Gdańsk 2007 Wybrane zagadnienia z naukowej informacji medycznej Biblioteka Główna Akademii Medycznej w Gdańsku ul. Dębinki 1, 80-211 Gdańsk

Prezentacja na temat: "Gdańsk 2007 Wybrane zagadnienia z naukowej informacji medycznej Biblioteka Główna Akademii Medycznej w Gdańsku ul. Dębinki 1, 80-211 Gdańsk"— Zapis prezentacji:

1 Gdańsk 2007 Wybrane zagadnienia z naukowej informacji medycznej Biblioteka Główna Akademii Medycznej w Gdańsku ul. Dębinki 1, 80-211 Gdańsk http://biblioteka.amg.gda.plhttp://biblioteka.amg.gda.pl, biblsekr@amg.gda.plbiblsekr@amg.gda.pl

2 Co to jest informacja? proces - w jego ramach osoba jest informowana lub udziela informacji zasób wiedzy - gromadzony celowo, uporządkowany i w różny sposób utrwalony jednostka procesu komunikacji - konkretny komunikat np. artykuł, rekord komputerowy, książka

3 wg Nowej encyklopedii powszechnej PWN,1995 Informacja naukowa to: Zorganizowana działalność związana z: gromadzeniem przetwarzaniem i udostępnianiem wiadomości z różnych dziedzin, szczególnie nauki i techniki Ale także: dyscyplina badawcza obejmująca teorię i metodologię działalności informacyjnej

4 wszelka działalność polegająca na gromadzeniu i jak najszybszym udostępnianiu informacji o najnowszych badaniach naukowych i ich wynikach, a także najciekawszych przypadkach klinicznych opisanych w bieżącej literaturze fachowej oraz rozpowszechnionych za pomocą innych środków przekazu, skierowanych do użytkownika wykazującego określone potrzeby Naukową informacją medyczną jest:

5 Źródłem informacji jest: Jakikolwiek system, dzięki któremu istnieje możliwość uzyskania poszukiwanej informacji. Może to być dokument, instytucja lub osoba.

6 Źródła informacji możemy podzielić na: 1. Źródła dokumentalne 1.1. Piśmiennicze Zawierające dokumenty piśmiennicze; ich treść utrwalona jest w formie pisma lub druku. Mogą to być dokumenty opublikowane (czasopisma) lub dokumenty niepublikowane (rękopisy, wydruki komputerowe, listy) 1.2. Niepiśmiennicze Graficzne lub multimedialne. Zawierają obraz i/lub dźwięk 2. Źródła instytucjonalne (biblioteki, centra informacji) 3. Źródła personalne (rozmowa, wykład)

7 Ze względu na sposób przygotowania i zawartość źródeł informacji możemy je podzielić na: Pierwotne - zawierające dokumenty i informacje w kształcie nadanym im przez autorów; obejmują dane do wykorzystania w badaniach naukowych lub w dydaktyce; np. repozytoria Pochodne - przygotowywane na podstawie dokumentów pierwotnych; pomagają użytkownikowi w ich odnajdywaniu; są to np. opisy bibliograficzne, spisy bibliograficzne, bazy bibliograficzne Wtórne - czyli wykonane różnymi technikami kopie dokumentów (kserokopie, fotokopie, mikrofisze, wydruki)

8 Tak więc źródła informacji naukowej to: Książki, czasopisma naukowe, encyklopedie, słowniki, informatory Bibliografie: dziedzinowe, zawartości czasopism, osobowe, bieżące, retrospektywne, drukowane i w postaci baz danych Katalogi tradycyjne i elektroniczne Listy typu AtoZ Indeksy Różnego typu bazy faktograficzne, pełnotekstowe, abstraktowe, multimedialne Obecnie głównymi nośnikami informacji naukowej są nośniki elektroniczne

9 Biblioteka Główna AMG - miejsce zapewniające dostęp do naukowej informacji medycznej Katalogi - kartkowy alfabetyczny i przedmiotowy, elektroniczny wraz z indeksami Zbiory w wersji drukowanej Zbiory obce sprowadzane w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych, w tym poprzez system Doc@med czy Subito Książki elektroniczne Elektroniczne bazy danych Internet, w tym: serwisy informacyjne, portale medyczne, wydawnictwa multimedialne Nowoczesne możliwości powielania dokumentów (wydruki, skany, kserokopie, pliki elektroniczne) oraz bibliotekarze, w tym przede wszystkim pracownicy informacji naukowej

10 Bibliografie Bibliografie to uporządkowane alfabetycznie lub chronologicznie lub działowo spisy dokumentów dobranych według ustalonych kryteriów i spełniające określone zadania. Bardzo ważnymi elementami bibliografii są indeksy, np. autorskie, przedmiotowe czy tytułowe.

11 Najważniejsze drukowane polskie bibliografie medyczne Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych do najnowszych opracowany przez lekarza i historyka medycyny Ludwika Gąsiorowskiego i wydany w 4 tomach w Poznaniu w latach 1839-1855 Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców osiadłych w Polsce także dokładną bibliografię lekarską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej. Jego autorem jest S. Kośmiński, a pozycja została wydana w latach 1883- 1888

12 Najważniejsze drukowane polskie bibliografie medyczne - cd. Polska bibliografia lekarska dziewiętnastego wieku (1801-1900), pod redakcją Stanisława Konopki. PZWL, Warszawa, 1974-1987 Polska bibliografia lekarska za rok…, pod redakcją Stanisława Konopki, obejmująca lata 1945-1965 Polska bibliografia lekarska za rok.., bibliografia obejmująca lata 1972-1974 opracowana w Głównej Bibliotece Lekarskiej w Warszawie.

13 Najważniejsze drukowane zagraniczne bibliografie medyczne INDEX MEDICUS, ukazujący się od roku 1879 do 2004; w latach 1960-2004 wydawany przez National Library of Medicine, Washington Excerpta Medica, Elsevier Science Publisher, Amsterdam, 1947- Current Contents, Institute of Scientific Information, Philadelphia, 1976-

14 Bazy danych Baza danych zawiera: dane wzajemnie powiązane ze sobą tematycznie i pogrupowane w jednostki zw. rekordami oprogramowanie umożliwiające zarządzanie danymi poprzez ich: - rejestrację - porządkowanie wg ustalonych kluczy - modyfikację - wyszukiwanie

15 Bazy danych - cd. Dla potrzeb wyszukiwania informacji w bazach danych tworzone są specjalne języki informacyjno- wyszukiwawcze używające określonych terminów, które stanowią w danym języku elementy ich tzw. słownika (tezaurusa) Języki informacyjno-wyszukiwawcze pozwalają z jednej strony, na uporządkowanie zbiorów dokumentów, z drugiej - na szybkie wyszukiwanie z tych zbiorów poszukiwanych informacji

16 Co to jest język informacyjno-wyszukiwawczy i do czego służy? Jest to sztuczny język posiadający swoją gramatykę i słownictwo; służy do opisu treści i formy dokumentów oraz jednocześnie pozwala na odnalezienie w zbiorach wszystkich elementów, które zostały scharakteryzowane przy pomocy tych samych określeń. Zbiorami tymi mogą być katalogi, bibliografie, bazy danych.

17 Co to jest MeSH? Medical Subject Headings (MeSH) jest najważniejszym językiem informacyjno-wyszukiwawczym stosowanym na całym świecie do charakteryzowania dokumentów z zakresu medycyny i nauk pokrewnych. Jest tworzony przez National Library of Medicine, USA. Językiem oryginalnych haseł jest język angielski; hasła tłumaczone są również na inne języki narodowe, m.in. fiński, francuski, polski oraz stale aktualizowane. Stosowanie w procesie wyszukiwania literatury właśnie haseł MeSH pozwala na efektywne docieranie do wszystkich dokumentów, którym przyporządkowano wybrane hasła.

18 Co to są słowa kluczowe i do czego służą ? Są to wyrażenia jedno- lub kilkuwyrazowe, wybrane z tytułu lub tekstu np. streszczenia umieszczonego w bazie. Z informacyjnego punktu widzenia powinny to być słowa znaczące i spełniać kryteria przyjęte przy tworzeniu danej bazy. Instrukcje korzystania z baz, w których wyszukiwanie odbywa się właśnie za pomocą słów kluczowych, określają jakie wyrażenia i w jakiej formie gramatycznej mogą nimi być.

19 Operatory logiczne oparte na algebrze Boole’a pomocą w przeszukiwaniu baz danych AND czyli część wspólna zbiorów OR czyli suma zbiorów NOT czyli elementy jednego zbioru, ale nie drugiego

20 Baza bibliograficzna - nowoczesną wersją bibliografii Bibliograficzna baza danych jest to uporządkowany zbiór informacji wraz z oprogramowaniem służącym do przetwarzania danych w niej zawartych. Oprogramowanie umożliwia przeszukiwanie bazy, definiowanie kryteriów wyszukiwawczych, wydawanie komend, zapisywanie otrzymanych wyników wyszukiwań i zarządzanie nimi.

21 Ze względu na strukturę i treści zawarte w bazach dzielimy je na: bibliograficzno-abstraktoweibliograficzn np. Medline, Embase, Scopus, Polska Bibliografia Lekarska (PBL) bibliograficzno-pełnotekstowe ABI/INFORM Globalibliograficzno-pełnotekstowe pełnotekstowe Cochrane Library, Elsevier i Springer faktograficzne faktograficzne Beilstein, Micromedex faktograficzno-adresowe multimedialne Images.MD, Ilustrata,

22 Najważniejsze polskie bazy bibliograficzne w medycynie Polska Bibliografia Lekarska (1979-) Bibliografia Publikacji Pracowników AMG od 1993- Bibliografie publikacji pracowników innych polskich uczelni medycznych (dostępne na stronach domowych bibliotek AM)

23 Najważniejsze zagraniczne bazy bibliograficzne w medycynie  MedlineMedline  Embase (biomedycyna i farmakologia)Embase  ScopusScopus  Current Contents, serie Life Science i Clinical Medicine

24 Medline PubMed

25 Bazy pełnotekstowe w zasobach Biblioteki Głównej AMG Bazy EBSCOhost (m.in. Academic Serach Premier, Health Source) / embargo ProQuest Medical Library / embargo Blackwell Synergy Elsevier Science Direct SpringerLink Your Journals Ovid - LWW Wiley Inter Science Cochrane Library Szeroki dostęp do bezpłatnych czasopism elektronicznych w Internecie

26 Polskie czasopisma on-line Brak instytucjonalnego kompleksowego dostępu do archiwalnych i bieżących biomedycznych czasopism polskich W Internecie dostępne są zazwyczaj wybrane zeszyty czasopism (wg uznania wydawcy) lub pojedyncze artykuły Jednym z niewielu czasopism polskich udostępniających pełne zeszyty jest Acta Biochimica Polonica

27 polskich i zagranicznych bibliotek medycznych, katalogów centralnych, w tym: - Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego (NUKAT)Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego - Katalogu Rozproszonego Bibliotek PolskichKatalogu Rozproszonego Bibliotek Polskich (KaRo) - Centralnego Katalogu Czasopism ZagranicznychCentralnego Katalogu Czasopism Zagranicznych w Polskich Bibliotekach Medycznych (CKCZ) wyszukiwarek naukowych instytucji nauki, portali medycznych i wielu ważnych i interesujących światowych źródeł naukowej informacji medycznej i również miejscem świadczenia zintegrowanych usług bibliotecznych Strona internetowa Biblioteki dostępem do:

28 Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych

29 Wiarygodność źródła publikacji  publikacje recenzowane  wydawnictwa posiadające radę naukową  renoma wydawcy  posiadanie punktacji IF i/lub polskiej punktacji  obecność w bazach bibliograficznych

30 Wskaźnik Impact Factor Impact Factor Impact Factor - to wskaźnik cytowalności czasopisma indeksowanego w bazach tworzonych przez Instytut Informacji Naukowej w Filadelfii (Institute for Scientific Information - ISI). Czasopisma legitymujące się tym wskaźnikiem umieszczane są corocznie w osobnym wydawnictwie ISI - Journal Citation Reports.Journal Citation Reports. Wśród około 9.000 czasopism ujętych w nim w 2005 r. są tylko 63 polskie periodyki. Lista Filadelfijska Lista Filadelfijska dostępna w Internecie jest wykazem tytułów czasopism objętych oceną przez specjalistów ISI, którzy monitorują je przed włączeniem do baz tworzonych przez ten instytut. Liczy obecnie ponad 14.000 tytułów czasopism, w tym 158 polskich.

31 Typy publikacji: Doniesienie o oryginalnych badaniach naukowych (original article) Studium przypadku (case study) Artykuł przeglądowy (review) Artykuł poglądowy (overview) Artykuł historyczny (historical article) Komentarz (comment) Artykuł redakcyjny (editorial) Sprawozdanie z badań (technical report) Wytyczne, zalecenia (guideline) Metaanaliza (meta-analisis) monografia (monograph) streszczenie (abstract)

32 Oceniając wiarygodność publikacji należy ocenić: 1. Źródło, z którego pochodzi publikacja 2. Cechy formalne pracy (opis metody, źródło finansowania badań, afiliacja, struktura pracy) 3. Cechy zawartości (obiektywizm przedstawionych wniosków, dostępność analizowanych danych, przytaczane źródła) 4. Siłę argumentów 5. Korelację pomiędzy przedstawionymi wynikami, a konkretną sytuacją czy grupą pacjentów 6. Możliwość praktycznych zastosowań 7. Wiarygodność treści 8. Możliwość uogólniania wniosków 9. Powtarzalność prezentowanych wyników 10. Obiektywizm

33 Elementy prawa autorskiego Wszelkie problemy związane z ochroną praw autorskich reguluje ustawa O prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. Ustawa daje prawo korzystania bez zezwolenia twórcy z już rozpowszechnionego utworu „w zakresie własnego użytku osobistego” Jeżeli dla celów naukowych i dydaktycznych przytacza się więcej niż kilka słów z już rozpowszechnionej pracy innego autora (dotyczy to także tłumaczeń) lub parafrazuje jego stwierdzenia, istnieje obowiązek podania nazwiska autora i źródła tych informacji w formie bibliografii.

34 Elementy prawa autorskiego - cd. Osoba korzystająca z baz danych może kopiować tzw. „nieistotne części” zawartości bazy, ale bez ich udostępniania publicznego Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych można wykonać pojedynczą kopię fragmentu lub nawet całego dokumentu dla osobistego użytku

35 Korzystając z baz danych należy pamiętać o zakazie: tworzenia masowo elektronicznych i drukowanych kopii artykułów i czasopism znajdujących się w bazach oraz przechowywania ich bez potrzeby podyktowanej prowadzonymi obecnie badaniami lub dydaktyką redystrybucji tych czasopism i artykułów oraz ich części osobom trzecim (nieuprawnionym czytelnikom) w jakiejkolwiek formie, za opłatą lub bezpłatnie. Wyjątek stanowi systematyczna współpraca między naukowcami wykorzystywania przez pracowników i studentów licencjonowanych zasobów elektronicznych udostępnianych przez Bibliotekę Główną AMG do działalności komercyjnej (innej niż naukowa)

36 Evidence-Based Medicine Evidence-Based Medicine to medycyna oparta na faktach. Jest to nowoczesny sposób prowadzenia działalności medycznej w oparciu o dowody naukowe, opublikowane w naukowych czasopismach recenzowanych. Polega on na wykorzystaniu dowodów klinicznych w codziennej praktyce. Najlepszymi dowodami są wyniki tzw. prób randomizowanych, czyli takich, które w badaniach stosują losowy rozdział obiektów do grup porównawczych. Można wtedy twierdzić, że grupy te nie różnią się statystycznie od siebie pod żadnym ważnym dla eksperymentu względem. Uzyskane w ten sposób wyniki odzwierciedlają realne efekty działania, np. testowanego nowego leku.

37 Medycyna oparta na dowodach to także: Przeglądy systematyczne publikacji polegające na zgromadzeniu w jednej publikacji wyników wszystkich ważnych badań na określony temat. Dzięki temu w sposób wiarygodny można określić, jaka jest skuteczność i bezpieczeństwo danego postępowania medycznego oraz odpowiednio zaplanować nowe badania. Są one opracowywane w oparciu o określone jednoznaczne zasady, w celu zmniejszenia błędu. Ważne jest ponadto aby przeglądy te były regularnie uaktualniane oraz aby uwzględniały najnowsze piśmiennictwo. Takim źródłem zawierającym dane gromadzone w opisany powyżej sposób jest Cochrane Library.