Okolicznik miejsca Składnia języka polskiego

Okoliczniki lokatywne Odpowiadają na pytanie gdzie?. Należą tu: zaimki przysłowne i przysłówki tu (tutaj), tam, ówdzie, gdzieś, gdzieniegdzie, dalej: Tamci jeszcze tu są. Mieszkamy tutaj. Tam można znaleźć pozostałości kultury Inków. Gdzieniegdzie można było dostrzec pozostałości dawno minionych czasów. Dalej jest tylko pustka. Mieszkał kątem (przysłówek, bo ma inne znaczenie niż rzeczownik kąt).

Okoliczniki lokatywne w + miejscownik oznaczające położenie wewnątrz obszarów trójwymiarowych lub przestrzeni zamkniętych: Boli mnie w boku. Huczy mi w głowie. Uczę się w szkole. Wczoraj byłem w kinie. Jeszcze świeciło się w oknach. Jolki nie ma w domu. Oglądam się w lustrze. Chłopcy zagubili się w lesie. ptak śpiewa w krzakach. Zgubione rzeczy często znajduje się w szufladzie. Malinowski siedział w więzieniu. Pracuję w fabryce. Markowski zasiada w radzie nadzorczej. Od pewnego czasu przybywał w domu. Ala przechowuje biżuterię w sejfie. Wolę mieszkać w bloku. W kuchni czuć było rybą. Jabłka leżą w koszyku. Żyjemy w Polsce. Ziemia jest jedną z planet w Układzie Słonecznym.

Okoliczniki lokatywne na + miejscownik oznaczające położenie na terenie otwartym lub na jakiejś powierzchni: Chłodno dziś na dworze. Zazieleniło się na łąkach. Czekam na ulicy. Byłem na lotnisku. Na stadionie odbywa się mecz piłkarski. Książka leży na stole. Na Ziemi żyją miliony gatunków istot żywych. Armstrong prowadził eksperymenty na Księżycu. Odpoczywaliśmy na werandzie. Michał mieszkał na skraju wsi.

Okoliczniki lokatywne Przyimka w używa się: z nazwami miast: w Warszawie, w Krakowie, w Łodzi, w Pradze, w Londynie, w Kopenhadze.

Okoliczniki lokatywne Przyimka w używa się: z nazwami państw: w Polsce, w Czechach, w Niemczech, we Włoszech, w Rosji, w Hiszpanii, w Egipcie, w Kanadzie, w Japonii, w Stanach Zjednoczonych.

Okoliczniki lokatywne Przyimka w używa się: z nazwami łańcuchów górskich: w Sudetach, w Karpatach, w Tatrach, w Beskidach, w Pamirze, w Andach.

Okoliczniki lokatywne Wyjątki: na Ukrainie, na Białorusi, na Litwie, na Łotwie, na Słowacji, na Węgrzech; na Uralu, na Kaukazie. Uwaga: formy w Niemczech, we Włoszech, na Węgrzech stanowią wyjątki w odmianie rzeczowników.

Okoliczniki lokatywne Przyimka na używa się: z nazwami krain i regionów: na Śląsku, na Pomorzu, na Kujawach, na Mazowszu, na Mazurach, na Warmii, na Kurpiach, na Lubelszczyźnie, na Podhalu, na Morawach, na Podolu, na Smoleńszczyźnie, na Rusi (Ruś była regionem, a nie państwem), na Saharze.

Okoliczniki lokatywne Przyimka na używa się: z nazwami dzielnic miast: na Pradze, na Żeraniu, na Ursynowie.

Okoliczniki lokatywne Przyimka na używa się: z nazwami zbiorników wodnych: na Pacyfiku, na Bałtyku, na Wigrach (np. Bornholm jest wyspą na Bałtyku).

Okoliczniki lokatywne Przyimka na używa się: z nazwami szczytów górskich: na Rysach, na Śnieżce, na Łysej Górze.

Okoliczniki lokatywne Wyjątki: w Wielkopolsce, w Małopolsce, w Śródmieściu, w Nowej Hucie (i wiele innych nazw dzielnic, które były kiedyś odrębnymi miejscowościami). Regiony i krainy poza Polską i niektórymi sąsiednimi krajami wymagają przyimka w: w Szwabii, w Burgundii, w Andaluzji, w Tybecie, w Dekanie, w Indochinach. Przyimek w z nazwami zbiorników wodnych dotyczy np. żyjących w wodzie organizmów: ten gatunek ryb żyje także w Bałtyku.

Okoliczniki lokatywne Wybór między w a na bywa sprawą językowego zwyczaju:

Okoliczniki lokatywne Mieszkam na wsi (akcentowane jak pojedyncze słowo: na wsi; por. Mieszkam w mieście).

Okoliczniki lokatywne Wychowała się na przedmieściu. Wielu ludzi mieszka na tym osiedlu. Ptak śpiewa na drzewie (ale: w krzakach).

Okoliczniki lokatywne Postanowiłem studiować na uniwersytecie (ale: w akademii).

Okoliczniki lokatywne Stoję w środku (ale na początku, na końcu).

Okoliczniki lokatywne Niekiedy wybór przyimka zależy od znaczenia: Na niebie świeciły gwiazdy. Po śmierci sprawiedliwi otrzymają nagrodę w niebie. Człowiek to jeden z wielu gatunków żyjących na Ziemi. Mrównik kopie jamy w ziemi. Czasami można użyć zarówno w, jak i na: Dobrze mi się spało w tym łóżku. Dobrze mi się spało na tym łóżku. Zabrania się postoju w tym miejscu. Na tym miejscu wybudowano katedrę. Przyimek na rozszerza zakres swojego użycia zwłaszcza w języku potocznym. Np. mówi się na zakładzie, na szkole w znaczeniu na terenie zakładu, na terenie szkoły. Choć formy te są tępione przez purystów, używa się ich powszechnie.

Okoliczniki lokatywne Konstrukcja po + miejscownik wyraża powierzchnię, po której odbywa się ruch, zwłaszcza nieukierunkowany (także w obrębie przestrzeni zamkniętej): Cały dzień chodził po wsi. Stąpam po dywanie. Po ulicy jeździły samochody. Korale rozsypały się po podłodze. Armstrong spacerował po Księżycu. Statek płynie po jeziorze. Długo chodził po lesie za grzybami.

Okoliczniki lokatywne Konstrukcja u + dopełniacz wyraża: z określeniami ludzi – położenie wewnątrz krajów, mieszkań, gabinetów itd., które do nich należą, także treść znajdującą się w dziele jakiegoś autora: Jesteśmy tu u siebie. Byłem rano u lekarza. Jest u siostry. Marię spotkałem u Kowalskich. Studiował u Wisłockiego. Dowiedział się o tym w czasie wizyty u znajomych. Myśl tę można znaleźć u Arystotelesa.

Okoliczniki lokatywne zjawisko rozpowszechnione w jakiejś grupie ludzi: U Anglików obowiązuje ruch lewostronny. Ten zwyczaj jest rozpowszechniony u Słowian. U nas w Polsce jest inaczej. Masz powodzenie u kobiet. Przemówienie wywołało zdumienie u słuchaczy.

Okoliczniki lokatywne konkretne położenie w pewnych wyrażeniach: Przeczytał uwagę zamieszczoną u góry strony. Podpisał się u dołu. Turysta był już u szczytu. Zajął miejsce u końca stołu. Byliśmy już u kresu podróży.

Okoliczniki lokatywne bliskość przestrzenną (zwłaszcza w wyrażeniach zwyczajowych i archaizowanych): Lampa wisi u sufitu. Harcerze siedzieli u ogniska. Franek siadł u studni. Azor położył się u stóp swojego pana. Stanąłem u drzwi. Byłem już u celu swoich dociekań. Zawodnik był już u mety. Olbrzymi dąb rósł u drogi. Żywiec leży u ujścia Koszarawy do Soły.

Okoliczniki lokatywne Bliskość przestrzenną wyrażają zazwyczaj: przy + miejscownik (zwykle w przypadku mniejszej odległości): Olbrzymi dąb rósł przy drodze. Siedzimy przy stole. Trolejbus zatrzymuje się przy dworcu.

Okoliczniki lokatywne obok + dopełniacz (zwykle w przypadku nieco większej odległości): Telefon znajduje się obok tamtego domu. Obok biurka stoi fotel.

Okoliczniki lokatywne koło + dopełniacz (używane wymiennie z poprzednią konstrukcją): Koło dworku rosły wielkie lipy. Trawa rośnie koło płotu.

Okoliczniki lokatywne Położenie blisko zbiorników wodnych wyraża nad + narzędnik: nad oceanem, nad morzem, nad rzeką, nad strumieniem, nad jeziorem, nad Wisłą, nad Bałtykiem. Wypoczywaliśmy nad Wigrami. Bliskość względem miast, gór, budynków wyraża pod + narzędnik: pod Warszawą, pod Poznaniem, pod Tatrami, pod Rysami. Demonstrował pod sejmem.

Okoliczniki lokatywne Konkretne usytuowanie względem przedmiotu (lub przedmiotów) wyrażają konstrukcje: przed + narzędnik: Przystanek znajduje się przed budynkiem muzeum. Lud wiwatował przed pałacem. Ania czesze się przed lustrem. Miga mi coś przed oczami.

Okoliczniki lokatywne za + narzędnik: Maciej był ostatnio za granicą. Za pasem trzymał granaty. Schowała się za kotarą. Kowalscy mieszkają za ścianą. Za lasem płynie rzeka.

Okoliczniki lokatywne nad + narzędnik: Nad dachami unosił się dym. Nad stołem wisiała lampa. Lekarz pochylił się nad chorym. Cały dzień przesiedział nad rzeką.

Okoliczniki lokatywne pod + narzędnik: Pies siedzi pod stołem. Pod drzewem rosną maliny. Jan mieszka pod lasem.

Okoliczniki lokatywne między + narzędnik liczby mnogiej: Mezopotamia to kraj, który leży między dwiema rzekami. Współpraca między firmami rozwijała się pomyślnie. Zatrzymał się między dwoma potężnymi dębami.

Okoliczniki lokatywne między + narzędnik + a + narzędnik: Znalazł się między młotem a kowadłem. Stanął między Andrzejem a Robertem.

Okoliczniki lokatywne wśród + dopełniacz liczby mnogiej: Jej dom stał wśród wysokich sosen. Schował się wśród skał.

Okoliczniki lokatywne Przyimek między wyraża zwykle położenie względem dwóch przedmiotów, wśród – w stosunku do większej liczby przedmiotów; istnieją również postacie oboczne pomiędzy, pośród. Formy poza, ponad + narzędnik, wyrażają zwykle większe oddalenie: Ponad domami płynęły ciemne chmury. Dawniej używano także analogicznej formy popod.

Okoliczniki ablatywne Odpowiadają na pytanie skąd?. Używane są tutaj:

Okoliczniki ablatywne przysłówki stąd, stamtąd, odpowiadające przysłówkom lokatywnym tu, tam.

Okoliczniki ablatywne z + dopełniacz, odpowiadające lokatywnym konstrukcjom w + miejscownik i na + miejscownik: Wyszedłem z domu. Całkiem wyleciało mi to z głowy. Dzieci wróciły ze szkoły. Janek wybiegł z klasy. Franek przyjechał z Poznania. Mój ojciec pochodzi z Wielkopolski. Janek wyjechał z Polski. Wyszła z lasu. Wyciągnął coś z szuflady. Wracam z lotniska. Zabierz książkę ze stołu. Woda leje się z kranu. Astronauci wrócili z Księżyca. Ilona wróciła z Węgier.

Okoliczniki ablatywne od + dopełniacz, odpowiadające lokatywnym konstrukcjom przy + miejscownik, u/koło/obok + dopełniacz: Odszedł od stołu. Powoli oddalał się od miasta. Harcerz odszedł od ogniska. Wracam od ciotki. Marek przyszedł od lekarza. Przejrzał stronę od góry.

Okoliczniki ablatywne sprzed + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu przed + narzędnik: Autobus odjeżdża sprzed budynku muzeum.

Okoliczniki ablatywne zza + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu za + narzędnik: Wróciłem ostatnio zza granicy.

Okoliczniki ablatywne znad + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu nad + narzędnik: Jedziemy znad morza. Wrócił znad Bałtyku.

Okoliczniki ablatywne spod + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu pod + narzędnik: Przyjechała spod Krakowa.

Okoliczniki ablatywne spomiędzy + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu (po)między + narzędnik: Wyszła spomiędzy drzew.

Okoliczniki ablatywne spośród + dopełniacz, odpowiadające lokatywnemu wśród, pośród + dopełniacz: Spośród widzów wybiegło kilku aktorów.

Okoliczniki ablatywne Lokatywnym poza, ponad + narzędnik odpowiadają ablatywne spoza, sponad + dopełniacz: Słońce wyszło spoza chmur.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) Odpowiadają na pytanie dokąd?. Używane są tutaj:

Okoliczniki allatywne (adlatywne) przysłówki tu (tutaj), tam, odpowiadające identycznym przysłówkom lokatywnym (uwaga: dotąd ma inne znaczenie!): Idź tam.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) do + dopełniacz, odpowiadające lokatywnym w, przy + miejscownik, u, obok, koło + dopełniacz: Moi przyjaciele poszli do parku. Doszedł do skrzyżowania. Odwrócił się do ściany. Podniósł lornetkę do oczu. Idę do ciotki. Do kościoła idzie się pod górę. Wszedł do lasu. Chorego przewieziono do szpitala. Rodzeństwo przyszło do domu przed godziną. Państwo Graczykowie wyszli do sklepu. Powoli wszedł do pokoju. Dziewczyna pobiegła do lasu. Do miasta płynęło się promem przez rzekę. Jadę do Warszawy.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) w + biernik, odpowiadające lokatywnemu w + miejscownik, dziś zastępowane przez do + dopełniacz: Ruszono w pole. Wszedł w las.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) na + biernik, odpowiadające lokatywnemu na + miejscownik: Kamień spadł na drogę. Kot wskoczył na dach. Wyjeżdżamy na Węgry. Helena jedzie na wieś. Młodzież wieczorami chodziła na dyskoteki. Armstrong poleciał na Księżyc. Powinienem pojechać na wakacje. Jadę na Pragę. Idę na dworzec.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) ku + celownik, odpowiadające lokatywnym u, obok, koło + dopełniacz, wychodzące z użycia: Podszedł ku Marcie.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) przed, za, nad, pod + biernik, odpowiadające użyciom lokatywnym z miejscownikiem: Mysz uciekła pod łóżko. Do kościoła idzie się pod górę. Szedł prosto przed siebie.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) między + biernik, odpowiadające lokatywnym między + narzędnik i wśród + dopełniacz: Włożył dokument między dwie książki. Jeleń uciekł między drzewa.

Okoliczniki allatywne (adlatywne) W znaczeniu allatywnym ginie różnica między : wśród. Używane są również formy rozszerzone pomiędzy, poza, ponad.

Okoliczniki perlatywne Odpowiadają na pytanie którędy?. Używane są tutaj:

Okoliczniki perlatywne przysłówki tędy, tamtędy, odpowiadające przysłówkom lokatywnym tu, tam.

Okoliczniki perlatywne przez + biernik, odpowiadające lokatywnym w, na + miejscownik:: Jarek przeszedł przez ulicę. Wracaliśmy przez park. Przejeżdżałem przez Łódź. Do miasta płynęło się promem przez rzekę. Idę sobie przez podwórze. Wolno przeszedł przez most.

Okoliczniki perlatywne narzędnik, używany zwykle, gdy ruch odbywa się wzdłuż (a nie w poprzek) drogi lądowej lub wodnej, poza tym wychodzący z użycia na rzecz przez + biernik: Jarek szedł ulicą. Wolę podróżować morzem. Do tej wioski najłatwiej dopłynąć rzeką. Przyszedł drogą biegnącą skrajem lasu. Przechodzili lasem. Przechadzałem się promenadą. Szedł ulicą Warszawską. Samochód jechał szosą. Ty pójdziesz górą, a ja doliną.

Okoliczniki perlatywne obok, koło + dopełniacz, odpowiadające nie tylko identycznym okolicznikom lokatywnym, ale także lokatywnym u + dopełniacz, przy + miejscownik: Jan przeszedł obok Magdy. Autobus przejeżdża koło szkoły.

Okoliczniki perlatywne przed, za, nad, pod + narzędnik, odpowiadające identycznym okolicznikom lokatywnym: Nad Janem przeleciał ptak.

Okoliczniki perlatywne między + narzędnik, odpowiadające identycznemu okolicznikowi lokatywnemu: Przecisnął się między sztachetami. Teresa przeszła między drzewami.

Okoliczniki perlatywne wśród + dopełniacz, odpowiadające identycznemu okolicznikowi lokatywnemu: Potok płynie wśród łąk i lasów. Wojska posuwały się wzdłuż granicy.

Tabela okoliczników miejsca lokatywnyablatywnyallatywnyperlatywny gdzie?skąd?dokąd?którędy? tustądtutędy tamstamtądtamtamtędy w lesie (Ms)z lasu (D)do lasu (D), w las (B)przez las (B), lasem (N) na łące (Ms)z łąki (D)na łąkę (B)przez łąkę (B), łąką (N) przy drzewie (Ms)od drzewa (D)do drzewa (D), ku drzewu (C)koło drzewa (D) przed domem (N)sprzed domu (D)przed dom (B)przed domem (N) za domem (N)zza domu (D)za dom (B)za domem (N) nad łóżkiem (N)znad łóżka (D)nad łóżko (B)nad łóżkiem (N) pod łóżkiem (N)spod łóżka (D)pod łóżko (B)pod łóżkiem (N) między domami (N)spomiędzy domów (D)między domy (B)między domami (N) wśród drzew (D)spośród drzew (D)między drzewa (B)wśród drzew (D)