Problem opisany RRZ jest sztywny gdy: 1.... jest charakteryzowany różnymi skalami czasowymi. 2.Stabilność bezwzględna nakłada silniejsze ograniczenia na.

Prezentacja na temat: "Problem opisany RRZ jest sztywny gdy: 1.... jest charakteryzowany różnymi skalami czasowymi. 2.Stabilność bezwzględna nakłada silniejsze ograniczenia na."— Zapis prezentacji:

1 Problem opisany RRZ jest sztywny gdy: 1.... jest charakteryzowany różnymi skalami czasowymi. 2.Stabilność bezwzględna nakłada silniejsze ograniczenia na krok czasowy niż dokładność. 3.Metody jawne się nie sprawdzają. sztywny problem w pojedynczym równaniu: dla dużych t – rozwiązanie ustalone u(t)=cos(t) dwie bardzo różne skale czasowe 1) rozwiązania ustalonego okres 2pi 2) skala czasowa tłumienia „odchylenia od stanu ustalonego” exp(-100 t) – czasowa stała zaniku 0.01

2 z u(0)=2 rozwiązanie: ustalone u(t)=cos(t)  t < 2/|  | rozpoznajemy ograniczenie: Stały krok czasowy: jawny schemat Eulera

3 niejawny schemat Eulera – krok stały dt=0.1 dt=0.2 dt=0.5 tutaj: startowane od warunku u(0)=1

4 wyniki do uzyskania na laboratorium start u(0)=2,tolerancja 1e-2 niejawny, jawny, cos (t) niejawny jawny t niejawny Euler tolerancja 1e-3 niejawny, jawny, cos (t) tol1e-2 tol1e-3 tol 1e-6 akceptowane dt gdy wymagana b. duża dokładność schemat niejawny stawia równie krótkie kroki co jawny, obydwie metody tego samego rzędu dokładności akceptowane dt

5 następny przykład: równanie swobodnego oscylatora van der Pola [historycznie = odkrycie deterministycznego chaosu w lampach firmy Philips aperiodyczne oscylacje przy periodycznym wymuszeniu ] ( =0 = zwykły o. harmoniczny) =100 jawny RK4 = zmienny krok czasowy =1 punkt u(t) policzony = krzyż po lewej: krzyże położone rozsądnie w porównaniu ze zmiennością rozwiązania po prawej: problem sztywny gładkie rozwiązanie a krzyże się zlewają u tt u

6 Równanie oscylatora van der Pola : czasem sztywne czasem nie przydałoby się narzędzie do wykrywania sztywności np. dla podjęcia decyzji: tam gdzie sztywność = schemat niejawny tam gdzie nie = schemat jawny (tańszy) t u

7 Detekcja sztywności dla problemu nieliniowego (dla liniowego = wystarczy rozwiązać jednorodny problem własny) układ N równań ( u,f -wektory) w chwili t rozwiązanie u * (t) rozwiązanie chwilę później opisane przez odchylenie du(t) od u * u(t)= u * (t) + du(t) linearyzacja : zakładamy, że odchylenie małe, rozwijamy f(t,u) względem u wokół f(t,u * ) : [Taylor dla wektora] macierz Jakobiego [ N na N ]

8 u(t)= u * (t) + du(t) po wyeliminowaniu problem zlinearyzowany w chwili t * : A=J(t * ) rozwiązać problem własny A : dostaniemy wartości własne i : Aby rachunek się powiódł:  t i musi leżeć w regionie stabilności używanej metody dla wszystkich i. Jeśli duża rozpiętość : problem będzie sztywny. -przybliżone zachowanie rozwiązania w okolicach t,u * (t)

9 Przykład: nieliniowy układ równań z warunkowo występującą sztywnością jeśli druga składowa u urośnie – macierz prawie diagonalna z szerokim zakresem wartości własnych - sztywność

10 Przykład detekcja sztywności dla: oscylatora van der Pola wartości własne:

11 t t niebieskie i czarne: części rzeczywiste wartości własnych =1 =100 dt t t jawny RK +automat dt w w

12 t t =1 =100 dt t t jawny RK +automat dt w w t u(t)

13 Metody RK cd. 1)bezwzględna stabilność metod RK 2)konstrukcja niejawnych metod RK (metoda kolokacji) 3)metody niejawne: klasyfikacja a tabele Padé współczynników wzmocnienia 4)rozwiązywanie równań predyktora dla metod niejawnych

14 Metody RK – własności tabel Butchera 1)do regionów stabilności jawnych RK 2) do metod niejawnych RK ogólna dla metod jawnych w wersji ogólnej (niejawnej = sumowanie do s)

15 Metoda musi być dokładna dla rozwiązania stałego: w przeciwnym wypadku powstanie błąd lokalny O(  t) (metoda nie będzie zbieżna zerowy rząd zbieżności  ) jeśli f=0 to u n =u n-1 to mamy zawsze podobnie, jeśli rząd zbieżności 1 (jak Euler) lub więcej = wynik dokładny dla funkcji liniowej f=1 np RK4

16 zażądajmy aby rozwiązania pośrednie U i (dla chwili t n-1 +c i  t) były rzędu zbieżności pierwszego (nie gorsze niż Euler). Mają działać dokładnie dla f=1 i rozwiązania u=D+t, co daje: u(t+dt)=u(t)+dt dla RK4: 00000 1/2 000 0 00 10010 1/61/3 1/6 rozwiązania pośrednie = mniej dokładne niż wynik końcowy, ale:

17 Zastosowanie do tabeli Butchera RK4: metoda RK rzędu dokładności p jeśli działać będzie dokładnie dla wielomianów stopnia p dla l=1,2,...,p z rozwiązaniem: wstawić 00000 1/2 000 0 00 10010 1/61/3 1/6 ½= 1/6 *0 +1/3*1/2+1/3*1/2+1/6*1=3/6 1/3= 1/3 * ¼ +1/3 * ¼+1/6=2/6 ¼=1/3*1/8+1/3*1/8+1/6=1/12+1/6=3/12 dla l=5 prawa strona= 0.20833 warunki tego typu są konieczne, ale nie wystarczają do wyznaczenia całej tabeli B. można podać więcej rozważając inne równania i wykorzystując założony rząd dokładności metody. l =1 poznajemy

18 można podać więcej warunków rozważając inne równania i wykorzystując założony rząd dokładności metody p. Rozwinięcia w szereg Taylora metody i rozwiązania konkretnego równania mają zgadzać się do wyrazu z  t p włącznie. u’= u w notacji wektorowej z oznaczeniami: (1) (2) z (2) eliminujemy U wstawiamy do (1)

19 u’= u dokładne rozwiązanie u(t)= exp(t) u n = exp(  t)u n-1 dokładne: RK: zrównując wyrazy tego samego rzędu w  t dla metody RK rzędu dokładności p czyli dla k=1,2,..,p

20 dla k=1,2,..,p k=1 k=2 wcześniej dowiedzieliśmy się, że dla l=2 da wzór po lewej (zał. że pośrednie min rzędu 2) ora z nowe niezależne warunki dostaniemy dla k>2

21 stabilność bezwzględna jawnych metod RK u’= u z oznaczeniem z= t dostaniemy wg wcześniejszej analizy metoda RK rzędu p dokładnie odtwarza p pierwszych wyrazów r.T rozwiązania dokładnego dla k=1,2,..,p

22 stabilność bezwzględna jawnych metod RK u’= u z oznaczeniem z= t dostaniemy wg wcześniejszej analizy metoda RK rzędu p dokładnie odtwarza p pierwszych wyrazów r.T rozwiązania dokładnego dla k=1,2,..,p

23 stabilność bezwzględna jawnych metod RK u’= u z oznaczeniem z= t dostaniemy wg wcześniejszej analizy metoda RK rzędu p dokładnie odtwarza p pierwszych wyrazów r.T rozwiązania dokładnego macierz A dla jawnych dolna trójkątna bez diagonali dla m  s dlatego: - możemy urwać drugą sumę współczynnik wzmocnienia dla jawnych RK jest wielomianem dla k=1,2,..,p

24 Liczba kroków a rząd zbieżności jawnych metod RK: rząd p 1 2 3 4 5 6 7 8 minimalna liczba odsłon s 1 2 3 4 6 7 9 11 czyli dla p  4 druga suma znika, mamy dokładnie: rozwiązanie dokładne u=exp( t) RK dokładności p dokładnie odtwarza pierwsze p wyrazów rozwinięcia Taylora rozwiązania dokładnego stąd współczynnik wzmocnienia dla RK1,RK2,RK3 i RK4 rząd dokładności liczba stopni (odsłon) metody zamiast 

25 Stabilność bezwzględna RK ponadto: dla p  4 mamy dla stabilności bezwzględnej: wniosek: region stabilności bezwzględnej jawnych metod RK o rzędzie dokładności nie większym niż 4 jest niezależny od wyboru a,b,c ! w szczególności dwie poznane metody rzędu drugiego: mają ten sam region stabilności

26 dt Im( ) dt Re( ) rejony bezwzględnej stabilności jawnych metod RK w s-odsłonach dla danego s – rejony identyczne dla wszystkich wariantów Euler RK2 rysunek skopiowany z Quarteroni: Numerical Mathematics zakres stabilności rośnie z rzędem dokładności zobaczymy, że przeciwnie niż dla liniowych formuł wielokrokowych! RK3/RK4 obejmują również fragment Re( )>0 dla rzeczywistego  region stabilności: dt RK1(-2,0) RK2(-2,0) RK3(-2.51,0) RK4(-2.78,0)

27 RK4 2.78 / 1 RK3/RK4 obejmują również fragment Re( )>0 dla rzeczywistego  region stabilności: dt RK1(-2,0) RK2(-2,0) RK3(-2.51,0) RK4(-2.78,0) przypomnienie:

28 Region stabilności jawnych metod RK jest ograniczony funkcja pod modułem jest wielomianem (skończone rozwinięcie w szereg Taylora) każdy wielomian ucieka do nieskończoności gdy z daleko od początku układu wsp. (niezależnie od kierunku na płaszczyźnie Gaussa) dla szerszych regionów bezwzględnej stabilności: niejawne metody RK dla niejawnych RK druga suma może ustablizować rozbieżność pierwszej dla dużego |z|

29 niejawna metoda Rungego-Kutty w jednej odsłonie [jawny RK w jednej odsłonie= jawny schemat Eulera] aby wyznaczyć współczynniki b 1 =b, c 1 =c, a 11 =a rozwijamy metodę RK w Taylora względem t n-1 i u(t n-1 ) i porównujemy z rozwiązaniem dokładnym liczone w t n-1, u(t n-1 ) wstawić wyżej celujemy w błąd lokalny O(  t 3 )

30 liczone w t n-1, u(t n-1 ) wstawić wyżej

31 niejawna metoda Rungego-Kutty w jednej odsłonie (będzie stopnia 2) b=1 c=a=1/2 do porównania z rozwinięciem dokładnego rozwiązania (poprzedni wykłady)

32 niejawna metoda Rungego-Kutty w jednej odsłonie (będzie stopnia 2) b=1 c=a=1/2 do porównania z rozwinięciem dokładnego rozwiązania (3 wykłady wstecz) zamiast Taylora mogliśmy użyć warunków koniecznych: s

33 niejawna metoda Rungego-Kutty w jednej odsłonie (stopnia 2) b=1 c=a=1/2 1) „predyktor” = niejawny Euler do połowy kroku czasowego (rozwiązać trzeba jak pokazywaliśmy) 2) „korektor” wykonać krok wg „reguły punktu środowego” z U 1 policzonym niejawnym Eulerem niejawna metoda punktu środkowego

34 niejawna metoda punktu środkowego NJRK (jednostopniowa f – tylko w jednej chwili) jawna metoda punktu środkowego RK2 (dwustopniowa – znaczy f wzywane w 2 chwilach czasowych): predyktor = jawny Euler korektor = punkt środkowy 1) „predyktor” = niejawny Euler do połowy kroku czasowego 2) wykonać krok wg „reguły punktu środowego” z U 1 porównanie metod RK drugiego rzędu = jawnej i niejawnej 1/2 1 000 ½ 0 01

35 region bezwzględnej stabilności niejawnej metody punktu środkowego u’= u, z=  t Re(z)  0 jest A-stabilna, ale metodę 2 rzędu dokładności już mieliśmy (trapezów) (gdy rozwiniemy w Taylora 1+z+z 2 /2+z 3 /4 [zamiast 6] wsp. wmocnienia=funkcja wymierna

36 niejawna metoda Rungego-Kutty w jednej odsłonie (metoda rzędu dokładności 2) 1/2 1 tabela Butchera maksymalny rząd metody RK w s odsłonach wynosi 2s najdokładniejsza niejawna metoda Rungego-Kutty w 2 odsłonach - rząd dokładności 4 jak jawne RK4 dla najdokładniejszych niejawnych RK nie używamy chwili t n-1, ani chwili t n tylko c danych przez mapowanie zer wielomianów Legendre’a do przedziału [0,1] (patrz dalej)

37 zajmiemy się pojedynczym krokiem czasowym t n-1 do t n poszukujemy wielomianu, który interpoluje a) wartość funkcji w chwili początkowej b) równanie różniczkowe w 2 dyskretnych punktach wartość tego wielomianu w chwili t n wyprodukuje przepis na u n poszukiwany wielomian, który spełnia warunek początkowy i nachylenie (f) w 2 chwilach t u dokładna u dofitowany wielomian Metody kolokacji dla zwyczajnego równania różniczkowego u’=f

38 najpierw przykład, potem uogólnienie: zajmiemy się pojedynczym krokiem czasowym t n-1 do t n wielomian, który interpoluje a) wartość funkcji w chwili początkowej b) równanie różniczkowe w 2 dyskretnych punktach jego wartość w chwili t n produkuje u n 3 warunki  potrzebna parabola poszukiwany wielomian, który spełnia warunek początkowy i nachylenie (f) w 2 chwilach t u w(t n )=u n

39 wzór trapezów (dlatego rzędu 2: dokładny dla paraboli!) Metody kolokacji dla zwyczajnego równania różniczkowego u’=f najpierw przykład, potem uogólnienie: zajmiemy się pojedynczym krokiem czasowym t n-1 do t n wielomian, który interpoluje a) wartość funkcji w chwili początkowej b) równanie różniczkowe w 2 dyskretnych punktach jego wartość w chwili t n produkuje u n 3 warunki  potrzebna parabola poszukiwany wielomian, który spełnia warunek początkowy i nachylenie (f) w 2 chwilach t u w(t n )=u n

40 Niejawne metody Rungego-Kutty można uzyskać na drodze kolokacji (zakładamy c szukamy a i b) poszukujemy przybliżonego rozwiązania problemu początkowego w postaci wielomianu stopnia s do wykonania kroku: w(tn) zobaczymy jak generować metody RK: wejście = chwile pośrednie [c] wyjście = wagi a i b

41 Niejawne metody Rungego-Kutty można uzyskać na drodze kolokacji (zakładamy c szukamy a i b) poszukujemy przybliżonego rozwiązania problemu początkowego w postaci wielomianu stopnia s do wyznaczenia (s+1) współczynników wielomianu: ma spełniać warunek początkowy i równanie różniczkowe w i=1,2,...s wybranych punktach w przedziale [t n-1,t n ] wybór definiowany przez c i  [0,1] u) do wykonania kroku: w(tn)

42 Interpolujemy pochodną w wielomianem interpolacyjnym Lagrange’a w chwilach czasowych t n-1 +c j  t z gdzie wielomian węzłowy Lagrange’a

43 scałkowana pochodna + warunek początkowy daje na końcu przedziału: jak RK pod warunkiem, że włożyliśmy c dostaliśmy b jeszcze a do wyznaczenia

44 pochodna scałkowana do  + warunek początkowy daje wstawić do: jak w RK pod warunkiem że

45 Mamy przepis na uzyskiwanie a i b z c wybór punktów kolokacji : t n-1 +c i  t = tak aby uzyskać maksymalny rząd dokładności albo np L-stabilność tabela Butchera dla najdokładniejszej niejawnej RK (2 odsłony, rząd 4): A oraz b w tabeli Butchera wynikają z wyboru punktów kolokacji c po przesunięciu t o t n-1 : po podstawieniu  =t’/  t podobnie: wyrażenia, na a i b są niezależne od kroku czasowego:

46 b1b1 b2b2 a 11 a 12 b1 b2 c1 c2 itd. współczynniki w tabeli Butchera dla niejawnych RK można uzależnić od punktów kolokacji

47 z teorii kwadratur Gaussa -- maksymalny dokładność [do całkowania wielomianów stopnia 2s-1 ] uzyskujemy wybierając punkty kolokacji (Gaussa) w s zerach wielomianów Legendre’a. 2 punkty: Gauss scałkuje dokładnie w’(t) – gdy ta będzie wielomianem stopnia 3, stąd 4-ty rząd metody RK 2 punkty Gaussa: dokładnie scałkujemy do wielomianu trzeciego stopnia dla 2 punktów wybranych jak popadło – dokładnie tylko do pierwszego stopnia P 2 w przedziale [-1,1] ma zera w  sqrt(3) / 3 Przedział [-1,1] w [0,1] mapowany wg. t := (x+1)/2 co daje punkty kolokacji niejawnej metody RK maksymalnej dokładności mamy przepis na generacje tablic Butchera z zer wielomianów Legendre’a