Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Prezentacja na temat: "Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW"— Zapis prezentacji:

1 Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW
Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 2): Etniczność – wprowadzenie

2 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
1. Etniczność jako: etniczność jest jedną z głównych zasad klasyfikacyjnych w życiu społecznym („swoi” i „obcy”) oraz rodzaj dyskursu społecznego łączącego i dzielącego nas (ludzi) etniczność jest pojęciem kulturowym, odnoszącym się do wspólnoty norm, wartości, przekonań, symboli i praktyk kulturowych; etniczność kształtuje się poprzez sposób, w jaki mówimy o tożsamościach grupowych i identyfikujemy się ze znakami i symbolami, które ja ustanawiają; etniczność jest pojęciem „relacyjnym”, związanym ze zjawiskami samoidentyfikacji i przypisania społecznego, dlatego to, co uważamy za nasza tożsamość, jest uzależnione od tego, kim – naszym zdaniem – nie jesteśmy; zjawisko społeczne „miękkie” i „twarde”, związane z relacjami władzy, zjawisko, które podlega instytucjonalizacji.

3 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
2. Atrybuty – elementy etniczności: wspólne pochodzenie etniczne, geograficzne, przodkowie itd. (wspólnota pochodzenia); wspólna kultura (obyczaje, literatura, folklor, muzyka , preferencje kulinarne itp.), język (dialekt), wartości i etos, religia, cechy fizyczne lub rasowe; poczucie wspólnoty losów jako rodzaju „pamięci historycznej”; więzi przekraczające granice pokrewieństwa rodzinnego, grupy sąsiedzkiej i społeczności lokalnej; świadomość ”my”, poczucie lojalności, wspólnoty grupowej , wewnętrzne poczucie odrębności itp., odrębne instytucje; postrzeganie odrębności przez otoczenie zewnętrzne; status migracyjny, status mniejszości lub podporządkowania.

4 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
3. Etniczność „amerykańska” i „europejska”: „etniczność amerykańska”: źródła konfliktu: podważenie modelu WASP przez nie - WASP-ów; nierówności społeczne: głównie o charakterze rasowym; stały konflikt: zmiana etniczna społeczeństwa amerykańskiego w kierunku New American Ethno-Racial Pentagon. „etniczność europejska”: źródła konfliktu: podważanie modelu państwa narodowego (społeczeństwa państwowego) ; nierówności społeczne: wynikające z przynależności do mniejszości narodowych i religijnych; stały konflikt: napięcia między koncepcją Europy państwa-narodów a federalną koncepcją Europy regionów (w tym regionów „etnicznych”) .

5 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
4. Etniczność jako zjawisko primordialne („pierwotne”): niektóre typy więzi społecznej podtrzymujące grupy społeczne są uważane za wcześniejsze, mniej podatne na zmiany i „ważniejsze” od innych; są to najczęściej więzi o charakterze psychologicznym, oparte na uczuciu, o wysokim stopniu zaangażowania emocjonalnego; dominują w grupach pierwotnych (Gemeinschaft) oraz odwołują się do przekonań o wspólnocie pochodzenia, czy pokrewieństwa, zawartych w mitach wspólnej krwi i ziemi; grupy, w których dominują „więzi pierwotne”, budowane są „od wewnątrz” przez swoich członków, którzy sami ustalają zasady przynależności oraz granice oddzielające ich od innych grup, przy pomocy kryteriów wyrażających „naturalny” porządek rzeczy; w logice primordialistycznej jednostka nie ma wyboru i przez urodzenie oraz więzi pokrewieństwa jest przypisana do grupy.

6 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
5. Etniczność jako zjawisko sytuacyjne: miejsce jednostki jest określone przez świadomą i dobrowolną identyfikację z daną zbiorowością; dopuszcza się tutaj uczestnictwo w wielu równoprawnie traktowanych zbiorowościach; jest to więź osiągana. Jednostka oczywiście nie ma tutaj pełnej dobrowolności wyboru, gdyż zależy także od akceptacji grup, do których jednostka aspiruje. akceptację tę można zdobyć przez przyjęcie wzorów danej kultury, wartości, zachowań itp.;

7 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
6. Primordializm „twardy” i „miękki”: „twardy”– związek oparty na relacjach biologicznych (bliskie pokrewieństwo), bezdyskusyjna lojalność i oddanie na zasadzie bliskości powiązań, związek automatyczny, naturalny, wcześniejszy oraz ważniejszy od innych związków o charakterze społecznym; „miękki” – eksponowanie społecznych, a nie biologicznych podstaw więzi pierwotnej, „wspólnota krwi” jako symbol przynależności do tej samej grupy, pokrewieństwo symboliczne może mieć również duże znaczenie emocjonalne, w takim ujęcie więzi te są bardzo zależne od aktualnych okoliczności; w takiej interpretacji odwołanie się do „pierwotności” więzi etnicznej nie neguje, a wręcz wzmacnia znaczenie czynników społecznych i kulturowych, ujęcie „pierwotności” ma znaczenie epistemologiczne (jest ono wyłącznie elementem świadomości społecznej). Siła tych związków wyprowadza poza nas ramy życia jednostkowego „tu i teraz”, dając mu wizję życia związków z przeszłością i przyszłością.

8 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
7. Etniczność primordialistyczna a sytuacyjna: więź pierwotna (primordialistyczna) a więź sytuacyjna ma charakter modelowy ; stanowią one krańce kontinuum i powinny być widziane jako wzajemnie się uzupełniające (komplementarne):  pierwsze ujęcie – primordialistyczne - zwraca uwagę na świadomościowe aspekty przynależności do grupy oraz ich kryteria;  drugie – sytuacyjne - wskazuje na fakt, że etniczność nie pojawia się bez celu, lecz zawsze jest “po coś” (spełnia określone funkcje) i potrzebuje ona pewnych trwałych form organizowania się dla wyrażania swojej niepowtarzalnej tożsamości.

9 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
8. Stanowisko primordialne (aprioryczne): Uczuciowe Statyczne Trwałe Niezniszczalne Stałe Bierne Ahistoryczne Stanowisko sytuacyjne (aposterioryczne):  Racjonalne Dynamiczne Czasowe Względne Zmienne Mobilizacyjne Historyczne

10 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
9. Etnia/etnos:  zespół cech charakteryzujących kulturę grupy , która jest odrębna etnicznie; często używane jako synonim „grupy etnicznej”, bliskie również pojęciu tożsamości etnicznej (a często narodowej);  nacisk na odrębność i dojrzałość kultury (już ponadplemiennej); określana jako „matecznik” etniczności;  zróżnicowany charakter siły kultury etnicznej – siły „etni”.

11 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
10. Charakterystyka „grupy etnicznej”: grupa etniczna to społeczność, którą konstytuuje głównie wiara we wspólne pochodzenie, która nie wynika wyłącznie ze stosunków rodzinnych; trwa, o ile chcą tego jej członkowie oraz działają na rzecz jej trwania i utrzymania, a także o ile sobie uświadamiają oni granice grupowe między jej członkami i nie-członkami; elementy grup etnicznej:   wspólna właściwa „nazwa” – identyfikuje i wyrazić „esencję” wspólnoty; spełnia dwie funkcje: określa „swoich” i rozgranicza od „obcych”; mit „wspólnego pochodzenia” – bardziej mit niż rzeczywistość, zawiera ideę wspólnego powstawania w czasie i przestrzeni, daje grupie poczucie „fikcyjnego pokrewieństwa” („super – rodzina”);

12 Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2
11. Elementy grup etnicznej (cdn.):   wspólnie podzielana pamięć historyczna – wspomnienia o wspólnej przeszłości (przeszłościach), włączając w to bohaterów, ważne osoby, czy wydarzenia i ich upamiętnienia (pomniki);  element (-y) wspólnej kultury, który nie musi być w sobie samym szczególny, ale wyróżnia grupę (religia, zwyczaje, język itp.);  powiązania z „ojczyzną terytorialną” – nie tylko bezpośrednie przebywanie, ale symboliczne przywiązanie do kraju przodków;  poczucie „solidarności” wobec całej lub też części grupy (jej członków).