PODSTAWY MIKROEKONOMICZNE EKONOMII JAKO NAUKI 1

2 I. Definicja ekonomii jako nauki 1. Ekonomia jako nauka o naturalnych prawach gospodarowania punkt odniesienia: naturalny porządek ekonomiczny Analogia do oświeceniowej (J.J. Rousseau) idei porządku naturalnego (F. Quesnay, A. Smith) Prawa ekonomii jako prawa rynku i konkurencji – ahistoryczny charakter praw/prawidłowości gospodarowania Kapitalizm (gospodarka oparta na rynku, prywatnej własności i wolnej przedsiębiorczości jako naturalny porządek ekonomiczny; tzw.monizm metodologiczny Kapitalizm a inne porządki społeczno-ekonomiczne

3 I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. 2. Ujęcie historyczne i instytucjonalne ekonomii jako nauki Ekonomia jako socjologia życia gospodarczego i nauka o zmieniających się w czasie porządkach społeczno- ekonomicznych (Marx, szkoła historyczna) Ekonomia jako teoria ewolucji systemu ekonomicznego (instytucjonalizm) czynnik wspólny: kluczowa rola nauki i technologii w rozwoju gospodarczym ( determinizm technologiczny)

4 I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. 3. Definicja Robbinsa oparta na kategorii „ograniczoności” (scarcity) Punkt wyjścia : ograniczoność zasobów i dóbr, nieograniczoność potrzeb Cechy zasobów (czynników produkcji):  fizyczna ograniczoność,  zróżnicowana produktywność,  możliwość alternatywnego zastosowania  Czynniki produkcji a różne rodzaje kapitału  Tradycyjne a „niekonwencjonalne” czynniki produkcji /rodzaje kapitału: społeczny, intelektualny/wiedzy, polityczny, instytucjonalny i inne

5 I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. 3. Definicja Robbinsa oparta na kategorii „ograniczoności” (scarcity) – c.d. Cechy potrzeb:  nieograniczoność  określoność (potrzeby jako „daty”)  uporządkowanie - zgodność preferencji, zgodność a racjonalność,  zmienność znaczenia w czasie (learning by doing) Ekonomia jako (abstrakcyjna) logika wyboru, nauka o alternatywnych sposobach wykorzystania ograniczonych zasobów w celu wytwarzania dóbr i usług zaspokajających nieograniczone potrzeby

I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. Ekonomia jako logika wyboru: abstrahowanie od czynników społeczno-instytucjonalnych, modelowo-dedukcyjny charakter ekonomii jako nauki Ekonomia zajmuje się wyłącznie relacjami między celami i środkami ich zaspakajania Ekonomia jako nauka czysto pozytywna (wolna od aksjologii, sądów wartościujących) 6

7 I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. 4. Ekonomia jako dziedzina matematyki stosowanej Ujęcie L.M.E. Walrasa Ekonomia jako teoria ogólnej równowagi ekonomicznej Definicja T. Koopmansa (activity analysis) Ekonomia jako nauka o optymalnym rozdziale ograniczonych zasobów, jakimi dysponują firmy Definicja P.A. Samuelsona Ekonomia jako nauka o warunkach równowagi i stabilności systemów ekonomicznych

8 I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. 5. Próby rozszerzania pola badawczego ekonomii jako nauki (tzw. imperializm ekonomiczny) Imperializm ekonomiczny (imperializm ekonomii) : zawłaszczanie przez ekonomię domen (obszary badań) właściwych dla innych nauk społecznych; np. nowa ekonomia instytucjonalna (U. M äki) Imperializm ekonomiczny vs. współpraca z innymi naukami społecznymi i przyrodniczymi (ekonomia i finanse behawioralne, ekonomia ewolucyjna, ekonomia psychologiczna i inne)

I. Definicja ekonomii jako nauki – c.d. Imperializm ekonomii jako nauki – c.d. Imperializm „stary”: traktowanie każdej sfery życia tak, jak gdyby funkcjonowała ona na zasadach rynkowych – np. rodzina, religia, filantropia (G. Becker) – i podlegała tym samym motywom co wybory ekonomiczne (egoizm, chciwość, maksymalizacja użyteczności) Inaczej: imperializm „w głąb” Imperializm „nowy”: zawłaszczanie domen innych nauk społecznych i humanistycznych (np. w ramach Nowej Ekonomii Instytucjonalnej) Inaczej: imperializm „na zewnątrz ” (ekonomiczna teoria prawa, państwa i polityki itd.) 9

10 II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii jako nauki – główne elementy paradygmatu metodologicznego ENC 1. Metodologiczny indywidualizm wymiar behawioralny (koncepcja homo economicus, hipoteza maksymalizacji użyteczności - HMU)  „Korzenie historyczne” koncepcji HOe/HMU: nawiązania do filozofii hedonizmu i utylitaryzmu (Bentham)  A. Smith: egoizm (selfishness)i chciwość (greed) jako instynkty działania: (a) wrodzone ludziom i (b) społecznie uwarunkowane

Neoklasyczna koncepcja ekonomii jako nauki…  A. Smith: interes własny a uczucia moralne (Bogactwo narodów/1776 kontra Teoria uczuć moralnych/1759); wąskie vs. szerokie rozumienie interesu własnego  A. Smith: Empatia, prawo moralne, prawo stanowione i konkurencja jako warunki pozytywnego związku miedzy interesem własnym a wzrostem bogactwa społecznego  A.Smith: dualność ludzkiej natury  J. St. Mill (Zasady ekonomii politycznej, 1848) jako właściwy twórca kategorii H.Oe 11

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii jako nauki …. Wymiar poznawczy MI (konieczność identyfikacji „bazy mikroekonomicznej” wszystkich zjawisk i procesów gospodarczych; relacja mikroekonomia – makroekonomia)  Indywidualizm poznawczy vs. holizm poznawczy  Indywidualizm poznawczy vs. realizm poznawczy (ekonomia złożoności, Dawson): realizm poznawczy a koncepcja H.Oe./HMU Wymiar ideologiczny MI (wolność gospodarowania jako warunek racjonalności mikroekonomicznej i efektywności systemowej, sprawności rynku jako mechanizmu regulacji, wolność gospodarowania a struktura rynku, związki zawodowe i związki przedsiębiorców oraz państwo) 12

13 II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii c.d. 1. Metodologiczny indywidualizm – c.d. ogólny neoklasyczny model postępowania jednostki: optymalizacja działań jednostek A. Warunkowa maksymalizacja funkcji celu (użyteczności) B. Wybór alternatywy najlepszej spośród dostępnych C. optymalizacja statyczna i dynamiczna – statyka i dynamika gospodarcza

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii … 2. Modyfikacje koncepcji homo oeconomicus we współczesnej ekonomii i koncepcje alternatywne w stosunku do niej  Ogólne podstawy krytyki koncepcji H.Oe A. Sen, J.K. Arrow, H.Simon i inni)  Krytyka metodologicznego indywidualizmu  H.M.U. nie ma dostatecznego umocowania empirycznego (charakter aksjomatyczny, „racjonalność intencjonalna” a rzeczywista)  HMU a powszechność działań nieegoistycznych  H.Oe. i HMU a ograniczenia informacyjne i kognitywne (mentalne)  H.Oe. A powszechność działań koperacyjnych (H.Oe. a Homo cooperativus – egoizm i konkurencja vs. współpraca) 14

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii … Najważniejsze przykłady ujęć modyfikujących, krytycznych i alternatywnych  h.oe. jako koncepcja heurystyczna o charakterze stochastycznym,  H. Simon- koncepcja racjonalności ograniczonej (satysfakcja zamiast maksymalizacji czy optymalizacji)  H. Leibenstein – człowiek selektywnie racjonalny koncepcja „x-niefektywności” ; luki efektywności 15

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii … Przyczyny luki efektywności: 1. Niekompletna informacja o wykorzystywanych technologiach 2. Ukrywanie możliwości produkcyjnych przez pracowników (realizujących własne funkcje użyteczności) i ich słabe monitorowanie 3. Słaba presja konkurencyjna Selektywna racjonalność menedżerów i pracowników  REMM (Jensen/Meckling) - uczący się i oceniający homo oeconomicus  Ekonomia ewolucyjna – wybór rutynowy a nie optymalny (pojęcie rutyny –genotypu - i zmiany – mutacji) 16

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii …  Homo sustinens (Siebenhüner): hipoteza zachowania gatunku i trwałości cywilizacji vs. hipoteza maksymalizacji użyteczności 1. Homo sustinens jako mikroekonomiczna (antropologiczna) podstawa teorii Trwałego Rozwoju (Sustainable Development) 2. Empiryczne i normatywne podstawy hipotezy :  konstatacja szerokiego występowania zachowań altruistycznych podmiotów, w tym zdeterminowanych normami społecznymi i środowiskowymi  kształtowanie się w procesie rozwoju poczucia indywidualnej odpowiedzialności za środowisko 17

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii … 2. Empiryczne i normatywne podstawy hipotezy Homo sustinens (c.d.):  kształtowanie się w procesie ewolucji nie tylko ekonomicznie racjonalnego, ale i emocjonalnego stosunku jednostek do przyrody  powszechność altruistycznie motywowanych zachowań kooperacyjnych  znaczenie procesów uczenia, w tym tzw. uczenia emocjonalnego, i kreatywności w kształtowaniu moralnej odpowiedzialności człowieka za środowisko przyrodnicze  odwołania do psychologii, biologii ewolucyjnej, neurobiologii i paleoarcheologii 18

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii …  Homo oeconomicus a homo sociologicus (ekonomiczne vs. socjologiczne spojrzenie na racjonalność mikroekonomiczną)  Homo oeconomicus a człowiek „zakorzeniony” (racjonalność mikroekonomiczna w ujęciu nowej socjologii ekonomicznej  idea socjalnego zakorzenienia (social embeddedness - Karl Polanyi, Mark Granovetter) ekonomii i działań ekonomicznych jako reakcja na „imperializm ekonomiczny” G. Beckera Istota społecznego zakorzenienia (Granovetter): relacje ekonomiczne między jednostkami czy firmami są zakorzenione w rzeczywiście istniejących sieciach społecznych, a nie w abstrakcyjnych (idealnych) rynkach 19

II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii …  Homo oeconomicus a działania altruistyczne (charytatywne i filantropijne) - „imperializm ekonomiczny” G. Beckera vs. dualizm ludzkiej natury w ujęciu A. Smitha  Homo oeconomicus a ekonomia behawioralna i eksperymentalna 3. Nowe koncepcje racjonalności mikroekonomicznej a alternatywne teorie przedsiębiorstwa 20

Nowe koncepcje racjonalności mikroekonomicznej a alternatywne teorie przedsiębiorstwa Standardowy, neoklasyczny model przedsiębiorstwa 1. Jedność funkcji właściciela i przedsiębiorcy (jednoosobowość decyzji i ryzyka) 2. Racjonalność mikroekonomiczna (homo oeconomicus) – dążenie do maksymalizacji funkcji celu, czyli zysku księgowego, w warunkach ograniczenia budżetowego 3. Jednorodny produkt 4. Czynniki produkcji doskonale podzielne i w pełni substytuowalne 21

Nowe koncepcje racjonalności mikroekonomicznej a alternatywne teorie przedsiębiorstwa 5. Doskonała (pełna) informacja 6. Doskonała przewidywalność przyszłości i brak ryzyka (lub możliwość doskonałego nim zarządzania) 7. Hipoteza zysku zerowego (dotyczy przedsiębiorstw działających w warunkach doskonałej, a także tzw. potencjalnej konkurencji 8. Brak kosztów społecznych i kosztów transakcyjnych 9. Przedsiębiorstwo jako „czarna skrzynka” 22

Nowe koncepcje racjonalności mikroekonomicznej a alternatywne teorie przedsiębiorstwa Główne kierunki krytyki neoklasycznej teorii przedsiębiorstwa 1. Krytyka hipotezy maksymalizacji użyteczności 2. Przedsiębiorstwa działają w warunkach niepewności i ryzyka 3. W dużych a nawet średnich przedsiębiorstwach występuje rozproszenie własności – różnice w funkcjach celu, posiadanych informacji itd. 4. W dużych przedsiębiorstwach występuje oddzielenie funkcji zarządzania i funkcji właścicielskich (tzw. rewolucja menedżerska) 23

Nowe koncepcje racjonalności mikroekonomicznej a alternatywne teorie przedsiębiorstwa Alternatywne modele przedsiębiorstwa Generalnie: są to próby odkrycia i uogólnienia teoretycznego wnętrza „czarnej skrzynki” Punkt wyjścia: 1. Nowe ujęcia racjonalności mikroekonomicznej, w tym krytyka hipotezy maksymalizacji użyteczności (np. behawiorystyczny model przedsiębiorstwa) 2. Nowe kierunki rozwoju teorii mikroekonomicznej (np. alokacyjna teoria przedsiębiorstwa oparta – głównie – na teorii kosztów transakcyjnych) czy agencyjna teoria przedsiębiorstwa 3. Teorie odwołujące się do dorobku nauk o zarządzaniu (np. zasobowa teoria przedsiębiorstwa 24

25 II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii c.d. 2. Koncepcja równowagi w ENC Istota i geneza koncepcji równowagi w ekonomii równowaga jako fikcja heurystyczna i jako rzeczywista cecha gospodarowania, równowaga a tendencja do równowagi statyka i dynamika gospodarcza a równowaga statyczna i dynamiczna równowaga mikroekonomiczna i makroekonomiczna (stabilizacja makroekonomiczna )

26 II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii c.d. 2. Koncepcja równowagi w ENC – c.d. równowaga rynkowa: cząstkowa i ogólna (na rynkach dóbr finalnych, dóbr pośrednich i czynników produkcji), równowaga ogólna statyczna i dynamiczna Równowaga a nierównowaga (kontrowersje między ekonomią neoklasyczną a keynesowską i neokeynesowską) równowaga jako kategoria stochastyczna

27 II. Neoklasyczna koncepcja ekonomii c.d. 3. Krytyczny racjonalizm (Popper) rodowód” – filozofia pozytywizmu jako powszechnie akceptowana ogólna metodologia nauki, pozytywistyczna interpretacja prawdziwej wiedzy istota tzw. falsyfikacjonizmu jako kryterium oceny „naukowości” uogólnień nauki ekonomii (hipotezy, modele, teorie itp.) Postulat ekonomii jako nauki czysto pozytywnej, ekonomia pozytywna versus ekonomia normatywna Krytyczny racjonalizm a teoria rewolucji naukowych T. Kuhna oraz koncepcja programów badawczych I. Lakatosa

28 III. Kryteria postępu/rozwoju ekonomii jako nauki  1. Realizm metodologiczny (lub naukowy): zdolność do objaśniania zjawisk i procesów gospodarczych  2. Instrumentalizm metodologiczny  2.1. kryterium utylitarności  2.2. kryterium siły predykcji (Friedman)  3.Realizm instrumentalny: kryterium efektywności Mongina/Laudana, czyli wyższej (rosnącej) w stosunku do teorii konkurencyjnych efektywności w rozwiązywaniu problemów naukowych