Zasady procesowe - zasady dotyczące przebiegu postępowania dr Dagmara Gruszecka

Zasada kontradyktoryjności Jest to dyrektywa, zgodnie z którą proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron (podmiotów przed bezstronnym arbitrem. Wprowadza ona trójstronny stosunek procesowy. Oparta jest na rozdzieleniu funkcji procesowych wyrok TK z dnia 12 marca 2002 r., P 9/01; wyrok TK z dnia 20 grudnia 2007 r., P 39/06; wyrok TK z dnia 17 lutego 2004 r., SK 39/02: „Proces karny jest ze swej istoty kontradyktoryjny, stanowi on spór równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem”.

Zasada kontradyktoryjności „kontradyktoryjność odbija społeczny i prawny konflikt sporu w procesie polegający na sprzeczności interesów oskarżyciela i oskarżonego” St. Waltoś „ Ponieważ proces karny stanowi konsekwencję popełnienia przestępstwa (…), wywołującego konflikt społeczny i prawny, to naturalną i praktycznie najskuteczniejszą formą postępowania w wyniku którego zapaść ma rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu i o konsekwencjach naruszenia prawa jest proces kontradyktoryjny”. J. Tylman, T. Grzegorczyk Warunki kontradyktoryjności: możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu czyli równość informacyjna istnienie przeciwstawnych stron toczących spór równouprawnienie stron toczących spór niezbędnym minimum dyspozycyjności stron w procesie

Zasada kontradyktoryjności i inkwizycyjności ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI (zasada śledcza) W myśl zasady śledczej w procesie nie występują strony, funkcję zaś oskarżenia, obrony i orzekania (rozstrzygania) skumulowane są w rekach jednego podmiotu – organu procesowego, któremu podporządkowany jest cały proces. PROCES JEDNOPODMIOTOWY argumenty za zasadą kontradyktoryjności oddziaływanie obu zasad na proces historycznej ewolucji postępowania karnego zasady te w procesie rzeczywistym nigdy nie funkcjonują w ich krańcowej, abstrakcyjnej postaci są to dyrektywy uprawniające odnosi się przede wszystkim do postępowania zasadniczego, ale rozciąga się też na cały proces i postępowania incydentalne (zob. stosowanie TA w post. przygotowawczym)

Zasada kontradyktoryjności i inkwizycyjności Art. 167 [Inicjatywa dowodowa]  § 1. W postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzane są przez strony po ich dopuszczeniu przez przewodniczącego lub sąd. W razie niestawiennictwa strony, na której wniosek dowód został dopuszczony, a także w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, dowód przeprowadza sąd w granicach tezy dowodowej. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, sąd może dopuścić i przeprowadzić dowód z urzędu. § 2. W innym postępowaniu przed sądem niż wymienione w § 1 oraz w postępowaniu przygotowawczym dowody przeprowadzane są przez organ procesowy prowadzący postępowanie. Nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez stronę. Postępowanie jurysdykcyjne: udział stron procesowych w rozprawie głównej udział stron procesowych w posiedzeniach inicjatywa dowodowa i prawo do aktywnego udziału w postępowaniu dowodowym (art. 167 § 1, 171 § 1, 370 § 2)

Zasada kontradyktoryjności art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k. art. 366 § 1 k.p.k. art. 427 § 4 k.p.k. art. 393 § 3 k.p.k. „Przedstawione powyżej założenie prowadzi do przerzucenia odpowiedzialności za wynik postępowania z sądu na strony, w pierwszym zaś rzędzie – z uwagi na obowiązującą zasadę domniemania niewinności – na oskarżyciela. Sąd powinien pełnić rolę raczej biernego arbitra, który po przeprowadzeniu przez strony dowodów, uprzednio wnioskowanych przez strony i dopuszczonych przez sąd, wyda sprawiedliwe rozstrzygnięcie. „ Uzasadnienie projektu nowelizacji Pozostałe przejawy zasady kontradyktoryjności: prawo stron do wypowiadanie się na rozprawie co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu i prawo do zajmowania stanowiska we wszystkich sprawach, w których wypowiadała się druga strona (art. 367 k.p.k.) prawo stron do zaskarżenia decyzji oraz innych czynności prawo do zadawania pytań każdej osobie przesłuchiwanej

Zasada inkwizycyjności Zasada śledcza jest dyrektywą kształtującą zasadnicze cechy postępowania przygotowawczego. Zazwyczaj czynności w tym stadium dokonywane są też w sposób niejawny. ODSTĘPSTWA NA RZECZ KONTRADYKTORYJNOŚĆI: prawo składania przez strony wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1, 325a § 2 k.p.k.) postępowanie w przedmiocie stosowania TA prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych oraz w przesłuchaniu biegłego (art. 316 i 318 k.p.k.) prawo do żądania dopuszczenia do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia (art. 317 k.p.k.) prawo strony do wzięcia udziału w czynności postępowania przygotowawczego, o którą sama wnosiła (art. 315 § 2 k.p.k.) prawo stron do wnoszenia zażalenia na zaskarżalne decyzje, w tym decyzje prokuratora do sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 465 § 1 i 2, 466 k.p.k.) a także na inne czynności niż decyzje procesowe (do prokuratora)

Zasada równości stron Zasada równości stron (równouprawnienia lub równości broni) Wyraża dyrektywę stanowiącą, że przeciwstawne strony mają w postępowaniu karnym równe uprawnienia procesowe w zasadzie tej w ujęciu abstrakcyjnym chodzi o równość uprawnień a nie faktycznych warunków ich realizacji. zasada ta dotyczy jedynie uprawnień procesowych, a nie odnosi się do sytuacji wynikających z prawa karnego materialnego dotyczy tylko stron przeciwstawnych szczególna przewaga prokuratora nad innymi stronami procesowymi w zamian – uprawnienia wchodzące w skład tzw. favor defensionis prawo ostatniego głosu domniemanie niewinności, in dubio… i rozkład ciężaru dowodu

Zasada szybkości procesu Przypomnij sobie: pojęcie rozpatrzenia sprawy „w rozsądnym czasie” Wyraża dyrektywę stanowiącą obowiązek rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, tj. bez nieuzasadnionej zwłoki. Podstawą normatywną sprawnego i szybkiego rozpoznania sprawy jest art. 2 § 1 k.p.k. Podstawą normatywną jest również art. 45§1 Konstytucji (rozpatrzenie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki) oraz art. 6 ust. 1 EKPC. Mamy zatem podstawy do wywodzenia tej zasady w prawie karnym procesowym: ustawową, konstytucyjną, konwencyjną. REGULACJE WSKAZUJĄCE NA ZACHOWANIE SZYBKOŚCI rozwiązania pozwalające na niewszczynanie ścigania, umorzenie postępowania i skorzystanie z trybów konsensualnych, rozszerzenie stosowania mediacji uproszczenia dowodowe oznaczenie terminów procesowych skarga na przewlekłość

Zasada szybkości procesu ZASADA KONCENTRACJI zasada ciągłości, nieprzerywalności procesu Zasada koncentracji to dyrektywa zgodnie z którą postępowanie karne powinno stanowić, pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań, zwarty tok czynności i zdarzeń, prowadzący do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i skupienia wokół przedmiotu procesu pełnego materiału dowodowego, stwarzającego warunki pełnego urzeczywistnienia prawa karnego materialnego. rozciąga się na całe postępowanie dowodowe postępowanie prowadzone w myśl zasady koncentracji jest też postępowaniem szybkim może jednak zachodzić konflikt między szybkością procedowania a jego rzetelnością

Zasada szybkości procesu Art. 401 – przerwa w rozprawie Art. 404 – odroczenie rozprawy Art. 349 Posiedzenie przed rozprawą Jeżeli przewidywany zakres postępowania dowodowego uzasadnia przypuszczenie, że w sprawie niezbędne będzie wyznaczenie co najmniej 5 terminów rozprawy lub jeżeli ze względu na zawiłość sprawy lub z innych ważnych powodów może to przyczynić się do usprawnienia postępowania, a zwłaszcza należytego planowania i organizacji rozprawy głównej Posiedzenie powinno się odbyć w ciągu 30 dni od daty jego wyznaczenia. W posiedzeniu mogą wziąć udział oskarżyciel publiczny, obrońcy i pełnomocnicy. Prezes sądu może także zawiadomić o posiedzeniu pozostałe strony, jeżeli uzna, że przyczyni się to do usprawnienia postępowania.

Zasada szybkości procesu Art. 349 Posiedzenie przed rozprawą Strony składają wnioski dowodowe oraz informacje i oświadczenia, w szczególności o proponowanych terminach rozpraw i ich przedmiocie, terminach usprawiedliwionej nieobecności uczestników procesu, a także oświadczenia wskazujące na potrzebę wezwania na rozprawę główną biegłych, kuratora sądowego, sprawdzenia danych o karalności oskarżonego oraz inne oświadczenia dotyczące okoliczności istotnych dla sprawnego przeprowadzenia dalszego postępowania. „Na posiedzeniu przewodniczący składu orzekającego, biorąc pod uwagę stanowiska w przedmiocie planowania i organizacji rozprawy głównej przedstawione przez strony, pełnomocników i obrońców, rozstrzyga w przedmiocie wniosków dowodowych i kolejności ich przeprowadzenia, przebiegu i organizacji rozprawy głównej oraz wyznacza jej terminy, a także podejmuje inne niezbędne rozstrzygnięcia.

Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu Art. 349 Posiedzenie przed rozprawą zasada i wyjątki od niej zostały uregulowane w art. 8 k.p.k.  Zgodnie z jej istotą sąd karny samodzielnie kształtuje faktyczną i prawną podstawę każdego rozstrzygnięcia, dotyczy to zarówno rozstrzygnięcia o głównym przedmiocie procesu, tj. kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego, jak i wszelkich rozstrzygnięć incydentalnych Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 8 czerwca 2010 r. III KK 409/09 Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego gwarantowana w art. 8 § 1 KPK nie sięga tak daleko, aby umożliwiała w toku zwykłego postępowania rozpoznawczego zakwestionowanie wcześniejszego prawomocnego orzeczenia stwierdzającego winę oskarżonego. Drogę do podważenia takich rozstrzygnięć otwierają wyłącznie nadzwyczajne środki zaskarżenia.

Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu Art. 349 Posiedzenie przed rozprawą Odstępstwa od zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego nie zostały ograniczone jedynie do wypadku wskazanego w § 2, gdyż mogą one wynikać także z innych postanowień ustawy, przy czym dotyczy to zarówno Kodeksu postępowania karnego, jak też innych aktów normatywnych o randze ustawy  Związanie orzeczeniami o char. Konstytutywnym Związanie innym rozstrzygnięciem sądu karnego

Zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu Art. 349 Posiedzenie przed rozprawą Ponadto sąd karny jest także związany: 1) uchwałą SN zapadłą w wyniku rozpoznawanego zagadnienia prawnego przekazanego przez sąd odwoławczy (art. 441 § 3 k.p.k.) 2) zapatrywaniem sądu odwoławczego, które wiąże sąd ponownie rozpoznający sprawę po uchyleniu orzeczenia (art. 442 § 3) 3) orzeczeniem organów międzynarodowych, jeśli z tego orzeczenia wynika potrzeba wznowienia postępowania w rozumieniu art. 540 § 3 k.p.k. 4) odpowiedzią na pytanie prawne przedstawione TK co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od tej odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem (art. 3 TKU, art. 193 Konstytucji RP) 5) postanowieniem w przedmiocie właściwości, gdy zgodnie z treścią art. 36 sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu Sąd Najwyższy jest związany swoimi uchwałami, które mają moc zasad prawnych.

Zasada jawności procesu Wyróżniamy dwa aspekty zasady jawności w postępowaniu karnym JAWNOŚĆ ZEWNĘTRZNĄ JAWNOŚĆ WEWNĘTRZNĄ (publiczność) Zasada jawności zewnętrznej: Zasada ta przejawia się w powszechnej dostępności rozprawy dla wszystkich zainteresowanych nią osób. Nie dotyczy jednak fazy narady i głosowania nad orzeczeniem, która ex lege jest tajna (art. 108 § 1) Zasada ta należy do podstawowych elementów konstrukcyjnych zasady rzetelnego procesu sądowego, wyrażonej w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, jak też w art. 6 ust. 1 zd. 2 EKPC, zgodnie z którym postępowanie przed sądem jest jawne (przepis ten określa także szczegółowo granice dopuszczalnego ograniczenia jawności zewnętrznej); podobny zapis znajduje się w art. 14 ust. 1 MPPOiP

Zasada jawności procesu JAWNOŚĆ zewnętrzna(publiczność) ROZPRAWA polega na obecności publiczności na sali rozpraw, która pełni rolę kontroli społecznej, choć może mieć też negatywne oddziaływanie. Ograniczenia jawności określają zwłaszcza przepisy rozdziału 42 (art. 359 i n. k.p.k.), a także np. art. 181 § 1, art. 184 § 1 k.p.k. oraz art. 13 ŚwKorU. art. 45 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok jednak zawsze ogłaszany jest publicznie (art. 45 ust. 2 zd. 2 Konstytucji RP i art. 364 § 1 k.p.k). Przy interpretacji norm wyłączających jawność rozprawy powinno się stosować wykładnię ścieśniającą, zwłaszcza na tle orzecznictwa ETPC w Strasburgu.

Zasada jawności procesu ROZPRAWA Możliwie wyłączenia jawności rozprawy: całkowite wyłączenie jawności z mocy samego prawa (np. rozprawa wyłącznie przeciwko nieletniemu, w sprawach o pomówienie lub zniesławienie, jeżeli pokrzywdzony nie złoży wniosku przeciwnego) wyłączenie obligatoryjne w całości lub części decyzją sądu (np. odczytywany jest protokół zeznań świadka anonimowego, zażądał tego świadek koronny, jawność mogłaby prowadzić do ujawnienia tajemnic chronionych…) fakultatywne wyłączenie jawności w całości lub części decyzją sądu (choćby jeden z oskarżonych jest nieletni, przesłuchiwany jest świadek, który nie ukończył 15 roku życia…)

Zasada jawności procesu Posiedzenia Konieczna była nowelizacja przepisów k.p.k. w tym zakresie, z uwagi na uregulowanie wyłącznie kwestii obecności stron, nie zaś publiczności posiedzeń sądowych art. 95b Regułą jest, że posiedzenie sądu odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że ustawa stanowi inaczej albo prezes sądu lub sąd zarządzi inaczej Jeżeli posiedzenie jest jawne to odpowiednio stosujemy przepisy rozdziału 42 k.p.k.(jak rozprawa) Jawne (zgodnie z art. 95b § 2 k.p.k.) są posiedzenia: umorzenie postępowania na podst. art. 17 § 1 pkt 2-11 umorzenia post. z powodu oczywistych braków faktycznych podstaw oskarżenia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania

Zasada jawności procesu Posiedzenia warunkowego umorzenia postępowania karnego skazania bez rozprawy Wydania w trybie ekstradycji wykonania europejskiego nakazu aresztowania wykonania kary orzeczonej wyrokiem sądu państwa obcego lub sądu innego państwa członkowskiego UE JAWNOŚĆ WEWNĘTRZNA: Odnosi się do stron procesowych i ich przedstawicieli, przejawiając się w prawie do informacji o przebiegu i wynikach postępowania (np. informacja o treści zarzutów stawianych podejrzanemu – art. 313 k.p.k.). Jej istotnym wyrazem jest też dostęp do akt postępowania – patrz art. 156 k.p.k. oraz końcowe zapoznanie z materiałami post. przygotowawczego (art. 321 k.p.k.) W STADIUM PRZYGOTOWAWCZYM vs. STADIUM JURYSDYKCYJNYM

Zasada ustności i pisemności są to zasady określające formę procesu zasada ustności nie ma wymiaru bezwzględnego, pozostaje zasadą współzależną z zasadą pisemności najpełniejsza realizacja zasady ustności ma miejsce na rozprawie głównej. Art. 365 k.p.k.  ”Rozprawa odbywa się ustnie” Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 kwietnia 2001 r. V KKN 50/01 W myśl zasady ustności (art. 365 KPK), polegającej na zachowaniu ustnej formy czynności procesowych przeprowadzanych na rozprawie, nie tylko oskarżony musi wypowiedzieć się w przedmiocie, czy chce złożyć wyjaśnienia (i ewentualnie wyjaśnienia złożyć), ale ustnie zeznania muszą złożyć świadkowie. Podkreślić bowiem należy, że tylko wyjątkowa ustawa procesowa (przepisy art. 389 § 1 i art. 391 § 1 KPK) pozwala na odczytanie protokołów wyjaśnień lub zeznań. kwestia odczytywania protokołów zeznań i wyjaśnień w znowelizowanej procedurze

Zasada ustności i pisemności zasada ustności rozprawy odnosi się także do przeprowadzania dowodu z biegłych, nakładając powinność ich przesłuchania na rozprawie, zwłaszcza w sytuacji, gdy wątpliwości na tle ich opinii mogą być wyjaśnione właśnie w drodze bezpośredniego zadawania pytań i w drodze bezpośrednich odpowiedzi, których charakteru i znaczenia merytorycznego oraz ilości pytań sąd przeprowadzający dowód i uczestniczący w postępowaniu nie jest w stanie przewidzieć. (…) Swoboda wypowiedzi stron nie może być ograniczana w imię jedynie dbałości o szybkość i sprawność rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie (wyr. SN z 10.4.2001 r., V KK 50/01, Biul. Inf. Pr. 2002, Nr 1, s. 21). ZASADA PISEMNOŚCI akt oskarżenia (art. 332,333 k.p.k.) wyrok (art. 412 k.p.k.), ale ogłaszany publicznie zażalenie, apelacja, kasacja, wniosek o wznowienie postępowania protokołowanie czynności procesowych (art. 143 k.p.k.)

... jakieś pytania?