ZASADY ORTOGRAFICZNE.

Prezentacja na temat: "ZASADY ORTOGRAFICZNE."— Zapis prezentacji:

1 ZASADY ORTOGRAFICZNE

2 U piszemy w zakończeniach rzeczowników:
un, unek, uchna, uszka, uszek, uch, us, usia Np. : zwiastun, podarunek, córuchna, staruszka, łańcuszek, maluch, raptus, mamusia. U piszemy w czasownikach zakończonych na: uj ,ujesz ,uje Np. : maluję, malujesz, maluje, wędruję, wędrujesz, wędruje. Gdy wymienia się na : G – książka : księga Dz – potężny : potęga H – druh : drużyna Z – każę : kazanie Ź - zakażenie : zakazić S – niżej : nisko Pisownia „u”

3 Pisownia „ó” Ó piszemy, gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: o, e, a np.: stół – stoły siódmy - siedem skrót - skracać wiózł – wiozę niósł – niesie mówić - mawiać trójka - troje przyjaciółka – przyjaciel powtórzyć - powtarzać Ó piszemy w wyrazach zakończonych na: - ów, -ówka, -ówna np.: murów, kotów, Kraków, chłopców; końcówka, makówka, główka, Nowakówna, Czubówna; WYJĄTKI : skuwka, zasuwka Ó piszemy na początku wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.

4 Pisownia „h” Gdy wymienia się na:
G – wahać : waga Ż – druh : drużyna Z – błahy : błazenada Występuje po „S” kiedy wyraz jest obcego pochodzenia – show Zakończonych na : Tylko w wyrazie druh oraz w nazwach własnych, w których przyjęta jest taka pisownia - rzeka Boh, góra Ajudah, czatyrdah Zaczynających się od : HIPER - hiperbola, hiper tekst; HIPO - hipochondria, hipoterapia; HOMO - homologacja, homogenizowany; HETERO - heteroseksualny; HELIO - heliocentryczny; HURRA – hurraoptymizm W nazwach własnych : Zależnie od zwyczajów lokalnych; prawie zawsze na początku imienia - Horacy, Hipolit, Honorata, Henryk W nazwach obcego pochodzenia Najczęściej w wyrazach łacińskich i greckich - hetera, historia, hostia, hoplita, hierarchia Pisownia „h”

5 Pisownia „ch” Gdy wymienia się na : Występuje po: Zakończonych na:
SZ – ucho : uszko groch : groszek mucha : muszka Występuje po: S - schody, schrupać, schemat, scharakteryzować Zakończonych na: Prawie we wszystkich wyrazach na końcu stosujemy ch ; zuch, ciachach, progach, piach, grogach Zaczynających się od: CHRONO - chronologia; CHIRO – chiromacja W nazwach własnych Zależnie od zwyczajów lokalnych - Chorwacja Pisownia „ch”

6 1. W innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, ź, s, dz, d, h, np.: dróżka - droga służąca - usługiwać wożę- wozić - wóz zwyciężyć - zwycięzca wyobraźnia - wyobraźnia cudzołożyć - cudzołóstwo księża - ksiądz znużony - nuda pobłażać - błahy 2. Występuje po l, ł, n, r, np.: lżej odwilż Łże małżowina rewanż rżeć Skarżysko 3. Występuje przed l, ł, n, r, w, o ile nie pozostaje ta pisownia w sprzeczności z innymi zasadami, np.: żleb drażliwy żłopać księżna jałmużna żwir łyżwy Uwaga: Jeśli pisownia ż przed w ta pozostaje w sprzeczności z inną zasadą np. rz po d), to pierwszeństwo dać tamtej zasadzie, np drzwiowy (pisownia rz po d) Pisownia „ż”

7 4. Występuje w zakończeniu - aż wskazującym na rzeczownik rodzaju żeńskiego, spójnik lub francuskie pochodzenie wyrazu: a) w rzeczownikach rodzimych r. żeńskiego, np.: straż odsprzedaż podaż b) spójnikach zakonczonych na - aż, np.: aż chociaż ponieważ c) wyrazach francuskiego pochodzenia, np.: drenaż, kilometraż bandaż, wiraż witraż, tatuaż Ważne: Tak samo piszemy wyrazy pochodne zakończone na: - ażny, np. niesprzedażny - żowy, np. bagażowy - ażować, np. angażować Pisownia „ż”

8 Pisownia „ż” 5. Występuje w:
rzeczowniku rodzaju żeńskiego,np. młodzież, grabież, kradzież, rubież wyrazach niesamodzielnych, np.: przecież, również, toteż, tudzież, też wyrazach obcego pochodzenia zakończonych na - eż, np.: beż, papież, buldeneż, maneż, solfeż 6. W zakończeniach - yż, - iż, - ąż, - ęż, np.: wyż, Paryż paraliż, prodiż mąż, uprząż, wciąż oręż, pawęż 7. w zakończeniach - żka, - żca, - żnica, np.: nadwyżka, wróżka drapieżca, łupieżca nałożnica, bezbożnica Uwaga: także w innych zakończeniach rzeczowników piszemy zawsze ż: - żar, np żar, ciężar, pożar - żer, np. pasażer, konwojażer, buldożer - żur, np. żur, ażur, abażur, dyżur.

9 Pisownia „ż” 9. Występuje w partykule wzmacniającej - że, - ż, np.:
8. w zakończeniu: samogłoska + -żny, np. odważny, okrężny, próżny, nabożny, pobożny, obłożny, ostrożny Uwaga. Także w wyrazach pochodnych i pokrewnych zakończonych na - żnie, - żniak, - żnik, - żność. 9. Występuje w partykule wzmacniającej - że, - ż, np.: bodajże, mówże stójcież, cóż 10. żo - . żó - występuje na początku wyrazów przed o i ó,np. : żona, żonaty żołądek żółty, żółcień, żółw Wyjątek: rzodkiew i pochodne. Pisownia „ż”

10 1. Gdy wymienia się na r w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych, np.
dworzec - dworca w futrze - futro rowerzysta - rower gorzki - gorycz jarzyna - jary 2. Gdy występuje po b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np. brzoza przyroda drzewo trzask grzyb krzew chrzan wejrzeć wrzask Ważne: Połączenie literowe dż odpowiada jednej głosce [dż] (np. dżownica, dżungla, dżuma, dżentelmen), nie zaś dwóm głoskom d+ż Rz po b. p, d, t, g, k, ch, j, w nie piszemy w przypadku: a) przyrostków (-szy, -ejszy) przymiotnika w stopniu wyższym i najwyższym, np.: grubszy, lepszy, krótszy. b) Partykuły -że, np.: róbże, łapże, skądże, jakże, niechże c) Wyrazów złożonych z przedrostka ob-, od-, pod-, przed-, nad-, w- itp.) i wyrazu rdzennego rozpoczynającego się od ż, np.: odżyć, podżegacz, przedżniwny, nadżerka. Pisownia „rz”

11 Pisownia „rz” Wyjątki:
•a) gżegżółka (ptak), piegża (ptak), gżenie się (od: gzić się); •b) pszczółka (i pochodne, np. pszczelarstwo, pszczołojad), pszenica (i pochodne, np. pszenny, pszenżyto), pszonak, Pszczyna (i pochodne, np. pszczyński), Pszów; •c) kształt (i pochodne, np. kształtny, kształcić, wykształcenie, przekształcić, ukształtować), kszyk (ptak), bukszpan (krzew), bukszpryt (część omasztowania), upiększać; •d) Mojżesz, dawne wżdy (=przecież, jednak), zawżdy (=zawsze); •e) wszystko, wszędzie, wszelki, wszędy, wszędobylski, zawsze; •f) wszech- (wszechnica, wszechmoc, powszechny, itp.); •g) wszak, wszakże, wszakoż; •h) wszcząć, wszczęcie, wszczynać; •i) wszy, wszawy, wszawica, zawszony; •j) wyrazy złożone typu wszczepić (w + szczepić), wszyć (w + szyć), wszerz (w + szeroko) Jeśli wymawiamy [wrz], piszemy wrz. (np.: wrzos) Jeśli wymawiamy [fsz], piszemy wsz. (np.: wszelki) Pisownia „rz”

12 Pisownia „rz” 3. w zakończeniu -arz , gdy:
a) zakończenie - arz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.: drukarz księgarz gospodarz łgarz mocarz zbrodniarz b) występuje w wyrazach łacińskiego pochodzenia, np.; elementarz (łac. elementarius) komentarz (łac. commentarius) 4. w zakończeniu - erz, gdy: a) zakończenie - erz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.: harcerz pasterz fałszerz kanclerz żołnierz b) występuje w rzeczowniku konkretnym rodz. męskiego, np.: nietoperz Zwierz moździerz spichlerz pręgierz Wyjątki: jeż, rybojeż, łupież, papież, antypapież Pisownia „rz”

13 Pisownia „rz” 5. Zakończenia - mistrz, - mierz a) mistrz b) mierz
arcymistrz kapelmistrz kwatermistrz burmistrz zegarmistrz b) mierz ciśnieniomierz kątomierz Kazimierz kroplomierz szybkościomierz Sandomierz Pisownia „rz”

14 Zasady użycia w tekstach wielkich i małych liter mają charakter konwencjonalny. Opierają się na czterech kryteriach: 1. składniowym, 2. znaczeniowym, 3. graficznym, 4. uczuciowym i grzecznościowym. UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW SKŁADNIOWYCH Wielką literę stosuje się na początku każdego wypowiedzenia rozpoczynającego tekst oraz na początku każdego wypowiedzenia następującego po kropce. WIELKIE LITERY

15 WIELKIE LITERY UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW ZNACZENIOWYCH
Wielką literą piszemy (wybór): - Imiona i nazwiska ludzi - Imiona własne zwierząt i drzew - Imiona własne bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych - Przydomki, pseudonimy i przezwiska ludzi - Imiona własne ludzi użyte w znaczeniu przenośnym - Nazwy mieszkańców części świata (Afrykanin, Amerykanka, Australijczyk, Azjata, Europejczyk) - Nazwy mieszkańców krajów (Polka (= obywatelka Polski), Szwajcar (= obywatel Szwajcarii), Rosjanin, Słowak, Argentyńczyk, Greczynka, Babilończyk (= obywatel państwa), Meksykanin (= obywatel państwa), Rzymianin (= obywatel państwa), Czeszka, Boliwijka) - Nazwy członków narodów, ras i szczepów - Nazwy mieszkańców terenów geograficznych (Kurp, Bawarczyk, Ślązaczka, Kaszub (a. Kaszuba), Katalonka, Pomorzanin, Krakowianka (= mieszkanka Krakowskiego), Łowiczanin (= mieszkaniec Łowickiego), Kociewianka (a. Kociewiaczka) - Nazwy imprez międzynarodowych lub krajowych - Tytuły czasopism i cykli wydawniczych oraz nazwy wydawnictw seryjnych - Pierwszy wyraz w jedno- i wielowyrazowych tytułach - Nazwy gwiazd, planet i konstelacji - Jednowyrazowe i wielowyrazowe nazwy własne państw, regionów - Jednowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe - Wielowyrazowe nazwy geograficzne i miejscowe - Nazwy indywidualne (jednostkowe) urzędów, władz - Nazwy orderów i odznaczeń. WIELKIE LITERY

16 UŻYCIE WIELKIEJ LITERY ZE WZGLĘDÓW UCZUCIOWYCH I GRZECZNOŚCIOWYCH
Wyrazy i wyrażenia Ojczyzna, Kraj, Orzeł Biały, Naród, Państwo, Rząd itp. ze względów uczuciowych bądź dla uwydatnienia szacunku także możemy pisać wielką literą. Z tego samego powodu wielką literą możemy pisać nazwy wydarzeń dziejowych: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska, Powstanie Styczniowe, Wiosna Ludów. WIELKIE LITERY

17 Nazwy dni tygodnia Nazwy miesięcy Nazwy okresów kalendarzowych Nazwy okresów, epok i prądów kulturalnych Nazwy kierunków filozoficznych, kulturowo-artystycznych (...) Nazwy wydarzeń lub aktów dziejowych Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów Nazwy gatunkowe modlitw i nabożeństw, utworów literackich (...) Nazwy tańców Nazwy różnego rodzaju wytworów przemysłowych Nazwy jednostek monetarnych, także utworzone od imion własnych Nazwy sztucznych języków międzynarodowych: Potocznie używane jednoczłonowe nazwy roślin Nazwy urzędów, władz itp. używane w znaczeniu nazw pospolitych Nazwy senat, sejm itp. używane w znaczeniu nazw pospolitych Tytuły naukowe i zawodowe Nazwy godności Nazwy żołnierzy z różnych rodzajów wojska Nazwy członków bractw, zgromadzeń zakonnych Nazwy członków społeczności wyznaniowych Nazwy członków partii, stronnictw politycznych (...) Rzeczowniki utworzone od imion własnych, używane jako nazwy pospolite Rzeczowniki utworzone od nazw własnych ludzi (...) używane w znaczeniu pospolitym Niejednostkowe nazwy istot mitologicznych, istot będących wytworem fantazji (...) Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi Nazwy absolwentów szkół, utworzone od imion własnych ludzi (...) Nazwy stron świata Pojęcia i terminy geograficzne Nazwy okręgów administracyjnych Przymiotniki utworzone od nazw kontynentów, krajów itp., niebędące nazwami geograficznymi Przymiotniki jakościowe utworzone od imion własnych Skrótowce używane w znaczeniu nazw pospolitych (...) MAŁE LITERY