Zasady dotyczące praw oskarżonego dr Dagmara Gruszecka.

Prezentacja na temat: "Zasady dotyczące praw oskarżonego dr Dagmara Gruszecka."— Zapis prezentacji:

1 Zasady dotyczące praw oskarżonego dr Dagmara Gruszecka

2 Zasada domniemania niewinności to dyrektywa w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167)  art. 14 ust. 2 Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo być uważana za niewinną aż do udowodnienia jej winy zgodnie z ustawą. KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 284)  art. 6 ust. 2 Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ  art. 42 ust. 3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Zasada domniemania niewinności

3 Art. 5. k.p.k. § 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Zakres zastosowania: - Wszystkie stadia postępowania, w tym postępowanie odwoławcze zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki" - Odpowiedzialność karna w ujęciu konstytucyjnym, zdaniem TK, "ma szersze znaczenie od tego, jakie przyjmuje Kodeks karny. (...) Konstytucyjne znaczenie tego pojęcia nie może być ustalone poprzez odwołanie się do obowiązującego ustawodawstwa, w przeciwnym wypadku analizowany przepis utraciłby swoje znaczenie gwarancyjne. Z tego względu należy przyjąć, że zakres stosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, a więc odpowiedzialność za przestępstwa, ale również inne formy odpowiedzialności prawnej związane z wymierzaniem kar wobec jednostki" (wyr. z 3.11.2004 r., K 18/03, OTK-A 2004, Nr 10, poz. 103).  Trybunał Konstytucyjny zaliczył do nich odpowiedzialność dyscyplinarną, odpowiedzialność za wykroczenia i odpowiedzialność podmiotów zbiorowych (zob. wyr. K 18/03). Opowiedział się jednak za stosowaniem w przypadku tych rodzajów odpowiedzialności gwarancji konstytucyjnych sformułowanych w art. 42 ust. 1 "odpowiednio, a nie - wprost (...). Nie można bowiem pomijać faktu, że zasadniczą ich rolą jest stworzenie oskarżonemu konkretnych gwarancji w toku procesu karnego" (wyr. z 4.7.2002 r., P 12/01, OTK-A 2002, Nr 4, poz. 50). Zasada domniemania niewinności

4 Zakres podmiotowy:  domniemaniem niewinności objęty jest każdy człowiek Adresaci: - Aspekt wewnętrzny i aspekt zewnętrzny zasady domniemania niewinności (aspekt procesowy i pozaprocesowy) Adresatami zasady domniemania niewinności są nie tylko organy postępowania karnego (sąd, prokurator, policja, inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze), ale także inne organy władzy publicznej i funkcjonariusze państwa. Europejski Trybunał Spraw Człowieka w wyr. z 26.3.2002 r. w sprawie 48297/99 Butkievicius przeciwko Litwie wskazał, że naruszeniem domniemania jest wyrażenie przez funkcjonariusza publicznego przekonania o winie oskarżonego jeszcze przed prawomocnym jego skazaniem (zob. również decyzja w sprawie 7986/77 Petra Krauze przeciwko Szwajcarii; orz. z 10.2.1995 r. w sprawie Allenet de Ribemont przeciwko Francji). Zasada domniemania niewinności

5 Subiektywna i obiektywna koncepcja zasady domniemania niewinności  Istotą omawianej zasady jest dyrektywa, że oskarżony oraz podejrzany i osoba podejrzana muszą być traktowani jako niewinni niezależnie od przekonania organu procesowego.  Stąd sąd przystępując do rozpoznania każdej sprawy powinien zakładać, że oskarżony musi zostać uniewinniony, jeżeli przedstawione w przewodzie sądowym dowody nie pozwolą sądowi powziąć przekonania, że wina została udowodniona w sposób wyłączający wszelkie wątpliwości wyrok SA w Katowicach z 28.12.2011 r., II AKa 382/11, KZS 2011, Nr 7-8, poz. 91. Zasada domniemania niewinności

6  Nakaz udowodnienia winy (ciężar dowodu - onus probandi) Oskarżony nie musi udowadniać, że jest niewinny. Nie ma też obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 § 1 KPK). wyrok SA w Krakowie z dnia 13 lutego 2013, II AKa 3/13 Znaczenie zasady domniemania niewinności dla pozycji stron postępowania karnego W zakresie dowodzenia faktów w postępowaniu karnym pozycja oskarżyciela jest słabsza niż pozycja oskarżonego, bo na korzyść tego ostatniego należy rozstrzygać wszelkie nie dające się usunąć wątpliwości. Oskarżyciel nie może się więc skutecznie powoływać na to, że prezentowana przez niego wersja wydarzeń nie została wykluczona, gdy to samo dotyczy wersji obrony, gdyż konkurencję pomiędzy tymi wersjami jednoznacznie na rzecz wersji obrony rozstrzyga zasada z art. 5 § 2 KPK Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 grudnia 2006 r. II AKa 234/06 Teza I.Domniemanie niewinności nie wymaga dowodzenia; to obalenie tego domniemania wymaga dowodów. Taki jest ciężar dowodzenia w procesie karnym. Zasada domniemania niewinności

7 W orzecznictwie ETPC na tle art. 6 ust. 2 EKPC podkreśla się, że sprzeczne z zasadą domniemania niewinności jest: jakiekolwiek przeniesienie ciężaru dowodu z oskarżyciela na obronę; niedopuszczalne jest także wyciąganie negatywnych wniosków z milczenia oskarżonego, który nie może być zobowiązany do podejmowania własnej obrony (wyr. z 7.10.1988 r. w sprawie Salabiaku przeciwko Francji, seria A, t. 141; wyr. z 8.2.1996 r. w sprawie Murray przeciwko Wlk. Brytanii, RJD 1996-I; wyr. z 5.6.2001 r. w sprawie Philips przeciwko Wlk. Brytanii, Nr skargi 41087/98; wyr. z 3.10.2002 r. w sprawie Böhmer przeciwko Niemcom, Nr skargi 37568/97 oraz wyr. z 20.3.2001 r. w sprawie Telfner przeciwko Austrii, Nr skargi 33501/96). Zasada domniemania niewinności

8  Zasada domniemania niewinności przy stosowaniu środków przymusu Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 lipca 2008 r. II AKz 514/08 Teza I. Sam fakt zastosowania tymczasowego aresztowania nie może być oceniany jako obalenie zasady domniemania niewinności. II. Dotychczas zebrany w sprawie materiał dowodowy, przede wszystkim zabezpieczona dokumentacja oraz wyjaśnienia współpodejrzanych, wskazuje na duże prawdopodobieństwo, że podejrzana popełniła zarzucane jej przestępstwo, zachodzi zatem ogólna przesłanka z art. 249 § 1 KPK. Oczywiste jest, że nie jest ona tożsama ze stwierdzeniem, iż swoim zachowaniem wyczerpała znamiona zarzucanego jej czynu, bo jednoznaczne ustalenie powyższego na obecnym wstępnym etapie postępowania nie jest możliwe. Wyjaśnienia podejrzanej, podobnie jak inne dowody, są nadal weryfikowane. Dlatego też przepis mówi jedynie o dużym prawdopodobieństwie, a nie o pewności co do popełnienia czynu. Ostateczne rozstrzygnięcie o zakresie odpowiedzialności karnej, kwalifikacji prawnej, jest nie tylko niemożliwe, ale przede wszystkim niedopuszczalne, bo władny jest to uczynić dopiero sąd rozpoznający sprawę na etapie wyrokowania. OSA/Kat. 2008 nr 3, poz. 4, KZS 2009 nr 3, poz. 57, KZS 2008 nr 9, poz. 62, Legalis Zasada domniemania niewinności

9 Zgodnie z art. 5 § 2 k.p.k. wątpliwości, których nie usunięto w postępowaniu dowodowym, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.  Omawiana zasada wyraża dyrektywę rozstrzygania na korzyść oskarżonego wszelkich wątpliwości, które nie zostały usunięte w postępowaniu dowodowym.  adresaci: - zasada ta odnosi się do wszystkich organów procesowych  zakres - obowiązuje we wszystkich fazach procesu - odnosi się wyłącznie do wątpliwości natury faktycznej, nie obejmuje zatem nierozstrzygniętych wątpliwości natury prawnej  charakter wątpliwości – nie usunięte, a nie nieusuwalne !  relacja pomiędzy art. 5 par. 2 k.p.k. a art. 7 k.p.k. Zasada in dubio pro reo

10  zmiana art 5 par. 2 k.p.k. wprowadzona nowelizacją z 27.09.2013 wynika z nowego ujęcia art. 197 k.p.k. i nacisku na zwiększenie kontradyktoryjności postępowania, a tym samym innego określenia aktywności dowodowej stron procesowych wobec zakładanej pasywności sądu.  nowe ujęcie zasady nadal nie określa na kim spoczywa obowiązek wyjaśnienia wątpliwości, niemniej nie ciąży on już na sądzie! (sąd nie jest już generalnie zobowiązany do przeprowadzania dowodów z urzędu)  uznaje się, że zmiana 5 par. 2 przerzuca obowiązek wyjaśnienia wątpliwości na strony procesowe, a zwłaszcza oskarżyciela  Klauzula "wyjątkowego wypadku" nie powinna być więc rozumiana, jako dająca przyzwolenie na przeprowadzenie przez sąd dowodu z urzędu w każdym wypadku, gdy występują wątpliwości, co do zgodności dokonanych ustaleń faktycznych z rzeczywistością.  wątpliwości co do prawa musi jednak wyjaśnić sąd!  konsekwencją nowego ujęcia art. 5 par 2 jest też zmiana art. 2 par. 1 pkt 1 kształtującego cele postępowania karnego i art. 366 par. 1 k.p.k. Zasada in dubio pro reo

11  Ocena naruszenia zasady in dubio pro reo Zawsze wątpliości organu nie stron! Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 14 czerwca 2013 r. II KK 121/13 Dla oceny, czy nie został naruszony zakaz in dubio pro reo nie są miarodajne wątpliwości zgłaszane przez stronę, ale jedynie to, czy orzekające w sprawie sądy rzeczywiście powzięły wątpliwości co do treści ustaleń faktycznych (…) i wobec braku możliwości ich usunięcia rozstrzygnęły je na niekorzyść oskarżonego, względnie to, czy w świetle realiów konkretnej sprawy wątpliwości takie powinny były powziąć. W wypadku zatem, gdy pewne ustalenie faktyczne zależne jest od dania wiary tej lub innej grupie dowodów, czy też np. dania wiary lub odmówienia wiary wyjaśnieniom oskarżonego, albo dania wiary zeznaniom świadka z określonej fazy postępowania, a odmówienia wiary jego zeznaniom składanym na innym etapie tego postępowania, nie można mówić o naruszeniu zasady in dubio pro reo, a ewentualne zastrzeżenia co do oceny wiarygodności konkretnego dowodu lub grupy dowodów rozstrzygane mogą być jedynie na płaszczyźnie utrzymania się przez sąd w granicach sędziowskiej swobody ocen, wynikającej z treści art. 7 KPK, lub też przekroczenia przez sąd tych granic i wkroczenia w sferę dowolności ocen. Zasada in dubio pro reo

12 MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167) art. 14 ust. 3 Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadach pełnej równości, co najmniej do następujących gwarancji: a) otrzymania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia; b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym; c) rozprawy bez nieuzasadnionej zwłoki; d) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę przez siebie wybranego; do otrzymania informacji, jeżeli nie posiada obrońcy, o istnieniu powyższego prawa oraz posiadania obrońcy wyznaczonego dla niej w każdym przypadku, kiedy interesy sprawiedliwości tego wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada dostatecznych środków na ich pokrycie; e) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach, co świadków oskarżenia; f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie; g) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy. stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Zasada prawa do obrony

13 KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 284) art. 6 ust. 3 Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do: a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia; b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony; c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości; d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia; e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie. Zasada prawa do obrony

14 KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ  art. 42 ust. 2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. „Konstytucyjne prawo do obrony należy rozumieć szeroko, jest ono bowiem nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale też elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to przysługuje każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku, obejmuje również etap postępowania wykonawczego. Konstytucja gwarantuje prawo do obrony w sensie materialnym i formalnym. W tym pierwszym prawo do obrony oznacza możliwość korzystania z wszelkich środków nakierowanych na obronę dopuszczalnych prawnie w postępowaniu karnym. (…)Obrona w sensie formalnym gwarantowana jest w art. 42 ust. 2 zd. 2. "Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu. Obrońca jest pełnomocnikiem oskarżonego, jego procesowym przedstawicielem, a jego głównym zadaniem jest ochrona oskarżonego w taki sposób, by cel procesu karnego osiągnięty został z zagwarantowaniem prawa do obrony. Charakter działań obrońcy determinowany jest interesem prawnym oskarżonego, dla którego ochrony przepisy procedury karnej przewidują szereg koniecznych uprawnień" (wyr. TK z 17.2.2004 r., SK 39/02, OTK-A 2004, Nr 2, poz. 7). Zasada prawa do obrony

15  Zakres: znajduje zastosowanie we wszystkich stadiach postępowania, a zatem w postępowaniu przygotowawczym, głównym i odwoławczym. Ponadto obejmuje również postępowanie prowadzone w trybie zwyczajnym oraz w trybach szczególnych, postępowanie kasacyjne, wznowieniowe i wykonawcze, a także postępowania incydentalne, w tym w przedmiocie tymczasowego aresztowania, a także postępowania pomocnicze, następcze i uzupełniające. Według SN, już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony (por. wyr. SN z 9.2.2004 r., V KK 194/03, Prok. i Pr. - wkł. 2004, Nr 7-8, poz. 11). Już faktycznie podejrzany!!! Zasada prawa do obrony

16 Obrona – całość czynności procesowych mających na celu wykazanie niewinności bądź zmierzających do ograniczenia lub złagodzenia jego odpowiedzialność. Dwa aspekty: prawo do obrony materialnej i formalnej.  Oskarżony nie musi dowodzić swej niewinności i dostarczać dowodów na swoją niekorzyść. art. 74 k.p.k. - zas. Nemo se ipsum accusare tenetur  art. 175. Prawo do milczenia. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O tym prawie trzeba go pouczyć !!! Art. 389 k.p.k. – jeśli w jakimś stadium odmówi składania wyjaśnień, nie pozbawia to ważności złożonych poprzednio, będzie można je odczytać na rozprawie. Milczenie – nie jest biernym przyznaniem się do winy, nie może być podstawą stos środków zapobiegawczych jako utrudnianie postępowania, nie przemawia za surowszą karą. Przymus, groźba bezprawna, hipnoza, narkoanaliza, podstęp – nie można tak uzyskiwać wyjaśnień. Musi mieć swobodę wypowiedzi. Art. 171. Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

17 Prawo do obrony w sensie materialnym obejmuje prawo do: 1) wypowiadania się co do wszelkich punktów oskarżenia oraz odpowiedzialności cywilnoprawnej, która w konkretnym procesie może być przedmiotem rozstrzygnięcia, 2) podejmowania innych, odpowiednich czynności procesowych zmierzających do obalenia oskarżenia albo złagodzenia odpowiedzialności karnej, jak również do wykazania, że oskarżonego nie obciąża odpowiedzialność cywilna albo też obciąża go w rozmiarach mniejszych, niż wynikałoby to z twierdzeń powoda lub prokuratora, 3) zwalczania na przewidzianej prawem drodze uciążliwych środków procesowych Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

18 Urzeczywistnianie prawa do obrony możliwe jest dzięki konkretnym uprawnieniom procesowym, a mianowicie prawie oskarżonego (podejrzanego) do: 1) uzyskania informacji o przysługujących mu uprawnieniach (art. 175 § 1, art. 300, 386 § 1 i 2 KPK), 2) składania wyjaśnień (art. 175 § 1 KPK), również na piśmie, ale tylko w postępowaniu przygotowawczym w toku przesłuchania (art. 176 § 1 KPK), 3) odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania (art. 175 § 1 KPK), 4) zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu (art. 386 § 2 KPK), 5) składania wniosków dowodowych (art. 167 KPK), w tym wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 i art. 325a KPK) oraz obecności przy czynnościach dowodowych (art. 175 § 2 KPK), 6) zaskarżania niekorzystnych decyzji procesowych (art. 252, 302 § 2, art. 425 § 1, art. 459 § 1 i 2 KPK). Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

19 Warunkiem realizacji obrony w sensie materialnym jest przysługujące oskarżonemu (podejrzanemu) prawo do udziału w: 1) czynnościach postępowania przygotowawczego, gdy wnosił o ich dokonanie (art. 315 § 1 i art. 325a KPK), 2) czynnościach niepowtarzalnych przeprowadzanych w postępowaniu przygotowawczym (art. 316 i 325a KPK), 3) innych czynnościach postępowania przygotowawczego na jego żądanie (art. 317 i 325a KPK), 4) rozprawie (art. 374 § 1 KPK) i w posiedzeniu (art. 96 § 1 KPK) przed sądem, a także do udziału we wszystkich czynnościach postępowania dowodowego (art. 390 § 1 KPK). (ograniczenia prawa oskarżonego do uczestniczenia w rozprawie głównej przed sądem I instancji zob. art. 375, 376, 377, 390 § 2 KPK) Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

20  Prawo do informacji Stosownie do art. 6 ust. 3 lit. a EKPC, każdy oskarżony ma prawo do otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia. W orzecznictwie ETPC przyjmuje się, że powołany przepis ma fundamentalne znaczenie dla przygotowania obrony Art. 313 § 1.Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. § 2. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej. § 3. Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni. § 4. W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów. problematyka art. 156 § 5 k.p.k.. Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

21  Pouczenie Art. 300 § 1 Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach: do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, do informacji o treści zarzutów i ich zmianach, do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, do korzystania z pomocy obrońcy, w tym do wystąpienia o obrońcę z urzędu w wypadku określonym w art. 78, do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego, jak również o uprawnieniach określonych w art. 23a § 1, art. 72 § 1, art. 301, art. 335, art. 338a i art. 387 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 133 § 2, art. 138 i art. 139, a także o treści przepisów art. 59a i art. 60a Kodeksu karnego. Pouczenie należy wręczyć podejrzanemu na piśmie; podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem. Art. 386 § 1Jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie głównej, przewodniczący, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art. 376, art. 377, art. 419 § 1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. § 2. Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu. Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

22 72 k.p.k Oskarżony ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Też w celu porozumienia się oskarżonego z obrońcą w związku z czynnością, do udziału w której oskarżony jest uprawniony. Postanowienie o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, akt oskarżenia oraz orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące post – doręcza się z tłumaczeniem. Oskarżony nie musi dostarczać dowodów przeciwko sobie… ale zgodnie z art. 74 k.p.k. musi biernie poddać się czynnościom organów ścigania przeciwko niemu. np. badania, zabiegi, itd. Są to następujące czynności: 1)oględziny zewnętrzne ciała 2)inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała, w szczególności odciski, fotografie oskarżonego, okazać innym osobom 3)badania psychologiczne 4)badania psychiatryczne 5)badania połączone z dokonaniem zabiegów na ciele oskarżonego, z wyjątkiem chirurgicznych, w szczególności pobieranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu 6)pobranie wymazu ze śluzówki policzków. Prawo do obrony Prawo do obrony materialnej.

23  prawo do składania wyjaśnień i prawo do milczenia  bezkarność fałszywych wyjaśnień oskarżonego  prawo do milczenia a prawo do kłamstwa  inne zachowania „obrończe” o znamionach czynu zabronionego Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2004 r. V KK 194/03 Teza Prawo do obrony, o którym stanowi art. 6 KPK, zapewniające oskarżonemu (podejrzanemu) swobodę wypowiedzi co do zarzuconego mu czynu zabronionego, chroniące zarazem przed poniesieniem odpowiedzialności karnej z powodu ich treści, nie legalizuje innych zachowań oskarżonego o znamionach czynu zabronionego, choćby zmierzały one do uniknięcia bądź złagodzenia odpowiedzialności za czyn zarzucony. Prawo do obrony Granice prawa do obrony.

24 pomawianie osób trzecich Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 11 stycznia 2006 r. I KZP 49/05 Teza Oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu własnej obrony, wykracza poza granice przysługującego mu prawa do obrony i może ponosić odpowiedzialność karną z art. 234 KK. zniesławienie Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 12 lipca 2007 r. IV KK 75/07 Teza Nie stanowi zniesławienia zarzut podniesiony w toku procesu sądowego, pod warunkiem, że działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz zarzut postawiony jest we właściwej formie i nie zmierza wyłącznie do poniżenia osoby, której został postawiony. Prawo do obrony Granice prawa do obrony.

25 Obrona formalna – prawo do korzystania z obrońcy i prawo do wyboru obrońcy. Art. 77 - maks. 3 obrońców. Art. 78: Podejrzany, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeśli wykaże, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie lub rodziny ponieść kosztów obrony (tzw. prawo ubogich). Oskarżony musi mieć obrońcę w post karnym (także w post sądowym), jeśli, art. 79: 1)jest nieletni 2)jest głuchy, niemy lub niewidomy 3)zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona, 4)zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. Prawo do obrony – Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

26 W post. sądowym Art. 80a - Wyznaczenie obrońcy na wniosek oskarżonego § 1. Na wniosek oskarżonego, który nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznacza w postępowaniu sądowym obrońcę z urzędu, chyba że ma zastosowanie art. 79 § 1 lub 2 albo art. 80. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy.  odpowiednio do wyznaczenia obrońcy w celu dokonania określonej czynności procesowej w toku postępowania sądowego.  Na zarządzenie prezesa sądu o odmowie ponownego wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie ponownego wyznaczenia obrońcy - zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu. Art. 81 - Wyznaczenie obrońcy z urzędu § 1. Jeżeli w sytuacji określonej w art. 78 § 1, art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu.art. 80 § 1a Na zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy - zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu. Prawo do obrony – Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

27 Oskarżony musi mieć też obrońcę w całym postępowaniu, gdy są uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę, np. kalectwo, itd. art 79 par. 2 W sytuacjach ww. udział obrońcy jest obowiązkowy na rozprawie (w I i II inst) oraz na tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego. Art. 80: musi mieć obrońcę w sądzie okręgowym jako sądzie I inst, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono wolności. nie uwzględniono wniosku oskarżonego o sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą (art. 451 k.p.k.) w postępowaniu wznowieniowym, gdy wznowiono je po śmierci oskarżonego i toczy się ono na jego korzyść (art. 548 k.p.k.) OBRONA OBLIGATORYJNA a OBRONA Z URZĘDU! Art. 73 k.p.k!!!!!. – gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany Prawo do obrony – Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

28  Tylko osoba uprawniona do obrony w myśl przepisów o adwokaturze, i radcach prawnych czyli adwokat lub radca prawny albo aplikant do tych zawodów  Obrońca działa obok oskarżonego i w takich warunkach, w jakich działa na jego korzyść, zachowuje niezależne od oskarżonego stanowisko.  Oskarżony nie ma wpływu na sposób i skuteczność czynności procesowych obrońcy, chyba, że cofnie mu upoważnienie.  Obrońca może więc działać wbrew jego woli, choć na jego korzyść.  Art. 86. Obrońca w procesie reprezentuje interes oskarżonego, a jego czynności procesowe mogą być skuteczne, jeśli są podjęte na korzyść oskarżonego.  Art. 20 k.p.k. : Jeśli zgłoszenie niekorzystnego dla oskarżonego dowodu czy wniosku stało się wynikiem rażącego niedbalstwa obrońcy, to należy zawiadomić o tym radę adwokacką. Tak samo w przypadku zaniechań.  Obrońca możę ujawnić własne zdanie wbrew woli oskarżonego. Jednak jego wnioski nie krępują oskarżonego, który może samodzielnie podejmować czynności w zakresie swoich uprawnień, nawet jeśli są one sprzeczne ze zdaniem obrońcy. Przy kolidujących wnioskach obrońcy i oskarżonego, sąd rozstrzyga o uwzględnieniu jednego z nich. Prawo do obrony

29 Obrońca musi mieć umocowanie. Podstawą może być: Art. 84: ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia obrońcę do działania w całym post, też po uprawomocnieniu się urzeczenia. Możliwość wyznaczenia obrońcy w post kasacyjnym lub wznowieniowym, który powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie. Jeśli nie stwierdzi podstaw, informuje sąd. Prawo do obrony akt upoważnienia tzw. pełnomocnictwo obrończe – „upoważnienie do obrony” w formie oświadczenia woli oskarżonego, art. 83 lub przez inną osobę (jeśli pozbawiony jest wolności), a w wypadku gdy oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony – przez przedst ustawowego lub opiekuna. To tzw. obrona z wyboru. Upoważnienie – na piśmie lub ustanie do protokołu. Upoważnienie przez inną os wygasa, jeśli oskarżony osobiście udzieli upoważnienia do obronny innemu adwokatowi. Art. 83 decyzja organu proc. art. 80a, 81 – obrona z urzędu Obrona z urzędu jest obroną subsydiarną i późniejsze ustanowienie obrońcy z wyboru usuwa obrońcę z urzędu.

30 Upoważnienie do obrony może być przeniesione na innego adwokata, tzw. substytucja. Także gdy dotyczy to obrońcy z urzędu. Oskarżony może zawsze odwołać pełnomocnictwo obrończe. 378. Można odwołać pełnomocnictwo obrończe gdy z urzędu i wnioskować do sądu o innego. Jeśli przymusowy obrońca, można odwołać i sąd wezwie do ustanowienia nowego, jeśli tego nie zrobi oskarżony, sąd sam ustanowi. Do tego czasu dotychczasowy go broni, o ile są tak postanowi uznając, że nie spowoduje to uszczerbku dla prawo oskarżonego do obrony. Adwokat może wypowiedzieć pełnomocnictwo. Może także odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego. Obrońca może bronić kilku oskarżony, jeśli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. Patrz. Art. 85. Prawo do obrony

31 Naruszenie prawa do obrony w sensie materialnym polegające na tym, że sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa, przez co został on pozbawiony możliwości obrony, stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia (art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.), przy czym uchylenie orzeczenia może w takim wypadku nastąpić tylko na korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 KPK). Inne naruszenia tylko w ramach art. 438 pkt 2 k.p.k. Naruszenie prawa do obrony w znaczeniu formalnym stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, gdy oskarżony nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 KPK lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy (art. 439 § 1 pkt 10 KPK). W takim wypadku, zgodnie z art. 439 § 2 KPK, uchylenie orzeczenia może nastąpić wyłącznie na korzyść oskarżonego Prawo do obrony – konsekwencje naruszenia prawa do obrony formalnej i materialnej

32 ... jakieś pytania?