BŁAŻEJ PASCAL

francuski matematyk, fizyk, pisarz i filozof religii, jeden z najwybitniejszych myślicieli europejskich, ściśle związany ze środowiskiem jansenitów; głosił zasadę rozdziału między poznaniem racjonalnym (porządek rozumu) i intuicyjnym (porządek serca); współtwórca podstaw teorii prawdopodobieństwa, sformułował zasadę indukcji matematycznej oraz badał zjawiska dotyczące ciśnienia atmosferycznego i hydrostatyki (prawo Pascala), a także skonstruował jedną z pierwszych maszyn liczących; Jansenizm – nurt teologiczny we francuskim katolicyzmie XVII i XVIII wieku, wywodzący się od C. Jansena, głoszący kontrowersyjną koncepcję łaski – Bóg całkowicie określa przyszłe życie człowieka i tylko nielicznych obdarza łaską. Urodzony 19 czerwca 1623 w Clermont, zmarł 19 sierpnia 1662 w Paryżu

F ILOZOFIA MATEMATYKI W dziedzinie filozofii matematyki największe osiągnięcie Pascala stanowi praca "O Duchu Geometrii" dotycząca kwestii dociekania prawd, opublikowana została dopiero ponad sto lat po śmierci autora. Pascal twierdził w nim, że idealną metodą byłoby opieranie nowych wniosków na prawdach już ugruntowanych; z drugiej jednak strony prawdy takie wymagałyby oparcia w innych, bardziej elementarnych, te zaś w kolejnych, w efekcie czego ustalenie pierwotnych zasad okazuje się niemożliwe. Za najlepszą metodę uznał tę stosowaną w geometrii, gdzie z pewnych przyjętych aksjomatów rozwija się kolejne prawa i twierdzenia; niemożliwością jest jednak sprawdzenie prawdziwości samych aksjomatów.

W wieku 16 lat Pascal doświadczył mistycznego przeżycia w wyniku którego porzucił działalność naukową poświęcając się filozofii i teologii, z tego okresu pochodzą dwa najważniejsze jego dzieła: „Prowincjałki” i „Myśli” „Ostatecznie bowiem, czymże jest człowiek w przyrodzie? Nicością wobec nieskończoności, wszystkim wobec nicości, pośrodkiem między niczym a wszystkim. Jest nieskończenie oddalony od rozumienia ostateczności; cel rzeczy i ich początki są dlań na zawsze pokryte nieprzeniknioną tajemnicą; zarówno niezdolny jest dojrzeć nicości, z której go wyrwano, jak nieskończoności, w której go utopiono”. – „Myśli”

P ASCAL O CZŁOWIEKU Dwie rzeczy pouczają człowieka o całej jego naturze: instynkt i doświadczenie. Człowiek stworzony jest na to, by szukać prawdy, a nie by ją posiadać. Wielkość człowieka jest wielka w tym, że zna on swoją nędzę. Istnieją dwa rodzaje ludzi: sprawiedliwi, którzy uważają siebie za grzeszników i grzesznicy, którzy uważają siebie za sprawiedliwych. Człowiek jest jak trzcina – najsłabsza rzecz w naturze, ale to trzcina myśląca.

W filozofii Pascala odnajdujemy wizerunek człowieka, który stoi przed obliczem skończoności. Według jego przekonań prawdę poznajemy nie tylko rozumem, ale i sercem. Twierdził on, iż: „Człowiek jest trzciną najsłabszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Nieco mgły, kropla wody starczy, by go zabić. Lecz niechby był zgnieciony przez wszechświat cały, to jeszcze byłby szlachetniejszy od tego, co go zabija: gdyż on wie, że umiera. Cała tedy godność nasza leży w myśli." Pascal zdawał sobie sprawę z małości człowieka względem otaczającej go przyrody i sądził, że człowiek ma świadomość tego, że kiedyś jego egzystencja się skończy. Tak, więc stoi on wobec skończoności swego życia, jak i zarówno wieczności swej duszy.

C ZŁOWIEK WEDŁUG PASCALA Pascal głosił na temat człowieka kontrowersyjne poglądy. Widział w nim dwie skrajne natury. „Sędzia wszechrzeczy-bezrozumny robak ziemny; piastun prawdy – zlew niepewności i błędu; chluba i zakała wszechświata.” Pierwsza jest wyrazem małości człowieka, druga zaś jego wielkości. Twierdził, że jedyną naturalną skłonnością człowieka jest miłość do samego siebie - "Naturą miłości własnej i naszego ludzkiego ja jest miłować tylko siebie i cenić tylko siebie." oraz, że człowiek chce słuchać na swój temat wyłącznie pozytywnych opinii dlatego unika prawdy i woli żyć w ciągłym kłamstwie - "Nienawidzimy prawdy, więc nam ją kryją; pragniemy by nam schlebiano, schlebiają nam; chcemy, aby nas oszukiwano, oszukują nas."

Pascal mówił, że człowiek ze swej natury jest pełen nienawiści, pożądliwy i nieprawy – „Wszyscy ludzie ze swej natury nienawidzą się wzajem.” albo „Ugruntowano wszystko na pożądliwości i dobyto z niej cudowne prawidła porządku, moralności i sprawiedliwości.” Bez pomocy Boga człowiek nie jest w stanie przezwyciężyć swoich słabości – „Człowiek jest jeno istotą pełną błędu wrodzonego i niepodobnego do zmazania bez łaski.” Za jedną z przyczyn marności człowieka Pascal uważał wyobraźnię, mówił, że "Jest to dominująca zdatność człowieka, nauczycielka błędu i fałszu, tym bardziej oszukańcza, że nie zawsze oszukuje, byłaby niezawodnym wskaźnikiem prawdy, gdyby była niezawodna w kłamstwie." Ludzka wyobraźnia zawodzi ponieważ powiększa nieistotne rzeczy do wielkich rozmiarów tak, że zajmują całą duszę człowieka, choć nie są tego warte. Natomiast rzeczy naprawdę wielkie pomniejsza i deprecjonuje, jak chociażby Boga i kwestie wiary.

Błażej Pascal bronił świeckiej nauki jednocześnie demaskując nędzę ludzkiego rozumu i będąc współtwórcą najznakomitszych osiągnięć wszechczasów. Pascal udowadniał także zawodność zmysłów, które nie przybliżają człowieka do prawdy lecz wprowadzają go w błąd i łudzą. O człowieku mówił: „Nic nie wskazuje mu prawdy. Wszystko go myli, te dwie podstawy prawdy, rozum i zmysły, poza tym, iż każdej z nich brak szczerości, oszukują się wzajem. Zmysły oszukują rozum przez fałszywe pozory; same padają znowuż ofiarą tegoż oszukaństwa: rozum mści się na nich. Wzruszenia duszy mącą zmysły i stwarzają w nich fałszywe wrażenia.” Pascal uważał, że rozum znajduje dopełnienie w porządku serca i może słusznie postępować tylko wtedy, gdy swoją wiedzę zakorzeni w nim i tam odnajdzie niezachwiane zasady. Poznanie musi rozpoczynać od zasad, które czuje serce.

Ostatecznie Pascal doszedł do wniosku, że żadna wiedza nie doprowadzi go do całkowitego poznania, co doprowadziło go do załamania psychicznego, mówił: „nie wiem, kto mnie wydał na świat, czym jestem ja sam, żyję w okropnej niewiedzy wszystkich rzeczy.” Rozumowanie doprowadziło go do zupełnego zwątpienia w wartość poznania rozumowego i epistemologicznego. Dlatego doszedł do wniosku, że jedynym i najważniejszym źródłem ludzkiego poznania jest serce. W ten sposób odkrył tzw. porządek serca w poznaniu.

Pascal nie sformułował dowodów na istnienie Boga chociaż uważał, że wiara w niego odgrywa fundamentalną rolę w życiu człowieka. W świecie zasłynął z tzw. hazardu lub inaczej mówiąc zakładu Pascala. Zastanawiał się nad tym, co człowiek zyska a co straci, kiedy będzie wierzył w Boga i doszedł do następującego wniosku: Akceptując istnienie Boga, nawet gdy okaże się, że Go nie ma człowiek może stracić tylko życie doczesne, które prędzej czy później i tak się skończy. Jeżeli zaś okaże się, że Pan Bóg istnieje, a człowiek nie uwierzy w Niego to straci życie wieczne i będzie skazany na potępienie.

Zgodnie z filozofią Pascala człowiek, mimo swojej marności i nietrwałości życia zawsze będzie przewyższał inne stworzenia pod względem intelektualnym, ponieważ myśli i ma świadomość, w przeciwieństwie do świata, który pozostanie nadal bezmyślny.

A FORYZMY Od piekła lub nieba odgradza nas tylko życie, rzecz najkruchsza w świecie. Zważmy zysk i stratę, zakładając, że Bóg jest – jeśli wygrasz, zyskujesz wszystko; jeśli przegrasz, nie tracisz nic. Serce ma swoje racje, których rozum nie zna. Kropla miłości znaczy więcej niż ocean rozumu. Gdyby każdy człowiek wiedział, co mówią o nim inni, nie byłoby na świecie ani jednej pary przyjaciół. Jeżeli wierzysz, możesz zyskać wiele: zbawienie i życie pośmiertne, a gdyby Boga nawet nie było - nic nie tracisz. Jeśli zaś nie wierzysz - wiele ryzykujesz, bowiem jeżeli Bóg istnieje - tracisz wszystko. Los historii zależy czasem od przypadku.