Prawo dowodowe Ograniczenia prawnej dopuszczalności przeprowadzania oraz wykorzystania dowodów Dr Dagmara Gruszecka

Zakazy dowodowe są to normy prawne zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w uzyskiwaniu dowodów Zasada prawdy materialnej nie ma absolutnego charakteru a dążenie do niej może napotykać różnego rodzaju przeszkody w postaci innych zasad czy wartości, które również muszą zostać urzeczywistnione w procesie i respektowane przez jego uczestników.

Zakazy dowodowe Zakazy dowodowe choć stanowią zawsze odstępstwo od zasady prawdy materialnej, pełnią ważna funkcję gwarancyjną. Wprowadzanie zakazów dowodowych podyktowane jest potrzebą ochrony określonej normy wyższego rzędu, ważniejszej w danym układzie procesowym niż interes wymiaru sprawiedliwości. Kwestia ich stosowania pojawia się wszędzie tam, gdzie dochodzi do kolizji zasady prawdy z inną zasadą, dobrem lub wartością, którym należy przyznać pierwszeństwo. Ta funkcja gwarancyjna zakazów dowodowych jest akcentowana we wszystkich ich definicjach. Podkreśla się, że zakazy dowodowe funkcjonują w procesie ze względu na niezbędność ochrony innych dóbr

Zakazy dowodowe zakazy zupełne (dowodzenia określonych faktów) zakazy niezupełne (korzystania z określonych środków dowodowych) dotyczące środka dowodowego bezwarunkowe (bezwzględne) – niepodlegające uchyleniu przez organ procesowy warunkowe (względne) – mogą być uchylone pod pewenymi warunkami dotyczące sposobu uzyskania dowodu

Zakazy dowodowe ZAKAZY DOWODZENIA OKREŚLONYCH FAKTÓW: zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej – art. 108 zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew prawomocnemu kształtującemu wyrokowi sądu – art. 8 zakaz dowodzenia okoliczności związanych z objęciem świadka koronnego lub osoby mu najbliższej ochroną lub pomocą zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa (ne bis in idem) zakaz dowodzenia treści zeznań uprzednio złożonych przez świadka, który następnie skorzystał z instytucji z art. 182 lub 185

Zakazy dowodowe ZAKAZY niezupełne bezwzględne: zakaz przeprowadzania dowodu z przesłuchania świadka na okoliczności objęte tajemnicą spowiedzi, tajemnicą obrończą zakaz wykorzystania oświadczeń oskarżonego złożonych wobec biegłego lub lekarza (art. 199), w tym w zakresie wskazanym w art. 52 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, oraz oświadczeń złożonych wcześniej przez oskarżonego w charakterze świadka (art. 391 § 2 w zw. z art. 389 § 1) zakaz zasięgania opinii biegłego wyłączonego zakaz z art. 168a

Zakazy dowodowe ZAKAZY niezupełne względne: zakaz przesłuchiwania świadka, który odmówił zeznań lub został od nich zwolniony zakaz przesłuchiwania świadków objętych immunitetem dyplomatycznym lub konsularnym (art. 581 i 582) zakazy wynikające z tych tajemnic, z których można zostać zwolnionym

Zakazy dowodowe ZAKAZY dotyczące sposobu przeprowadzenia dowodu: art. 171 § 5 k.p.k. - zakaz wykorzystywania oświadczeń złożonych pod groźbą lub przymusem, oświadczeń złożonych pod hipnozą lub w wyniku działania środków chemicznych wpływających na procesy psychiczne lub mających na cel kontrolę nieświadomych reakcji organizmu art. 171 § 7 – zakaz wykorzystania oświadczeń złożonych w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi

Zakazy dowodowe  Konsekwencje naruszenia zakazu dowodowego dyskwalifikacja czynności dotkniętej tym uchybieniem, a tym samym niemożność wykorzystania jej wyników jako podstawy czynionych ustaleń faktycznych. Informacje i materiały uzyskane wbrew zakazom dowodowym nie mogą stanowić dowodu, a zatem nie mogą stanowić materiału, który zostanie oceniony dowodowo i na którym oparte zostanie rozstrzygnięcie organu. Wadliwość czynności dokonanej wbrew zakazowi dowodowemu należy rozważać w kategoriach naruszenia prawa procesowego, które jeżeli mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, powinno skutkować jego uchyleniem lub zmianą. (A. Gaberle).

Zakazy dowodowe Tajemnice w procesie karnym: tajemnica spowiedzi – bezwzględna tajemnica obrończa – art. 178 pkt 1 k.p.k. – bezwzględna tajemnica adwokacka – art. 6 Prawa o adwokaturze i art. 180 § 2 k.p.k. tajemnica radcowska – art. 3 ustawy o radcach prawnych i art. 180 § 2 k.p.k. tajemnica adwokacka i radcowska, w odróżnieniu od obrończej, może być uchylona

Zakazy dowodowe Tajemnice zawodowe o szczególnym statusie: taki sam status jak tajemnice: adwokacka i radcowska mają tajemnice: notarialna, doradcy podatkowego, lekarska i statystyczna przesłanka zwolnienia z tajemnicy: przesłuchanie jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innych dowodów forma zwolnienia: postanowienie sądu

Zakazy dowodowe Tajemnica lekarska: jej status jest podwójny: co do przesłuchania lekarza w charakterze świadka obowiązuje tryb zwolnienia z tajemnicy przez sąd (w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora) – art. 180 § 2 k.p.k. co do wykorzystania dokumentacji medycznej, a zatem zawierającej tajemnicę lekarską, w postępowaniu przygotowawczym decyduje prokurator – wyjątek z art. 226 k.p.k. dodatkowy zakaz wykorzystania oświadczeń oskarżonego złożonych lekarzowi z art. 199

Zakazy dowodowe Tajemnica dziennikarska: ma szczególny status; dziennikarz może zostać z niej zwolniony przez sąd na takich zasadach, jakie dotyczą pozostałych tajemnic zawodowych, z wyjątkiem danych umożliwiających identyfikację anonimowego autora lub informatora prasowego, chyba że postępowanie toczy się o przestępstwo wskazane w katalogu w art. 240 k.k. → te informacje będą zawsze objęte tajemnicą to, że dziennikarz ich nie ujawni, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo popełnione artykułem (np. zniesławienie)

Dowody nielegalne  Dowody uzyskane wbrew przepisom prawa, zwłaszcza wbrew zakazom dowodowym to dowody nielegalne. (Z. Kwiatkowski)  J. Skorupka proponuje określenie – dowody pozyskane w sposób sprzeczny z ustawą, zastrzegając jednocześnie, że chodzi o sprzeczność z szeroko rozuminanym prawem karnym, nie np. cywilnym czy administracyjnym

Dowody nielegalne  Dowody bezpośrednio nielegalne – dowody pozyskane bezpośrednio z naruszeniem przepisów ustawy, zwłaszcza wskutek naruszenia zakazu dowodowego – np. zeznanie świadka uzyskane na skutek stosowania wobec niego przymusu fizycznego  Dowody pośrednio nielegalne – dowody uzyskane dzięki dowodowi bezpośrednio nielegalnemu (skażonemu) – np. broń znaleziona podczas legalnego przeszukania w kryjówce, którą zdradził świadek zmuszony do tego przymusem na przesłuchaniu.

Dowody nielegalne Polskie prawo nie przyjęło doktryny "owoców z zatrutego drzewa" (fruits of poisoned tree), która polega na wykluczeniu uznania za dowód również takiego środka, który został ujawniony dzięki dowodowi wprost zakazanemu. Eliminuje się zatem z procesu nie tylko to, co jest dotknięte bezpośrednią wadą, ale także wszelkie uzyskane za jego pomocą dowody dalsze.

Dowody nielegalne Z uwagi na założoną aktywność stron i możliwość wprowadzania do procesu tzw. dowodów prywatnych, istotna stała się kontrola legalności pozyskania treści, które miałyby stanowić dowód Przepis art. 168a ma ograniczyć możliwość wprowadzania do procesu „dowodów”, które zostały uzyskane z naruszeniem prawa, z tym, że niedopuszczalność ich wykorzystania proponuje się ukonstytuować jedynie do tych spośród nich, które pozyskano dla celów postępowania karnego, za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1§1 KK. Ma to wykluczyć, np. instalowanie na zlecenie strony procesowej podsłuchów, czy dokonywanie przeszukania. art. 168a adresowany jest do wszystkich stron postępowania, a więc także do oskarżycieli, w tym oskarżyciela publicznego.

Dowody nielegalne Należy pamiętać, że przepis dotyczy następujących etapów w ramach „postępowania z dowodami: 1.uzyskanie dowodu, 2.przeprowadzenie dowodu, 3.wykorzystanie dowodu (wprowadzenie dowodu do procesu).  Jeżeli „dowód” uzyskany został do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, niedopuszczalne jest jego przeprowadzenie. Organ procesowy (prokurator lub inny organ postępowania przygotowawczego lub sąd oddali zatem wniosek dowodowy o przeprowadzenie wymienionego dowodu na podstawie art. 170§1 pkt 1 (przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne).  Jeżeli dowód „nielegalny”, o którym mowa w art. 168a został uzyskany nie dla celów postępowania karnego, będzie mógł być wprowadzony do procesu.

Dowody nielegalne Gdyby jednak dowód uzyskany za pomocą czynu zabronionego został przeprowadzony (z jakichkolwiek powodów), to i tak nie będzie mógł być wykorzystany, jako podstawa ustaleń faktycznych. Na etapie podejmowania decyzji procesowych (w postępowaniu przygotowawczym i sądowym), dowód o którym mowa w art. 168a musi zostać pominięty. Ocenę, czy „dowód” uzyskany został za pomocą czynu zabronionego przeprowadza organ procesowy rozpoznający stosowny wniosek dowodowy.

Literatura 1) R. Kmiecik (red.), Prawo dowodowe. Zarys wykładu, wydanie 3, Warszawa ) Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe w procesie karnym, Zakamycze, Kraków ) M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Wolters Kluwer Polska, Warszawa ) G. Artymiak, M. Rogalski (red.), Proces karny. Część ogólna, wydanie 2, Wolters Kluwer Polska, Warszawa ) S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, wydanie XI, Lexis Nexis, Warszawa ) K.J. Pawelec, Proces dowodzenia w postępowaniu karnym, Lexis Nexis, Warszawa ) D. Gruszecka, J. Skorupka, Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2015