WYZYSK WYZYSK

Art. 388 k.c.: § 1. „Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może żądać unieważnienia umowy. § 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy”.

Charakter tej instytucji jest sporny: 1) część autorów traktuje wyzysk jako wadę oświadczenia woli (B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, E. Łętowska, W. Robaczyński, M. Wojewoda, A. Szpunar) 2) dominujący pogląd zakłada, że nie jest to wada oświadczenia woli, tylko wadliwość treści umowy

w warunkach wyzysku mogą być zawarte wszystkie umowy dwustronnie zobowiązujące, które mają prowadzić do wymiany dóbr, a nie tylko do umowy wzajemne niedopuszczalne jest rozszerzanie zakresu zastosowania art. 388 k.c. wyzysk może dotyczyć tylko ważnej umowy wyzysk nie ma zastosowania do niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385¹ k.c. zastosowaniu art. 388 k.c. nie stoi na przeszkodzie to, że umowa jest względnie nieważna (wzruszalna)

Przesłanki wyzysku 1) nieprawidłowe ukształtowanie treści zobowiązania; obiektywna dysproporcja wartości świadczeń, do których zobowiązały się strony chodzi wyłącznie o rażącą różnicę wartości świadczeń porównania wartości świadczeń należy dokonać według ich wartości z chwili zawarcia umowy 2) przymusowe położenie osoby zobowiązanej do rażąco wyższego świadczenia, jej niedołęstwo lub niedoświadczenie wyzyskany nie musi być świadomy dysproporcji świadczeń (P. Machnikowski; inaczej: B. Lewaszkiewicz- Petrykowska)

przymusowe położenie – w chwili składania oświadczenia woli wyzyskany znajduje się w takiej sytuacji, która zmusza go do zawarcia umowy bez względu na stosunek wartości świadczeń przymusowe położenie może być skutkiem okoliczności natury osobistej, rodzinnej lub majątkowej zło może odnosić się zarówno do zawierającego umowę, jak i do innej osoby jemu bliskiej

niedołęstwo – brak umiejętności sprawnego działania, właściwego prowadzenia własnych spraw, bezradność w rozwiązywaniu codziennych problemów jego źródłem mogą być różne przyczyny; powód nie jest prawnie relewantny

niedoświadczenie – nieumiejętność oceniania wartości świadczeń i formułowania treści umowy mający źródło w tym, że pokrzywdzony wcześniej nie stykał się z zadaniami danego rodzaju chodzi o brak doświadczenia życiowego w ogóle lub o brak doświadczenia w danej dziedzinie życia, do której należy zawierana umowa (F. Błahuta, W. Popiołek, R. Trzaskowski, P. Machnikowski; inaczej: B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, A. Cisek, J. Kremis)

3) przymusowe położenie, niedoświadczenie lub niedołęstwo zostało wykorzystane („wyzyskane”) przez drugą stronę umowy naganne z punktu widzenia norm moralnych zachowanie się kontrahenta osoba przyjmująca albo zastrzegająca rażąco wyższe świadczenie musi być świadoma dysproporcji świadczeń i sytuacji drugiej strony

ciężar dowodu spełnienia przesłanek wyzysku spoczywa na wyzyskanym ułatwieniem są domniemania faktyczne

Skutki wyzysku żądanie ukształtowania przez sąd treści zobowiązania jeżeli jest to możliwe bez nadmiernych trudności wybór między żądaniem zmniejszenia świadczenia, do którego spełnienia jest zobowiązany wyzyskany lub zwiększenia należnego mu świadczenia należy do wyzyskanego możliwość wysunięcia obu żądań równocześnie

P. Machnikowski: gdyby żądana przez wyzyskanego zmiana treści zobowiązania była niemożliwa lub nadmiernie utrudniona, sąd może dokonać innej zmiany gdy niemożliwa albo znacznie utrudniona jest zmiana wysokości świadczeń, wyzyskany może żądać unieważnienia umowy przez sąd dwuletni termin zawity liczony od dnia zawarcia umowy; upływ terminu jest uwzględniany przez sąd z urzędu konstytutywny (prawotworzący) charakter wyroku sądowego