Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej w ekonomii

Prezentacja na temat: "Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej w ekonomii"— Zapis prezentacji:

1 Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej w ekonomii
Barbara Pogonowska Katedra Socjologii i Filozofii UEP

2 Metodologia epistemologia, filozofia nauki – refleksja filozoficzna:
rekonstruuje aktualny stan świadomości metodologicznej uprawomacnia epistemologicznie dany układ norm i reguł metodologicznych definiuje fenomen nauki

3 Metodologia Metodologia nauk: odpowiednik filozofii nauki
bądź normatywny składnik filozofii nauki opis i wyjaśnianie praktyki (metody) naukowej ocena prawomocności i efektywności poznawczej stosowanych norm i reguł formułowanie zaleceń dotyczących sprawnego prowadzenia badań naukowych

4 Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej wiedzy
kryteria (standardy) naukowości i poprawności metodologicznej wiedzy – obowiązujące historycznie i dziedzinowo warunki uznawania danego systemu przekonań za prawomocną sferę ustaleń badawczych podstawą kształtowania się kryteriów jest stan świadomości metodologicznej: układ norm i dyrektyw metodologicznych układ uzyskanych na ich podstawie twierdzeń i teorii przedmiotowych

5 Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej wiedzy
Rola kryteriów: artykulacja zasad postępowania uczonych, które (w sensie dotychczasowej historii nowożytnej nauki europejskiej) są warunkiem pełnienia przez naukę funkcji praktyczno-poznawczej pozytywna waloryzacja cech praktyki badawczej: zachowanie cech swoistości i racjonalności nauki obrona intelektualnej i etycznej autonomii jednostki itd. - podstawa wykluczania z obszaru wiedzy naukowej nieprawomocnych systemów przekonań

6 Kryteria naukowości i poprawności metodologicznej wiedzy: rodzaje
Kryteria naukowości (prawomocności) wiedzy kształtują się w ramach zmiennych i niezmiennych komponentów świadomości metodologicznej – w efekcie owe kryteria są wyznaczane przez: historycznie i dziedzinowo zmienne normy i reguły metodologiczne (charakterystyczne tylko dla danej postaci świadomości metodologicznej, np. zasada kontynuacji tradycji, determinizm, teleologizm) historycznie i dziedzinowo niezmienne normy i reguły metodologiczne (inwarianty, które w różnych wcieleniach występują w każdej postaci świadomości metodologicznej, np. wymóg kontrolowalności) normy - przekonania, które wyznaczają wartości poznawcze, czyli cele działalności badawczej reguły – uznane sposoby realizacji tych wartości

7 Historycznie i dziedzinowo zmienne normy i reguły metodologiczne
zmienne komponenty świadomości metodologicznej tekst nie jest prawomocny z punktu widzenia aktualnej świadomości metodologicznej – przypadek nienadążania anachronizm metodologiczny tekst wyprzedza obowiązującą w danym czasie świadomość metodologiczną – przypadek antycypacji antycypacja (endoherezja) jest stwierdzalna ex post

8 Historycznie i dziedzinowo niezmienne normy i reguły metodologiczne
niezmienne komponenty świadomości metodologicznej inwarianty metodologiczne – fundament komunikacji w społeczności uczonych, cecha dyskursu naukowego: warunek intersubiektywnej komunikowalności warunek intersubiektywnej kontrolowalności warunek zgodności z zasadami logiki

9 Inwarianty metodologiczne
‘sposoby’ niespełniania inwariantów metodologicznych: tekst powstaje w obrębie pozanaukowej formy wiedzy ludzkiej, np. magii tekst jest uzasadnialny empirycznie bądź formalnie ale: brak takiego uzasadnienia (nie jest spełniony wymóg kontrolowalności i powtarzalności wyników doświadczenia) jest ono „gorsze” od uzasadnienia, które posiada tekst z nim niezgodny ale już akceptowany przez społeczność uczonych

10 Inwarianty metodologiczne
‘sposoby’ niespełniania inwariantów metodologicznych: tekst jest pojęciowo sformułowany tak, że nie wiadomo jak go uzasadnić – bądź nie wiadomo, czy jest zgodny bądź niezgodny z aktualnie akceptowaną wiedzą

11 Inwarianty metodologiczne
wymóg intersubiektywnej komunikowalności treść myślowa zdań pretendujących do miana twierdzeń nauki daje się zakomunikować w słowach zrozumiałych, a więc wyartykułować pojęciowo – nie ma zatem potrzeby odwoływania się do przenośni, porównań bądź innych półśrodków przekazywania myśli* problem jasnego i wyraźnego definiowania pojęć w ramach całej wspólnoty uczonych (transformacyjna hermeneutyka mechaniki kwantowej - A. Sokal, J. Bricmont, Modne bzdury, 2004) *K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii, Warszawa 1983, s. 71.

12 Inwarianty metodologiczne
wymóg intersubiektywnej kontrolowalności „do tytułu poznania naukowego rościć sobie może pretensje tylko takie twierdzenie, o którego słuszności lub niesłuszności może się w zasadzie znaleźć każdy, jeśli się tylko znajdzie w odpowiednich warunkach zewnętrznych.”* aby wiadomo było, w jaki sposób można dane twierdzenie sprawdzić, uzasadnić ocena, rozstrzygalność, konkluzywność (nawet w sensie próbnym) *Tamże, s. 71.

13 Inwarianty metodologiczne
wymóg zgodności z zasadami logiki postulat respektowania elementarnych wymogów logiki (klasycznej i w pewnym zakresie – logiki modalnej) wiąże się z ideą, że zgodność postępowania badawczego z odpowiednimi regułami o charakterze formalnym jest podstawą prawomocności uzyskanych rezultatów (warunek konieczny choć niewystarczający)

14 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
zależna od przyjętej perspektywy epistemologicznej (forma uprawomocnienia danego etapu w dziejach dyscypliny) świadomość metodologiczna odczuwana jako obowiązująca w danym czasie i w danej dyscyplinie wyznacza postać inwariantów, tj.: postulatu intersubiektywnej komunikowalności postulatu intersubiektywnej kontrolowalności

15 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulat intersubiektywnej komunikowalności postulat ten przypuszczalnie posiada historycznie zmienną postać* – należy jednak sądzić, że wymóg nakazujący unikania chaotyczności i niekonsekwencji w obrębie danej wypowiedzi, uzupełniony o postulat konsekwencji logicznej i niesprzeczności elementów współtworzących całość – dobitnie został wyartykułowany dopiero przez filozofię neopozytywizmu *np. koncepcja idoli poznawczych w ujęciu F. Bacona – przestroga przed idolami rynku, czyli nieprecyzyjnością języka

16 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulat intersubiektywnej kontrolowalności postulat ten domaga się aby wypowiedź była uzasadnialna empirycznie bądź formalnie: postulaty epistemologii pozytywistycznej: bezpośrednia zgodność zdań z danymi empirycznymi (kryterium weryfikowalności) stopniowa akumulacja wiedzy – przybliżanie się do prawdy

17 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii konwencjonalizmu: wiedza naukowa jako rezultat pewnej umowy/ konwencji co do sposobu przedstawiania i tłumaczenia świata faktów: zgodność wiedzy z „faktami” („fakty” - określone konstrukty poznawcze, umowne ujęcie danych doświadczenia) oraz spełnianie warunków o charakterze pozaempirycznym: operatywna dogodność, koherencja, korzyść intelektualna, prostota, walory estetyczne* * H. Poincare’, P. Duhem, E. Le Roy.

18 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii pozytywistycznej - pragmatyzm: pragmatyczne kryterium znaczenia (sensu) przekonań – ich jednostkowa i społeczna użyteczność (znaczeniem danej wypowiedzi są jej konsekwencje praktyczne - jeżeli wiedza może zmienić coś w naszych czynnościach i oczekiwaniach wobec świata empirycznego)

19 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii neopozytywistycznej: poznawczy sens zdania to metoda jego weryfikacji – możliwość przeprowadzenia obserwacji pozwalających na bezpośrednią lub (odpowiednio) pośrednią ocenę zgodności zdania z obserwacjami możliwość sprowadzenia zdania do sądu opisującego bezpośrednio dane (jest ono wtedy logiczną konsekwencją skończonego zbioru zdań protokolarnych)

20 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii neopozytywistycznej: zdanie jest sensowne wtedy i tylko wtedy, gdy jest potwierdzalne - dana hipoteza nigdy nie jest wystarczająco uzasadniona ale może być lepiej lub gorzej potwierdzona przez świadectwo empiryczne; owo świadectwo uprawdopodabnia dane zdanie: - stopień prawdziwości hipotezy można traktować jako prawdopodobieństwo warunkowe jej prawdziwości ze względu na świadectwo empiryczne (R. Carnap)

21 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii hipotetyzmu: K.R. Popper hipoteza musi by wewnętrznie niesprzeczna hipoteza musi być sformułowana w sposób, który czyni ją podatną na procedurę falsyfikacji (możliwość wskazania danych empirycznych, które mogłyby stać się falsyfikatorami tego zdania) z hipotezy muszą wynikać jak najliczniejsze przewidywania o postaci zaprzeczeń względem dotychczas uzgodnionych zdań bazowych

22 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty epistemologii hipotetyzmu: uczeni zmierzają do osiągnięcia wzrostu „zawartości prawdziwościowej” postęp poznawczy polega na eliminacji fałszów tkwiących w przejściowo (hipotetycznie) przyjmowanych twierdzeniach i teoriach

23 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
postulaty nurtu historyczno-socjologicznego Th. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych (1962): etap nauki normalnej (instytucjonalnej) – zgodność z obowiązującym paradygmatem (pozaepistemologiczne kryteria postępu wiedzy naukowej – instrument rozwiązywania „łamigłówek”)

24 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
Th. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych (1962): etap nauki bezparadygmatycznej (nieinstytucjonalnej) sytuacja „braku kryterium wyboru” względy o charakterze psychologiczno-socjologicznym (perswazja, zaufanie do twórcy paradygmatu, liczba uczniów itd.)

25 Historyczne postaci inwariantów metodologicznych
Th. Kuhn, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych (1977): etap nauki bezparadygmatycznej (stan kryzysu) - dokładność, spójność, ogólność, prostota i owocność „wymóg mniej powszechnie formułowany, niemniej zasadniczy w podejmowaniu decyzji w rzeczywistej praktyce naukowej – teoria powinna przynosić nowe odkrycia.”* Th. Kuhn, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, s. 442.

26 Pozapoznawcza legitymizacja aksjologiczna nauki
anarchizm metodologiczny P.K. Feyerabend, Against Method (1975) : krytyka poglądów, które zakładają istnienie jednolitej, powszechnie respektowanej metodologii: wprawdzie funkcjonują pewne reguły praktyczne (rules of thumb) ale są one respektowane warunkowo i niebezwzględnie przy rozwiązywaniu konkretnych zagadnień) nie istnieje nic takiego, co można by określić jako uniwersalną metodologię nauki

27 Pozapoznawcza legitymizacja aksjologiczna nauki
nie istnieje problem kryteriów naukowości bądź problem demarkacji nauki od „nienauki” „nauka jest przedsięwzięciem zasadniczo anarchistycznym”* brak trwałych reguł jest racją nauki jako dziedziny kultury – intelektualna suwerenność jednostki technologiczna efektywność wiedzy naukowej P.K. Feyerabend, Against Method , NLB London, 1975, s. 10.

28 Zgodność z zasadami logiki
Błędy formalne: stwierdzenie następnika: p  q q _____ p Jeżeli Oskar otrzyma stypendium, to oświadczy się Michalinie. Oskar oświadczył się Michalinie. A zatem Oskar otrzymał stypendium Poprawna reguła: modus ponendo ponens: p  q

29 Zgodność z zasadami logiki
zanegowanie poprzednika: p  q  p ____  q Jeżeli Michał mieszka w Poznaniu, to wie jak wygląda budynek Opery. Michał nie mieszka w Poznaniu. Zatem Michał nie wie jak wygląda budynek Opery. Poprawna reguła: modus tollendo tollens: p  q _____

30 Zgodność z zasadami logiki
odwrócenie implikacji p  q _____ q  p Jeżeli Stanisław będzie dobrze przygotowany, to zda egzamin. Jeżeli Stanisław zdał egzamin, to był dobrze przygotowany. Poprawna reguła kontrapozycji:  q   p

31 Zgodność z zasadami logiki
zanegowanie poprzednika i następnika implikacji: p  q _____  p   q Jeśli przeprowadza się konkurs na stanowisko, to zachodzi obawa nepotyzmu. Zatem jeśli nie będzie konkursu, obawa nepotyzmu nie zajdzie. Poprawna reguła kontrapozycji:  q   p

32 Zgodność z zasadami logiki: prawa sylogistyki
Związki analityczne między czterema zdaniami kategorycznymi: wykluczanie – relacja przeciwieństwa, która zachodzi między zdaniami SaP oraz SeP oba zdania nie mogą być równocześnie prawdziwe; oba mogą być równocześnie fałszywe Każdy kryzys gospodarczy jest społecznie groźny. Żaden kryzys gospodarczy nie jest społecznie groźny. Każdy mężczyzna jest ojcem. Żaden mężczyzna nie jest ojcem.

33 Zgodność z zasadami logiki: prawa sylogistyki
dopełnianie – relacja podprzeciwieństwa, która zachodzi między zdaniami SiP oraz SoP oba zdania nie mogą być równocześnie fałszywe; jedno może być fałszywe a drugie prawdziwe; oba mogą być prawdziwe Istnieją niedźwiedzie, które nie są ssakami. Istnieją niedźwiedzie, które są ssakami. Niektóre studentki UEP są szatynkami. Niektóre studentki UEP nie są szatynkami.

34 Zgodność z zasadami logiki: prawa sylogistyki
sprzeczność – relacja, która zachodzi między zdaniami SaP i SoP, a także między SeP i SiP zdania sprzeczne nie mogą być jednocześnie prawdziwe ani jednocześnie fałszywe (nie mogą mieć tej samej wartości logicznej) Każdy polityk jest uczciwy. Niektórzy politycy nie są uczciwi. Żaden polityk nie jest uczciwy. Istnieją politycy, którzy są uczciwi.

35 Zgodność z zasadami logiki: prawa sylogistyki
wynikanie – relacja podporządkowania, która zachodzi między zdaniami SaP oraz SiP, a także między zdaniami SeP i SoP nie jest możliwe, aby zdanie SaP było prawdziwe i jednocześnie SiP było fałszywe Każdy pies jest ssakiem. Istnieją psy, które są ssakami. Żaden kot nie jest rybą. Niektóre koty nie są rybami.

36 Zgodność z zasadami logiki: prawa kwadratu logicznego
prawa przeczenia: (SaP) ≡ SoP (SeP) ≡ SiP (SiP) ≡ SeP (SoP) ≡ SaP

37 Zgodność z zasadami logiki: prawa kwadratu logicznego
Błędy popełniane przy negacji zdań kategorycznych:  SaP ≡ SeP źle Nieprawda, że każda feministka jest osobą tolerancyjną. Żadna feministka nie jest osobą tolerancyjną Niektóre feministki nie są tolerancyjne.  SeP ≡ SaP źle Nie jest prawdą, że żadna z prac filozoficznych nie jest nudna. Wszystkie prace filozoficzne są nudne Istnieją nudne prace filozoficzne.  SiP ≡ SoP źle Nieprawda, że niektóre zdania nauki są banalne. Niektóre ze zdań nauki nie są banalne Żadne zdania nauki nie są banalne. Na podstawie doświadczeń dydaktycznych.

38 Zgodność z zasadami logiki: prawa kwadratu logicznego
prawa konwersji: SeP  PeS Żaden przedsiębiorca nie uprawia korupcji. Żaden (nikt) z uprawiających korupcję nie jest przedsiębiorcą. SiP  PiS Niektórzy z pracowników administracji rządowej są wrażliwi na dobro społeczne. Niektóre osoby wrażliwe na dobro społeczne są pracownikami administracji rządowej. SaP  PiS Każda matka jest kobietą. Niektóre kobiety są matkami.

39 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Sylogizm (zdania kategoryczne) rodzaj wnioskowania pośredniego - reguła inferencyjna o dwóch przesłankach zawierających wspólny składnik niewystępujący we wniosku) Żaden mędrzec nie jest dogmatykiem. Niektórzy uczeni są dogmatykami. Zatem niektórzy uczeni nie są mędrcami.

40 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Warunki poprawności rozumowań sylogistycznych: S – termin mniejszy sylogizmu (podmiot wniosku; przesłanka, która zawiera S, to przesłanka mniejsza sylogizmu; S występuje tylko w jednej przesłance) P – termin większy sylogizmu (orzecznik wniosku; przesłanka, która zawiera P, to przesłanka większa sylogizmu; P występuje tylko w jednej przesłance) M – termin średni sylogizmu (występuje w obu przesłankach; nie występuje we wniosku)

41 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Warunki poprawności rozumowań sylogistycznych (metoda 5 reguł): M – musi być terminem rozłożonym (SaP; SeP; SoP) przynajmniej w jednej przesłance. Przynajmniej jedna przesłanka musi być zdaniem twierdzącym. Jeśli jedna przesłanka jest przecząca – wniosek też musi być przeczący. Jeśli obie przesłanki są twierdzące – wniosek musi być twierdzący. Jeśli jakiś termin jest rozłożony we wniosku - musi być rozłożony w przesłance. Termin rozłożony – udziela informacji o całym zakresie nazwy. SiP – żaden termin nie jest rozłożony

42 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Żaden mędrzec nie jest dogmatykiem. Niektórzy uczeni są dogmatykami. Zatem niektórzy uczeni nie są mędrcami. S - uczony P – mędrzec M – dogmatyk PeM SiM ------ SoP

43 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Błędy: termin średni nie jest rozłożony w żadnej przesłance Każdy milioner jest inteligentny. Niektórzy inteligentni ludzie nie są szczęśliwi. Zatem niektórzy milionerzy nie są szczęśliwi. S – milioner SaM P – człowiek szczęśliwy MoP M – człowiek inteligentny SoP Termin rozłożony – podmiot zdania ogólnego, orzecznik zdania przeczącego.

44 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Błędy: obie przesłanki są przeczące Żadna mysz nie jest kotem. Żadna ryba nie jest myszą. Żadna ryba nie jest kotem. S – ryba MeP P – kot SeM M – mysz SeP

45 Zgodność z zasadami logiki: sylogizmy
Błędy: nierozłożenie terminu mniejszego lub większego w przesłance – mimo iż został rozłożony we wniosku Niektórzy nauczyciele akademiccy są dobrymi dydaktykami. Każdy dobry dydaktyk jest lubiany przez studentów. Zatem wszyscy wykładowcy są lubiani przez studentów. S – nauczyciel akademicki SiM P – ktoś lubiany przez studentów MaP M – dobry dydaktyk SaP SiM – żaden termin nie jest rozłożony (t. rozłożony - podmiot zdania ogólnego, orzecznik zdania przeczącego).

46 Zgodność z zasadami logiki: relacje
relacja symetryczna – jeśli dana relacja zachodzi pomiędzy dwoma elementami w jedną stronę, to zachodzi również w drugą relacja asymetryczna (antysymetryczna, przeciwsymetryczna) - jeśli dana relacja zachodzi pomiędzy dwoma elementami w jedną stronę, to nie zachodzi w drugą relacja niesymetryczna (nie jest ani symetryczna ani asymetryczna) – są takie pary, że relacja zachodzi pomiędzy nimi w jedną stronę i nie zachodzi w drugą oraz takie pary, w przypadku których zachodzi w obie strony asymetria informacji podmiotów na rynku

47 Zgodność z zasadami logiki: błędy definiowania
idem per idem Struktura organizacyjna to układ powiązanych ze sobą jednostek organizacyjnych. Konkurencja to proces konkurowania podmiotów na rynku. Funkcjonalizm, to stanowisko, które zakłada, że dana całość to układ funkcjonalnie powiązanych elementów.

48 Zgodność z zasadami logiki: błędy definiowania
błędne koło w definiowaniu (circulus in definiendo) Nauka jest tym, czym zajmują się uczeni.

49 Zgodność z zasadami logiki: błędy definiowania
błędy zakresowe (definicje równościowe): definicja za „wąska” definicja za „szeroka” krzyżowanie się zakresów błąd rozłączności, definicja sprzeczna („Pająk jest to owad drapieżny” - definiendum wyklucza się z definiensem) błąd definiowania przez zaprzeczenie Makroekonomia nie jest mikroekonomią. Liberał jest to osoba zwalczająca antyliberalizm.

50 Zgodność z zasadami logiki: błąd ekwiwokacji
ekwiwokacja – zmiana sensu jednego z pojęć „Przeżywanie najsilniejszych jest podstawowym prawem, podstawowe prawo to ma do siebie, że powinno być respektowane. Tak więc nic nie stoi na przeszkodzie by potraktować protesty i roszczenia rozmaitych nieudaczników, co nie radzą sobie w konkurencyjnym społeczeństwie, tak jak należy – po prostu jako wykroczenie przeciw prawu.”

51 Zgodność z zasadami logiki: wieloznaczność syntaktyczna
amfibolia Kryzys gospodarczy wywołał chaos na rynkach finansowych. Podejmowanie tego typu działań ułatwia pozyskanie odpowiedniej kadry. Pożyczałam książkę od koleżanki, która była bardzo zniszczona. Dzieci dostrzegły rekiny. Dziś na spacerze nauczyłam się odróżniać kruki i gawrony od siebie. gr. amphibolos = dwuznaczny, wątpliwy

52 . Dziękuję za uwagę