Jan Kochanowski - skorowidz 1 Jan Kochanowski - skorowidz Informacja o epoce Życie i twórczość miejsce urodzenia studia w Krakowie studia w Padwie okres dworski życie w Czarnolesie koniec życia

Jan Kochanowski - skorowidz 2 Jan Kochanowski - skorowidz Kalendarium Twórczość: fraszki pieśni treny Ważniejsze terminy literackie: liryka dramat; epika podmiot liryczny; rym apostrofa archaizm przenośnia Teksty fraszek

Informacja o epoce Renesans 3 Okres w literaturze i sztuce zwany także odrodzeniem ,w Polsce nazywany złotym wiekiem kultury polskiej Kultura i sztuka odrodzenia przywędrowała do Polski w początkach XVI stulecia z Włoch. W Polsce zaczęły licznie powstawać zakłady drukarskie. "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce"- to główne hasło renesansu (maksyma Terencjusza – rzymskiego komediopisarza, żyjącego w II w. p.n.e.)

4 Miejsce urodzenia Urodził się w Sycynie niedaleko Radomia jako syn zamożnego szlachcica.

5 Studia w Krakowie W wieku czternastu lat rozpoczął naukę w Akademii Krakowskiej

6 Studia w Krakowie

7 Pobyt w Padwie W roku 1552 wyjechał poeta do Włoch i przebywał tam pięć lat, studiując na uniwersytecie w Padwie. Padwa jest uroczym miastem położonym w pobliżu Wenecji Miasto słynie z jednego z  najstarszych we Włoszech uniwersytetu (1222 rok), na którym studiowało w przeszłości wielu Polaków (m.in. Mikołaj Kopernik) .

8 Pobyt w Padwie

9 Okres dworski Powróciwszy ze studiów, trafił na dwór Jana Firleja, marszałka wielkiego koronnego, potem był dworzaninem Filipa Padniewskiego, podkanclerzego koronnego, a wreszcie Piotra Myszkowskiego, biskupa i podkanclerzego. Dzięki protekcji Myszkowskiego, któremu zadedykował swój Psałterz, uzyskał probostwo poznańskie, a potem zwoleńskie, choć obowiązków duszpasterskich nie pełnił. Od ok. 1563 został dworzaninem i sekretarzem Zygmunta II Augusta.

Ruiny dworku Kochanowskiego Wizyta Jana Zamojskiego w Czarnolesie 10 Czarnolas Po śmierci króla, po szesnastu latach służby dworskiej wraca do rodzinnego Czarnolasu, gdzie wkrótce ożenił się. Bierze okazjonalnie udział w życiu publicznym. Ruiny dworku Kochanowskiego Wizyta Jana Zamojskiego w Czarnolesie

11 Czarnolas Czarnolas, wieś we wschodniej części województwa mazowieckiego, na Równinie Radomskiej, Istniała już prawdopodobnie w XIV w., a w końcu XV w. przeszła jako posag w ręce Kochanowskich. Jan Kochanowski otrzymał połowę wsi w spadku po rodzicach w 1559, a na stałe przeniósł się tu około 1571 (?). We dworze czarnoleskim powstały jego największe dzieła: Pieśń świętojańska o Sobótce, Odprawa posłów greckich, Treny oraz tłumaczenia Psalmów. Na miejscu, gdzie według tradycji miał stać dworek Kochanowskiego, wznosi się neogotycka kaplica z lat 1826-1846 Dwór otacza piękny, romantyczny park, w którym z dawnego założenia zachowały się stawy. W parku zachowały się liczne lipy, graby, egzotyczne gatunki drzew oraz dąb - pomnik przyrody oraz obelisk z popiersiem Piotra Kochanowskiego, bratanka Jana (niesłusznie przypisywanym Janowi) oraz zniekształconym fragmentem Trenu XIII.

gdzie od 1961 roku mieści się Muzeum Jana Kochanowskiego. 12 Czarnolas Murowany dworek zbudowano około 1870 roku dla Władysława Jabłonowskiego, gdzie od 1961 roku mieści się Muzeum Jana Kochanowskiego.

13 Czarnolas W muzeum znajdują się nieliczne, zachowane po poecie pamiątki: drzwi metalowe z herbem Korwin i inicjałami JK, pochodzące prawdopodobnie ze skarbczyka spalonego w 1720 r. oraz wyściełany kurdybanem fotel poety.

Czarnolas 14 W miejscu słynnej lipy stoi XIX-wieczny, kamienny obelisk z symbolicznym sarkofagiem Urszulki, Przed dworem pomnik Jana Kochanowskiego, wzniesiony z okazji 450 urodzin poety

Koniec życia 15 Poeta umiera nagle w Lublinie w 1584 r. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczył dwór z królem Stefanem Batorym Pochowany został w Zwoleniu. W okresie czarnoleskim poeta wcale nic zrezygnował z Kościół późnogotycki (1564-1595) w Zwoleniu z późnorenesansowymi kaplicami - Kochanowskich (epitafium J. Kochanowskiego, ok. 1610)

16 Kalendarium życia 1530     24 czerwca w Sycynie pod Radomiem przychodzi na świat jako syn prawnika powiatowego  1544-47     studia na Uniwersytecie w Krakowie  1547     traci ojca  1547-1551     pracuje na dworach 1551-1552     studia na Uniwersytecie Królewieckim  

Kalendarium życia 17 1552 studiuje w Padwie języki starożytne 1555   studiuje w Padwie języki starożytne 1555 powrót do kraju, przez pewien  czas przebywa na dworze Albrechta w Królewcu 1555-1556 wiąże się z dworem księcia pruskiego, senatora polskiego, Albrechta 1556 zapada na oczy i podejmuje kurację we Włoszech 1557 śmierć matki podróże do Włoch i Francji 1559 powrót do kraju przez Francję i Niemcy

18 Kalendarium życia 1559   zostaje sekretarzem króla Zygmunta Augusta i od Piotra Myszkowskiego otrzymuje probostwa: w Poznaniu i Zwoleniu 1562-1563 powstają dwa najwcześniejsze poematy polityczne ”Zgoda” i  „Satyr” 1575 osiada w Czarnolesie i żeni się z Dorotą Podlodowską 1578 wydanie  „Odprawy Posłów Greckich” i „Psałterza Dawidów” 1579 śmierć Orszuli i niedługo potem Hanny. W tym roku zostaje poeta wojskim sandomierskim.

Kalendarium życia 19 1580 wychodzą „Treny”i „Pieśni trzy” 1583   wychodzą „Treny”i „Pieśni trzy” 1583 wydanie " Jazdy do Moskwy " 1584 publikacja „Fraszki” poeta umiera na apopleksję w Lublinie, zostaje pochowany w kaplicy kościoła w Zwoleniu 1585 ukazuje się pośmiertne wydanie wierszy pt. „Jan Kochanowski” przygotowane przez przyjaciela, drukarza krakowskiego, Jana Januszowskiego. 1590 rozpoczęcie wydania zbiorowego dzieł poety.

20 Twórczość Zwany ojcem literatury polskiej, bowiem operował kunsztownym językiem, dbał o artystyczną formę swoich dzieł, pozostawił prawdziwie wspaniały dorobek literacki. Najważniejsze dzieła: Fraszki: Na lipę, Na zdrowie, Na dom w Czarnolesie, Na nabożną, Na Konrata, O doktorze Hiszpanie, Do gór i lasów, O żywocie ludzkim, Raki, Ku muzom, Do fraszek i inne. Pieśni: np. Pieśń V - O spustoszeniu Podola, Pieśń XXIV - (z Horacego - motyw exegi monumentum) i Pieśń świętojańska o Sobótce. Treny Psałterz Dawidów, Odprawa posłów greckich (pierwszy polski dramat)

21 Fraszki Fraszki Jana Kochanowskiego to drobne utwory poetyckie, często żartobliwe, pełne błyskotliwych myśli, dowcipnych skojarzeń, choć nie brak w twórczości Jana z Czarnolasu również fraszek filozoficznych i refleksyjnych Kochanowski jest autorem ponad trzystu fraszek, które zawierają, niezwykły do dziś, obraz życia w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej

22 Fraszki Na nabożną Jeśli nie grzeszysz jako mi powiadasz, Czego się, miła,tak często spowiadasz Na Konrata Milczycie w obiad, mój drogi Konracie; Czy tylko na chleb gębę swa chowacie? O Kożle Kozieł,kto go zna, piwszy do północy, Nie mógł do domu trafić o swej mocy; Ujźrzawszy kogoś: "Słuchaj, panie młody, Proszę cię, nie wiesz ty mojej gospody?" A ten: "Niech cie nie znam, tedy się dowiewa." ,"Jam- pry- jest Kozieł."- 'Idźże spać do chlewa!" Na lipę Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się nawysszej1 wzbije, a proste2 promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy3 chłodne wiatry z pola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają4. Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły Biorą miód, który potem szlachcic5 pańskie stoły. A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie6 Że człowiekowi łacno7 słodki sen przypadnie. Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie8 Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie9. 1 nawysszej - najwyżej. 2 proste - tu: prostopadle. 3 zawżdy - zawsze. 4 narzekać - tu: śpiewać. 5 szlachcic - zdobić. 6 snadnie - łatwo, bez wysiłku. 7 łacno - łatwo, szybko. 8 kłaść - uważać, poczytywać. 9 W mitologii greckiej Hesperydy, córki tytana Atlasa, strzegły sadu, w którym rosły złote jabłka.

23 Pieśni Pieśń jest gatunkiem liryki, swymi korzeniami sięgającym aż do antyku. „Pieśni” J. Kochanowskiego były to utwory liryczne, nie mające żadnych charakterystycznych wyznaczników gatunkowych. Ułożone w 2 księgi zawierają 50 utworów. Wśród nich znajdują się utwory, w których poeta wypowiada się na temat tego, co w życiu najważniejsze, co najwyżej cenił, a więc wartości prawdziwego człowieka. W innych utworach tego cyklu odnajdujemy pochwałę radości życia, zachwyt nad pięknem przyrody, refleksje o zmienności ludzkiego losu. W "Pieśniach" najdobitniej wyraziła się renesansowa postawa poety formułującego pewne zasady etyczne, którymi trzeba kierować się w życiu. Są to cnota, czyste sumienie, rozum, męstwo, służba dla dobra ogółu, umiar w korzystaniu z uroków życia.

Pieśni 24 Czego chcesz od nas Panie.. (fragment) Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie, I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje, Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni1 swoje. Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy, Bo nad to przystojniejszej2 ofiary nie mamy. Tyś pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował; Tyś fundament założył nieobeszłej3 ziemi I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

TREN JAKO GATUNEK LITERACKI 25 TREN JAKO GATUNEK LITERACKI Tren jest gatunkiem literackim, który powstał i ukształtował się już w starożytności, w starogreckiej tradycji funeralnej (żałobnej, pogrzebowej). Tren jest utworem lirycznym, który wyraża żal po czyjejś śmierci. Na treść trenów składają się opisy czynów, zalet i zasług zmarłej osoby, a także ukazanie pustki, jaka zostaje po jej śmierci i poszukiwanie pocieszenia. Bohaterami trenów byli przeważnie wielcy ludzie, zasłużeni w walkach bohaterowie, sławni poeci, znani oratorzy. Kochanowski zrywa więc w swoim cyklu trenów z klasyczną tradycją, przedmiotem swoich łez i rozpaczy czyniąc zmarłe dwuipółletnie dziecko

Geneza trenów Kochanowskiego 26 Geneza trenów Kochanowskiego Cieniem na okresie czarnoleskiej sielanki kładzie się śmierć córek, zwłaszcza ukochanej Urszulki - której poświęcił słynne Treny

Geneza trenów Kochanowskiego 27 Geneza trenów Kochanowskiego W roku 1578 (lub na początku 1579) zamieszkałemu w Czarnolesie Kochanowskiemu umiera nagle dwuipółletnia córeczka Urszula. Cały świat poety i filozofa rozpada się w gruzy. “Treny” są dramatyczną relacją o duchowych i filozoficznych perypetiach człowieka i artysty renesansowego i w ten sposób stają się poetyckim traktatem moralno-filozoficznym. Na całość składa się 19 utworów

Ważniejsze terminy literackie 28 Ważniejsze terminy literackie Liryka jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Obejmuje utwory wyrażające w formie monologu osobiste wrażenia, uczucia, przeżycia przemyślenia, refleksje osoby mówiącej (podmiot liryczny). Utwór liryczny przyjmuje zazwyczaj formę wiersza. Jeżeli podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie i nadaje swojej wypowiedzi formę wyznania, tekst należy do liryki bezpośredniej. Kiedy osoba mówiąca pozostaje nieujawniona, mamy do czynienia z liryką pośrednią.

Ważniejsze terminy literackie 29 Ważniejsze terminy literackie Dramat jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Utwór przeznaczony do wystawienia na scenie. Epika jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich obejmuje utwory, w których narrator opowiada o świecie przedstawionym. W epice dominuje opis, opowiadanie, dialog. W dziejach literatury rozwinęło się wiele gatunków epickich, np. opowiadania baśnie, legendy, bajki, nowele, powieści.

Ważniejsze terminy literackie 30 Ważniejsze terminy literackie Podmiot liryczny fikcyjna osoba, która wypowiada w utworze lirycznym swoje uczucia, przeżycia, doznania, refleksje, przekonania, nadawca monologu lirycznego. Rym powtórzenie tych samych (rym dokładny) lub podobnych (rym niedokładny) układów głosek na końcu wyrazów w tych samych miejscach wersów. Rymują się najczęściej ostatnie wyrazy wersów, ale także początkowe albo umieszczone wewnątrz linijek.

Ważniejsze terminy literackie 31 Ważniejsze terminy literackie Apostrofa bezpośredni, często uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, stosowany w utworze poetyckim (lub przemówieniu). Wykorzystuje się go w celu wywołania określonego wrażenia u odbiorców, wprowadzenia nastroju. Najbardziej znaną apostrofą w literaturze polskiej są pierwsze wersy „Pana Tadeusza”.

Ważniejsze terminy literackie 32 Ważniejsze terminy literackie Archaizm element języka dawnej epoki historycznej, który wyszedł z użycia lub został zastąpiony przez inny, nowszy. Archaizmem- może być wyraz (kmieć - chłop, jeno - tylko), jego forma fonetyczna (sierce – serce), gramatyczna (znajdziem - znajdziemy), a także zwrot oraz konstrukcja zdania. W utworach literackich (np. powieściach historycznych) stosuje się wszystkie typy archaizmów, czyli archaizuje się tekst, nadając mu styl dawnej epoki.

Ważniejsze terminy literackie 33 Ważniejsze terminy literackie Przenośnia (metafora) nazywamy takie połączenie wyrazów, które zmienia ich znaczenie. W poezji jest to zazwyczaj połączenie wyrazów niezwykłe, zaskakujące, nie spotykane w codziennym języku.

Teksty fraszek Na dom w Czarnolesie O miłości Do Hanny Na młodość 34 Teksty fraszek Na dom w Czarnolesie O miłości Do Hanny Na młodość Na zdrowie Na starość

Na dom w Czarnolesie 35 Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje; Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje! Inszy niechaj pałace marmorowe mają I szczerym złotogłowiem ściany obijają, Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe czystym, Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością, Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością. zdarzenie – dar innszy – inny złotogłów – tkanina przetykana nicią

O miłości Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić, 36 O miłości Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić, Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?

Do Hanny Na palcu masz dyjament, w sercu twardy krzemień, 37 Do Hanny Na palcu masz dyjament, w sercu twardy krzemień, Pierścień mi, Hanno, dajesz, już i serce przemień!

Na młodość Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli, 38 Na młodość Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli, Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.

Na zdrowie 39 Szlachetne zdrowie, Nikt się nie dowie, Jako smakujesz, Aż się zepsujesz. Tam człowiek prawie Widzi na jawie I sam to powie, Że nic nad zdrowie Ani lepszego, Ani droższego; Bo dobre mienie, Perły, kamienie, Także wiek młody I dar urody, Miejsca wysokie, Władze szerokie, Dobre są, ale – Gdy zdrowie w cale. Gdzie nie masz siły, I świat niemiły. Klejnocie drogi, Mój dom ubogi Oddany tobie, Ulubuj sobie!

Na starość Biedna starości, wszyscy cię żądamy, 40 Na starość Biedna starości, wszyscy cię żądamy, A kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy.