Opcje na akcje Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Krzysztof Mejszutowicz Zespół Instrumentów Pochodnych Dział Notowań i Rozwoju Rynku

2 Przyczyny wprowadzenia Zwiększenie oferty produktowej giełdy Zapotrzebowanie rynku Rozwój rynku opcji na WIG20 Termin debiutu – 17 październia 2005 r.

3 Informacje podstawowe Jeden z najpopularniejszym instrumentów pochodnych na światowych giełdach W obrocie od ponad 30 lat - od 1973 r. opcje na akcje notowane na Chicago Board Options Exchange Roczny wolumen obrotu na świecie około 1,9 mld kontraktów

4 Źródło: statystyki FIBV Opcje vs Futures - rynek światowy Roczny wolumen obrotu w 2004 r. (w mld. sztuk) Statystyka (1)

5 Statystyka (2) Opcje vs Futures – w podziale na instrumenty bazowe - rynek światowy Roczny wolumen obrotu w 2004 r. (w mld. sztuk) Źródło: statystyki FIBV

6 Statystyka (3) Opcje na akcje Rozkład wolumenów r. Źródło: statystyki FIBV

7 Czym jest opcja (1) Definicja opcji Opcja to instrument dający jej nabywcy prawo do: kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) w przyszłym terminie po określonej z góry cenie zwanej ceną wykonania określonej ilości instrumentu bazowego dla tej opcji

8 Czym jest opcja (2) Czym jest opcjaGra w której obstawiamy kierunek zmiany kursu akcji Możemy obstawiać Wzrost – kupno opcji kupna (opcji call) Spadek – kupno opcji sprzedaży (opcji put) Ile zapłacimypremia opcyjna (wartość wyceniana przez rynek) Zysknieograniczony (może znacznie przewyższyć kwotę zapłaconą za instrument) Strataograniczona do kosztu nabycia opcji

9 Czym jest opcja (3) Druga strona transakcjiWystawca opcji (może nim być każdy inwestor), Czego oczekuje wystawca? Oczekuje, że prognozy kupującego opcję nie sprawdzą się Co zarabia wystawca?Premię – płaci kupujący opcję Koszt początkowy dla wystawcy? Brak* Musi utrzymywać depozyt zabezpieczający (depozyt jest zwracany po zamknięciu pozycji) * pomijamy prowizje maklerskie

10 Kupno opcji (1) Jak obstawiamy? Kupno opcjiKupując opcję należy wybrać jedną z serii notowanych na rynku. Każda seria reprezentuje inne oczekiwania inwestora. Obstawiamy kierunek zmiany kursu akcji Wzrost – seria opcji kupna Spadek – seria opcji sprzedaży Określamy skalę zmiany kursu akcji Określamy jak „daleko” zmieni się kurs akcji. Im większą zmianę obstawiamy tym tańsza jest opcja. Skalę zmiany określa tzw. KURS WYKONANIA serii opcji. Wygrywamy wówczas gdy w dniu wygaśnięcia opcji kurs akcji przekroczy (lub spadnie poniżej) poziomu kursu wykonania. Określamy czas do wygaśnięcia W każdej chwili dostępne są opcje na dwa terminy (szczegóły później)

11 Kupno opcji (2) TPSA23 zł OczekiwaniaWzrost kursu akcji TPSA w terminie wygaśnięcia opcji o 2,5 zł (do poziomu 25,5 zł) DecyzjaKupno opcji kupna Dostępne opcje kupna z kursami wykonania 22, 23, 24, 25, 26, 27 W terminie wygaśnięcia otrzymamy kwotę rozliczenia wybierając jedną z serii z kursami wykonania 22, 23, 24, 25 Najdroższa jest seria z kursem wykonania 22 Najtańsza jest seria z kursem wykonania 27 Przykład 1

12 Kupno opcji (3) TPSA23 zł OczekiwaniaSpadek kursu akcji TPSA w terminie wygaśnięcia opcji o 2,5 zł (do poziomu 20,50 zł) DecyzjaKupno opcji sprzedaży Dostępne opcje sprzedaży z kursami wykonania 19, 20, 21, 22, 23, 24 W terminie wygaśnięcia otrzymamy kwotę rozliczenia wybierając jedną z serii z kursami wykonania 21, 22, 23, 24 Najdroższa jest seria z kursem wykonania 22 Najtańsza jest seria z kursem wykonania 27 Przykład 2

13 Kupno opcji (4) Ile i kiedy zarabiamy? Kiedy zarabiamy?Opcje kupna - gdy kurs akcji wzrośnie powyżej kursu wykonania opcji Opcje sprzedaży - gdy kurs akcji spadnie poniżej kursu wykonania opcji Ile zarabiamy brutto? (Kalkulacja kwoty rozliczenia) Zarabiamy tyle o ile kurs akcji przekroczy (lub spadnie poniżej) kursu wykonania opcji. Opcje kupna = (kurs akcji – kurs wykonania) x m Opcje sprzedaży = (kurs wykonania – kurs akcji) x m Gdzie m oznacza liczbę akcji przypadającą na jedną opcję Ile zarabiamy netto?Kwota rozliczenia – zapłacona za opcję premia

14 Kupno opcji (5) Przykład 1 TPSA23 zł OczekiwaniaWzrost kursu akcji TPSA. DecyzjaKupno opcji kupna i poczekanie do terminu wygaśnięcia Inwestor decyduje się na opcję z kursem wykonania 24 zł Kurs opcji0,75 zł Premia0,75 zł x 100 akcji = 75 zł TPSA w dniu wygaśnięcia25,50 Kwota rozliczenia(25,50 zł – 24,00 zł) x 100 akcji = 150 zł Kwota zysku150 zł – 75 zł = 75 zł Stopa zwrotu100%

15 Kupno opcji (6) Przykład 2 TPSA23 zł OczekiwaniaSpadek kursu TPSA DecyzjaKupno opcji sprzedaży i poczekanie do terminu wygaśnięcia Inwestor decyduje się na opcję z kursem wykonania 22 zł Kurs opcji0,62 zł Premia0,62 zł x 100 akcji = 62 zł TPSA w dniu wygaśnięcia 20,60 zł Kwota rozliczenia(22,00 zł – 20,60 zł) x 100 akcji = 140 zł Kwota zysku140 zł – 62 zł = 78 zł Stopa zwrotu126%

16 Kupno opcji (7) Profil wypłaty – opcja kupna Kurs wykonania Kwota rozliczenia Kurs akcji Z/S Zysk/Strata Premia Punkt opłacalności X + P

17 Kupno opcji (8) Profil wypłaty – opcja sprzedaży Kwota rozliczenia Kurs wykonania Kurs akcji Z/S Premia Zysk/Strata Punkt opłacalności X - P

18 Wystawianie opcji (1) Funkcja wystawcyInwestor który w zamian za premię gwarantuje nabywcy opcji wypłatę kwoty rozliczenia (wygranej z opcji) Kiedy zarabia?Gdy oczekiwania nabywców opcji co do zmiany kursu akcji okażą się błędne Zarabia gdy: dla opcji kupna – kurs akcji NIE WZROŚNIE powyżej kursu wykonania opcji dla opcji sprzedaży – kurs akcji NIE SPADNIE poniżej kursu wykonania opcji Ile zarabia?Zysk ograniczony - premia opcyjna (opłata za wystawienie opcji) Koszt początkowy? Brak Utrzymuje depozyt zabezpieczający

19 Wystawianie opcji (2) Profil wypłaty – wystawienie opcji kupna – cd. Kurs wykonania opcji (X) Punkt opłacalności X + P Kurs akcji Z/S Premia (P)

20 Wystawienie opcji (3) Profil wypłaty – wystawienie opcji sprzedaży - cd. Kurs akcji Z/S Kurs wykonania opcji (X) Premia (P) Punkt opłacalności X - P

21 Zasady obrotu (1) Instrumenty bazowe Akcje najbardziej płynnych spółek W obrocie początkowo znajdą się opcje na akcje PKN ORLEN Telekomunikacji Polskiej KGHM PROKOM PEKAO

22 Zasady obrotu (2) Terminy wygaśnięcia opcji Ile terminów?Zawsze pozostają w obrocie opcje wygasające w 2 terminach wygaśnięcia W których miesiącach wygasają Najbliższe 2 miesiące z marcowego cyklu kwartalnego Marzec Czerwiec Wrzesień Grudzień Jedna seria pozostaje w obrocie 6 miesięcy W którym dniuTrzeci piątek miesiąca wygaśnięcia

23 Zasady obrotu (3) Nazwa skrócona OXYZkrcccp ONazwa instrumentu – OPCJA XYZNazwa instrumentu bazowego – np. PKN – PKNORLEN kOpcja kupna Opcja sprzedaży Marzec C O Czerwiec F R Wrzesień I U Grudzień L X rOstatnia cyfra roku wygaśnięcia cccWartość kursu wykonania opcji pKod określający operacje na opcjach w związku z operacjami na instrumencie bazowym: D – dywidenda, P – prawo poboru, S – podział wartości nominalnej, M – podział spółki, Z – inne zdarzenie

24 Zasady obrotu (4) Nazwa skrócona – przykłady OPKNI5042OPKN – opcja na akcje PKN ORLEN I5 – opcja kupna wygasająca we wrześniu 2005 roku 042 – z kursem wykonania 42 zł OKGHL5037POKGH – opcja na akcje KGHM L5 – opcje kupna wygasające w grudniu 2005 roku 037 – z kursem wykonania 37 zł P – której parametry zostały zmodyfikowane w związku z prawem poboru

25 Zasady obrotu (5) Wartości jakie mogą przyjmować kursy wykonania – opcje na AKCJE Opcje naPrzedział wartości kursów wykonania Odległości pomiędzy kursami wykonania Przykładowe wartości AKCJE> zł100 zł1.000 zł, zł 500 zł50 zł500 zł, 550 zł 260 zł20 zł260 zł, 280 zł 100 zł10 zł100 zł, 110 zł 50 zł5 zł50 zł, 55 zł 20 zł2 zł20 zł, 22 zł < 20 zł1 zł19 zł, 18 zł Nie wprowadza się opcji z kursami wykonania poniżej 1 zł

26 Zasady obrotu (6) Terminologia opcje at-the-money (ATM) Opcje których kurs wykonania jest bliski bieżącego kursu akcji opcje in-the-money (ITM) Opcje dla których kurs akcji znajduje się po stronie zysku tzn. dla opcji kupna – Kurs akcji > Kurs wykonania dla opcji sprzedaży – Kurs akcji < Kurs wykonania opcje out-of-the-money (OTM) Opcje dla których kurs akcji znajduje się po stronie straty tzn. dla opcji kupna – Kurs akcji < Kurs wykonania dla opcji sprzedaży – Kurs akcji > Kurs wykonania

27 Zasady obrotu (7) Zasada wprowadzania kursów wykonania na nowy termin wygaśnięcia Na nowy termin wygaśnięcia wprowadzanych jest 8 serii opcji › ›4 serie opcji kupna oraz › ›4 serie opcji sprzedaży Są to następujące serie › ›1 seria „po cenie” (at-the-money) › ›1 serie „w cenie” (in-the-money) › ›2 seria „poza ceną” (out-of-the-money)

28 Zasady obrotu (8) Zasada wprowadzania kursów wykonania na nowy termin wygaśnięcia Przykład Kurs akcji31,50 zł Opcje kupnaOpcje sprzedaży 28 złOTM ITM30 zł OTM ATM32 zł ATM OTM34 zł ITM OTM36 zł

29 Zasady obrotu (9) Zasada wprowadzania dodatkowych kursów wykonania Kolejne kursy wykonania są wprowadzane w przypadku przekroczenia przez kurs zamknięcia instrumentu bazowego › ›Przedostatniego kursu wykonania „poza-ceną” lub › ›Ostatniego kursu wykonania „w cenie”

30 Kurs zamknięcia akcji Sesja T 31, Kursy wykonania Sesja T+1 34, Sesja T+2 33, Sesja T+3 30, Sesja T+4 29, Przykład wprowadzania nowych opcji KUPNA Zasady obrotu (10)

31 Przykład wprowadzania nowych opcji SPRZEDAŻY Kurs zamknięcia akcji Sesja T 31,50 36 Kursy wykonania Sesja T+1 34, Sesja T+2 33, Sesja T+3 30, Sesja T+4 29, Zasady obrotu (11)

32 Zasady obrotu (12) Styl wykonaniaEuropejski Automatyczne wykonanie tylko w dniu wygaśnięcia (jeżeli opcja jest ATM) Kwota rozliczenia Dla opcji kupna (kurs rozliczeniowy – kurs wykonania) x m Dla opcji sprzedaży (kurs wykonania – kurs rozliczeniowy) x m Gdzie „m” oznacza liczbę akcji przypadającą na jedną akcje (np. dla opcji na TPSA = 100 akcji) Kurs rozliczeniowyWażona obrotami średnia arytmetyczna kursów wszystkich transakcji zawartych na sesji

33 Zasady obrotu (13) Jednostka notowaniaw złotych za jedną sztukę akcji System notowańNotowania ciągłe w godzinach 9:00 – 16:30 Sposób rozliczeniaPieniężnie Kurs odniesieniaWartość teoretyczna opcji Wycena modelem Black-Scholes Wspomaganie płynności Animator – BRE Bank

34 Zasady obrotu (14) WidełkiOkreślane raz na kwartał jako 5% średniej arytmetycznej z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego miesiąca ZleceniaWszystkie rodzaje za wyjątkiem PKC – po każdej cenie PCRO – po cenie rynkowej na otwarciu PCR – po cenie rynkowej RFQ (Request For Quotes) Zapytanie o cenę

35 Zasady obrotu (15) Modyfikacja parametrów opcji w wyniku Dywidendy Prawa poboru Zmiany wartości nominalnej Podziału spółki Innych operacji mogących mieć znaczny wpływ na wartość opcji Modyfikacji mogą ulec Kurs wykonania opcji oraz/lub Liczba akcji przypadająca na jedną opcję Modyfikacja parametrów opcji

36 Cena opcji (1) Stanowi wynagrodzenie dla wystawcy opcji Nazywana jest premią opcyjną NIE JEST wielkością stałą Jest określana przez rynek w trakcie sesji giełdowej

37 Cena opcji (2) Co wpływa na cenę opcji Czynnik Zmiana kursu* Opcje kupna Opcje sprzedaży Kurs akcji rośnie  Kurs akcji maleje  Zmienność akcji rośnie  Zmienność akcji maleje  Upływa czas do wygaśnięcia  * Zmiana kursu opcji przy założeniu braku wpływu pozostałych czynników

38 Cena opcji (3) Wartość wewnętrzna Przykład › ›Kurs akcji – 40 zł Opcje kupnaKursy wykonania (pkt) Opcje sprzedaży Wartość wewnętrzna (pkt) ITM4 zł36 zł0OTM ITM2 zł38 zł0OTM ATM040 zł0ATM OTM042 zł2 złITM OTM044 zł4 złITM

39 Cena opcji (4) Ile powinna kosztować opcja? – cd. › ›Opcje kosztują więcej niż ich wartość wewnętrzna › ›Opcje OTM też mają swoją wartość mimo iż ich wartość wewnętrzna jest równa zero › ›Kwotę ponad wartość wewnętrzną nazywa się wartością czasową

40 Cena opcji (5) Teoretyczną wartość opcji można obliczyć korzystając z modeli wyceny (np. najbardziej popularnego modelu Black’a-Scholes’a) Przy kalkulacji wartości teoretycznej opcji można korzystać w arkusza dostępnego na stronie Jednym z parametrów wyceny jest zmienność kursu akcji. Za zmienność można zastosować: › ›Zmienność implikowaną kalkulowaną przez GPW dostępną na stronie › ›Zmienność kalkulowaną przez KDPW dostępną na stronie

41 Jak zarabiać na opcjach (1) Sposób najprostszy › ›Kupno opcji kupna lub sprzedaży oraz poczekanie do terminu wygaśnięcia › ›W terminie wygaśnięcia otrzymamy kwotę rozliczenia (wygraną z opcji) jeżeli Dla opcji kupna – kurs akcji wzrośnie powyżej kursu wykonania opcji Dla opcji sprzedaży – kurs akcji spadnie poniżej kursu wykonania opcji › ›Jeżeli błędnie przewidzieliśmy zmianę kursu akcji wówczas w terminie wygaśnięcia opcji nie otrzymamy NIC › ›Wygraną z opcji wypłaca kupującemu wystawca opcji

42 Jak zarabiać na opcjach (2) Handlowanie premią opcyjną › ›Co w przypadku jeżeli nie chcemy czekać do terminu wygaśnięcia? › ›Można bardzo dobrze zarabiać wykorzystując zmianę wartości premii opcyjnej › ›Po kupnie opcji można ją sprzedać dla innego inwestora (odsprzedać po wyższej cenie) Jeżeli cena sprzedaży opcji będzie wyższa od ceny po której opcje kupiliśmy wówczas zarabiamy › ›Można wielokrotnie kupować i sprzedawać opcje nawet w trakcie jednej sesji giełdowej (day-trading) › ›Zmienność kursu opcji jest bardzo duża dlatego ten sposób zarabiania może przynieść bardzo duże stopy zwrotu

43 Jak zarabiać na opcjach (3) WYSTAWCA NABYWCA A OTPSC6025 NABYWCA B 208 zł NABYWCA C ZYSK = 208 – 161 = 47 zł ZYSK = 264 – 208 = 56 zł 264 zł161 zł zobowiązania Kurs akcji25 zł Kurs opcji1,61 zł Premia1,61 zł x 100 akcji = 161 zł 26 zł 2,08 zł 2,08 zł x 100 akcji = 208 zł 27 zł 2,64 zł 2,64 zł x 100 akcji = 264 zł

44 Jak zarabiać na opcjach (4) Handlowanie premią opcyjną – cd. › ›Czy po wystawieniu opcji również można zamknąć swoją pozycję przed terminem wygaśnięcia? › ›Tak. Aby zamknąć pozycję w wystawionej opcji należy opcję odkupić z rynku › ›Dlaczego tak się dzieje Wystawiając opcję w zamian za premię opcyjną zobowiązujemy się w stosunku do nabywcy opcji, że w terminie wygaśnięcia wypłacimy mu kwotę rozliczenia Odkupując opcję płacimy dla innego wystawcy w zamian za co przejmuje on od nas nasze zobowiązania › ›Jeżeli kwota po której opcje odkupujemy będzie niższa niż kwota którą otrzymaliśmy przy wystawianiu opcji wówczas zarabiamy › ›Wystawiając opcję zarabiamy zatem na spadku kursu opcji

45 Jak zarabiać na opcjach (5) NABYWCA WYSTAWCA A OTPSC6025 WYSTAWCA BWYSTAWCA C ZYSK = 161 – 98 = 63 zł ZYSK = 98 – 47 = 51 zł 161 zł 23 zł 0,47 zł 0,47 zł x 100 akcji = 47 zł zobowiązania 98 zł 47 zł Kurs akcji25 zł Kurs opcji1,61 zł Premia1,61 zł x 100 akcji = 161 zł 24 zł 0,98 zł 0,98 zł x 100 akcji = 98 zł

46 Jak zarabiać na opcjach (6) Strategie opcyjne › ›Handlowanie opcjami nie musi składać się wyłącznie z kupowania bądź wystawiania pojedynczych serii opcji › ›Zajmując jednocześnie różne pozycje w różnych seriach opcji możemy tworzyć portfele o różnych profilach wypłaty › ›Do najbardziej popularnych strategii należą Spread byka Spread niedźwiedzia Długi stelaż Krótki stelaż

47 Jak zarabiać na opcjach (7) Spread byka Kurs akcji Z/S (Y) Wystawienie opcji kupna Y – kurs wykonania A – premia (A) (X) Kupno opcji kupna X – kurs wykonania B – premia (B) Spread byka (B-A)

48 Jak zarabiać na opcjach (8) Spread niedźwiedzia Kurs akcji Z/S (Y) Wystawienie opcji sprzedaży Y – kurs wykonania A – premia (A) (X) Kupno opcji sprzedaży X – kurs wykonania B – premia (B) Spread niedźwiedzia (B-A)

49 Jak zarabiać na opcjach (9) Długi stelaż Kurs akcji Z/S Kupno opcji sprzedaży X – kurs wykonania A – premia (A) (X) Kupno opcji kupna X – kurs wykonania B – premia (B) Długi stelaż (B+A)

50 Jak zarabiać na opcjach (10) Krótki stelaż Kurs akcji Z/S Wystawienie opcji sprzedaży X – kurs wykonania A – premia (A) (X) Wystawienie opcji kupna X – kurs wykonania B – premia (B) Krótki stelaż (B+A)

51 Jak zarabiać na opcjach (11)

52 Depozyty zabezpieczające (1) Wymagane tylko od wystawców Finansowa gwarancja wypłaty dla nabywcy kwoty rozliczenia Kalkulowana jest wartość depozytu (w zł) Wspólne mechanizmy z futures › ›Depozyt wstępny i właściwy (minimalny dla klienta) › ›Uzupełnianie depozytu › ›Składniki depozytu (gotówka, papiery wartościowe) Długie pozycje w opcjach pomniejszają wartość depozytu (jeżeli są w cenie)

53 Depozyty zabezpieczające (2) Wartość depozytu dla opcji powinna › ›Dla nabywców opcji – gwarantować wypłatę kwoty rozliczenia › ›Dla domu maklerskiego – umożliwić zamknięcie pozycji klienta który depozytów nie uzupełnia Naliczanie depozytów w oparciu o codzienną analizę możliwego rozwoju sytuacji na najbliższej sesji 16 scenariuszy › ›Zmiany wartości instrumentu bazowego › ›Zmiany zmienności instrumentu bazowego Kalkulacja wartości teoretycznej opcji Najgorszy dla wystawcy scenariusz (największy wzrost premii) wyznacza depozyt zabezpieczający

54 Depozyty zabezpieczające (3) Depozyt pobierany od klienta Depozyt dla transakcji nierozliczonej › ›Stanowi różnicę pomiędzy wstępnym depozytem a wartością rynkową opcji (premią) › ›Przykład. Depozyt wstępny – zł Wartość opcji (premia) – zł Depozyt wymagany od klienta = zł – zł = zł Depozyt dla transakcji rozliczonej › ›Pełna wartość wstępnego depozytu

55 Depozyty zabezpieczające (4) Korelacja Analizowane jest ryzyko jakie generuje portfel instrumentów pochodnych Depozyt naliczany jest z uwzględnieniem ryzyka portfela Przykład – na podstawie opcji na WIG20 › ›Depozyt dla długiej pozycji w FW20H5 ( ) = 1.069,54 zł › ›Depozyt dla krótkiej pozycji w OW20C5200 ( ) = 1.457,15 zł › ›Depozyt dla portfela: długa pozycja w FW20H5 + krótka pozycja w OW20C5200 ( ) bez korelacji = 2.526,67 zł (suma depozytów 1.069,54 zł ,15zł) z uwzględnieniem korelacji = 1.236,38 zł

56 Ryzyka inwestowania w opcje na akcje Przy inwestycji w opcje na akcje należy uwzględniać następujące rodzaje ryzyka Ryzyko płynności Ryzyko rynkowe Ryzyko związane z upływem czasu Ryzyko związane z kosztami transakcyjnymi

57 strona internetowa Zawartość warunki obrotu standardy liczne materiały edukacyjne (broszura o opcjach na akcje - prof. A. Fierla) arkusz do wyceny opcji inne Więcej informacji

58 Masz pytanie nt opcji ? Zadaj je:

59