Widoki i przekroje Kształt części jest również niedokładny, dlatego na rysunku podaje się tolerancję kształtu, która wskazuje na dopuszczalną różnicę między rzeczywistym kształtem przedmiotu, jaki może być otrzymany po obróbce, a jego teoretycznym kształtem geometrycznym (np. okrągłości). Aby zmniejszyć odchyłki związane z montażem części, na rysunku podaje się tolerancję położenia (np. równoległości, prostopadłości). Dopuszczalne nierówności na powierzchni części (małe wzniesienia i wgłębienia na niewielkiej odległości), zwane chropowatością powierzchni, podaje się na rysunku za pomocą symboli oraz parametru chropowatości Ra, który oznacza średnią arytmetyczną odchylenia profilu od linii średniej.

3. Widoki i przekroje Symbole graficzne do oznaczenia struktury powierzchni oraz przykłady oznaczeń dopuszczalnej chropowatości powierzchni: a) powierzchnia rozważana, w zbiorczych oznaczeniach chropowatości, w dowolnym procesie obróbkowym, b) przez obróbkę skrawaniem, c) przez proces inny niż skrawanie (np. dogniatanie), d) nad poziomą linią wpisać określoną obróbkę (np. chromować), e) dorysowany okrąg oznacza tę samą obróbkę na wszystkich powierzchniach przedmiotu, f), g) przykłady oznaczeń z wartościami liczbowymi w mikrometrach parametrów Ra

3. Widoki i przekroje Rysunek wykonawczy korpusu T. Lewandowski: Rysunek techniczny dla mechaników. WSIiP, Warszawa 2007

Uproszczenia rysunkowe.

4. Uproszczenia rysunkowe. Uproszczenia rysunkowe zmniejszają pracochłonność i ostatecznie wpływają na koszt przygotowanej dokumentacji technicznej. Uproszczenia odnoszą się głównie do części znormalizowanych, które i tak dobiera się z odpowiednich norm lub katalogów i nie zachodzi potrzeba ich dokładnego rysowania i wymiarowania. Ponadto rysowanie niektórych kształtów zmniejszałoby czytelność rysunku, np. rysowanie zarysu gwintu lub zębów koła zębatego. Uproszczenia rysunkowe są znormalizowane, a stopień uproszczenia przyjmuje się w zależności od podziałki i charakteru rysunku. Uproszczenia I stopnia (przedstawienie uproszczone) stosuje się głównie na rysunkach wykonawczych części maszynowych. Uproszczenia II stopnia (przedstawienie umowne) - na rysunkach złożeniowych. Uproszczenia schematyczne (umowne uproszczenie III stopnia) służą do rysowania różnego rodzaju schematów.

4. Uproszczenia rysunkowe. Uproszczenia rysowania gwintów a – gwint zewnętrzny, b – gwint wewnętrzny

4. Uproszczenia rysunkowe. Uproszczenia rysunkowe niektórych części złącznych

4. Uproszczenia rysunkowe. Przykłady uproszczonego i umownego przedstawiania połączeń śrubowych i kołkowych

4. Uproszczenia rysunkowe. Znaki umowne spoin

4. Uproszczenia rysunkowe. Przykłady uproszczonego i umownego przedstawienia łożysk tocznych

4. Uproszczenia rysunkowe. Przykłady symboli graficznych i oznaczenia stosowane w schematach kinematycznych