Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl.

Prezentacja na temat: "Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl."— Zapis prezentacji:

1 Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, G. GADAMER - HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA – lekcja 57

3 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Historia pojęcia hermeneutyka (gr. hermēneutikòs – dotyczący objaśniania) sięga starożytności, etymologii tego pojęcia można się doszukiwać w greckiej mitologii – chodzi o boga Hermesa, posłańca bogów, który przekazywał od nich wiadomości ludziom. Pojęcie hermeneutyka związane jest ze sztuką rozumienia, Hermes nie tylko przekazywał boskie rozkazy, ale je wyjaśniał i tłumaczył. Hermes Praksytelesa

4 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA We współczesnej literaturze znaleźć można wiele prób ujęcia terminu hermeneutyka, przez podanie klasyfikacji, czy różnych jej odgałęzień. Jedną z nich stanowi ujęcie ze względu na wyróżniony moment interpretacji: biblijny, filologiczny, scjentystyczny, humanistyczny, egzystencjalny i kulturowy. W tym kontekście odróżnia się sześć współczesnych definicji hermeneutyki: 1) jako teorii w egzegezie biblijnej (ma ona wiele różnych kierunków: gramatyczny, historyczny, pietystyczny itp.); 2) jako ogólnej metodologii filologii (hermeneutyka filologiczna); 3) nauki o wszelkim rozumieniu językowym (Schleiermacher); 4) metodologicznej podstawy nauk humanistycznych (Diltheya hermeneutyka humanistyczna); 5) fenomenologii istnienia i rozumienia egzystencjalnego (Heidegger i Gadamer); 6) systemu interpretacji mitów i symboli (hermeneutyka kulturowa P. Ricoeura). Tak więc zadanie określenia, czym jest hermeneutyka nie jest wcale proste.

5 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA HANS-GEORG GADAMER (1900 - 2002) - filozof, humanista, historyk filozofii, filolog, współtwórca XX-wiecznej hermeneutyki filozoficznej, znany zwłaszcza jako autor Wahrheit und Methode, rozprawy o kluczowym znaczeniu dla zrozumienia współczesnej filozofii, Należał do najwybitniejszych filozofów drugiej połowy dwudziestego wieku, jego myśl oddziałała na różne dziedziny: filozofię, estetykę, nauki społeczne, prawne i filologiczne. Urodził się w Marburgu, ale dzieciństwo i młodość spędził we Wrocławiu, tu rozpoczął studia w zakresie germanistyki, historii, historii sztuki oraz filozofii. Od 1919 r. kontynuował studia filozoficzne w Marburgu, studiował filologię klasyczną, uczestniczył w seminariach filozoficznych Martina Heideggera, pod którego kierunkiem habilitował się w 1928 r. Od 1949 r. przejął katedrę filozofii na Uniwersytecie w Heidelbergu, jako następca Karla Jaspersa, gdzie prowadził wykłady do czasu przejścia na emeryturę w 1968 roku. na emeryturę w 1968 roku. Gadamer /po lewej/ z Heideggerem

6 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Z jego nazwiskiem ściśle związany jest, ukształtowany przez niego i przystosowany do kulturowych realiów współczesności nurt filozoficznej hermeneutyki. Obecne od wieków w europejskiej tradycji wątki myśli hermeneutycznej, uzyskały u Gadamera kształt filozoficznej metarefleksji nad ludzkim rozumieniem w ogóle, jego naturą, przebiegiem i granicami. Filozoficzna hermeneutyka, według Gadamera, stara się odsłonić racjonalny porządek ludzkiego świata, który radykalnie przekracza wymiar jednostkowej ludzkiej egzystencji. Czyni to poprzez analizę ogarniającej rzeczywistości językowej, istniejących w niej sensów i kontekstów, zazwyczaj niejawnych i ukrytych, lecz domagających się zrozumienia. Za szczególny rodzaj języka czy mowy, jako środka porozumienia, przenoszenia i ochraniania znaczeń ludzkiego świata uznał możliwości komunikowania zawarte w przekazach artystycznych i dziełach sztuki. Refleksja nad sztuką, jej źródłami, sposobem istnienia i funkcjonowania stała się ośrodkiem krystalizacji idei jego filozoficznej hermeneutyki.

7 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA W sztuce dostrzegłem ukryty wzór prawdziwego filozofowania. Uważam, że miarą prawdziwej filozofii może być jej umiejętność wyrażania tego, co potrafi sztuka. W autentycznym doświadczeniu sztuki wyraża się właściwa natura procesu ludzkiego rozumienia, które każdorazowo dokonuje się jako proces artykulacji przedmiotowo ważnych sensów. O wyborze sztuki jako właściwego wzorca służącego ujawnieniu własności filozoficznej hermeneutyki przesądziły trzy momenty: Wykraczający poza subiektywna sferę przeżyć twórcy oraz odbiorcy (w kierunku obiektywności) sens sztuki ma charakter aktywny, niekiedy nawet agresywny, rości sobie pretensje do akceptacji, domaga się uznania.Wykraczający poza subiektywna sferę przeżyć twórcy oraz odbiorcy (w kierunku obiektywności) sens sztuki ma charakter aktywny, niekiedy nawet agresywny, rości sobie pretensje do akceptacji, domaga się uznania. W porównaniu z innymi rodzajami przekazów sztuka zawsze apeluje do konkretnej, podmiotowej egzystencji, do określonej subiektywności. Obiektywność teoretycznego (naukowego) nastawienia wobec sztuki posiada zawsze charakter wtórny.W porównaniu z innymi rodzajami przekazów sztuka zawsze apeluje do konkretnej, podmiotowej egzystencji, do określonej subiektywności. Obiektywność teoretycznego (naukowego) nastawienia wobec sztuki posiada zawsze charakter wtórny. W dziedzinie doświadczenia sztuki nie jest możliwe oddzielenie aplikacji (jako odniesienia do egzystencjalnej sytuacji doświadczającego podmiotu) od samego rozumienia i interpretacji.W dziedzinie doświadczenia sztuki nie jest możliwe oddzielenie aplikacji (jako odniesienia do egzystencjalnej sytuacji doświadczającego podmiotu) od samego rozumienia i interpretacji.

8 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Filozoficzne dociekania nad sztuka dostarczyły Gadamerowi odpowiednich narzędzi pojęciowych dla zweryfikowania założeń całej współczesnej humanistyki, zwłaszcza tych jej odmian, które odwoływały się do historycznych, psychologicznych bądź strukturalnych modeli interpretacji. Dały mu możność wykazania, że przekazy i twory kulturowe powinny być traktowane nie tyle jako dające się zobiektywizować (wedle określonej metody) przedmioty poznania, lecz jako przesłanie dającego się zrozumieć sensu. Przekazy kultury są przede wszystkim wyłaniającymi się z tradycji, ciągle aktualnymi dla nas pytaniami, na które winniśmy odpowiadać z pozycji naszej własnej, konkretnej, zanurzonej w strumieniu dziejów perspektywy.

9 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Gadamer dokonał wnikliwej analizy pogłębiającego się procesu subiektywizacji doświadczenia sztuki. Dzieło sztuki pojmowane z estetycznej perspektywy stało się tworem oderwanym od ludzkiego życia, w pełni autonomicznym i autotelicznym, a jego funkcja prawdziwościowa przestała się liczyć. Zaproponował inną, nawiązującą do wcześniejszej tradycji, hermeneutyczną koncepcję doświadczenia sztuki, jako procesu, w którym realizują się jej roszczenia prawdziwościowe (aleteiczne i symboliczne). Spotkanie ze sztuka, nie jest faktem wyizolowanym, lecz przedstawia się jako uwikłane w całość znaczących związków, w jakich doświadczający jej podmiot pozostaje ze światem. Ma ono szczególne znaczenie dla stanu samowiedzy doznającego podmiotu, potrafi bowiem niekiedy gruntownie przeobrazić całą dotychczasowa postać jego samorozumienia, wzbogacić o nowe momenty poznania, a przez to wpłynąć na sposób jego odniesienia do świata. Gadamer

10 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Z perspektywy filozoficznej hermeneutyki nie da się sprowadzać artystycznej twórczości do poziomu wytwarzania specjalnego rodzaju estetycznych przedmiotów, dzieła sztuki są bowiem pochodne wobec pierwotnego procesu artystycznej gry i mediacji, powstają na styku intencyjnych działań autora oraz działań innych podmiotów bądź też jako skutek współdziałania twórcy oraz obiektywnie zadanych cech i własności artystycznego tworzywa.

11 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Zakwestionowanie utrwalonych w nowożytnej kulturze estetycznych schematów interpretacji oraz wskazanie na procesualny i dialogiczny sposób istnienia faktów artystycznych pozwala myśleć o Gadamerze jako o prekursorze współczesnych przemian w myśleniu o sztuce, jakich później dokonała artystyczna postmoderna. Nowa świadomość artystyczna przywróciła ważność kontekstu artystycznych gier, ważność wymiaru symbolicznego i aluzji w dziełach sztuki, przywróciła także zgodę na wielość środków artystycznego wyrazu, pluralizm stylów i różnorodność odwołań do tradycji, emocjonalny charakter sztuki oraz jej komunikatywność. Są to właściwości postulowane w filozoficznej hermeneutyce Gadamera, który dostrzegał istotę sztuki w procesie gry, symbolizowaniu znaczeń oraz w integrującej atmosferze święta. G. Gadamer

12 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Swoją koncepcję hermeneutyki wyłożył w sposób systematyczny w "Wahrheit und Methode" (Prawda i metoda) z 1960 r., gdzie podjął głęboką i powiązaną z refleksją nad kulturą, krytykę współczesnej świadomości naukowej i filozoficzne. Gadamerprzyczynił się do metodologicznego wyodrębnienia tożsamości nauk humanistycznych. Różnica między prawdą a metodą odzwierciedla różnicę między naukami humanistycznymi a naukami przyrodniczymi. Metodę wiąże Gadamer z naukami przyrodniczymi, a prawdę z naukami humanistycznymi. Różnica nie oznacza oczywiście, że nauki przyrodnicze nie dążą do prawdy, a nauki humanistyczne nie posługują się metodami. Podkreśla jedynie odmienność metod obydwu rodzajów nauk i odmienny sposób uzasadniania prawdy. Prymat nauk przyrodniczych nad humanistycznymi wyraża się w prymacie pewności nad prawdą. By ukazać odrębność metodologiczną nauk humanistycznych sięgnął do starożytnego znaczenia metody. W tym znaczeniu metoda nie jest narzędziem obiektywizacji i władzy nad czymś, nie pozwala osiągnąć pewności, jest raczej obcowaniem z rzeczami, którymi się zajmujemy, uczestnictwem we wspólnym doświadczeniu. To znaczenie metody jako wspólnej drogi zakłada z góry, że znajdujemy się już w środku gry i nie przyjmujemy żadnego neutralnego punktu widzenia…

13 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Nauki humanistyczne muszą zrezygnować z ideału obiektywizacji. W naukach humanistycznych faktem konkretnym jest spotkanie człowieka z samym sobą wobec Innego, różnego od niego samego. Jest to raczej uczestniczenie, które podobne jest w jakiś sposób do tego, co zachodzi w obliczu przesłania religijnego u wierzących, i nie powinno być traktowane jedynie jako związek między podmiotem i przedmiotem, jak to się dzieje w naukach przyrodniczych Nauki humanistyczne muszą zrezygnować z ideału obiektywizacji. W naukach humanistycznych faktem konkretnym jest spotkanie człowieka z samym sobą wobec Innego, różnego od niego samego. Jest to raczej uczestniczenie, które podobne jest w jakiś sposób do tego, co zachodzi w obliczu przesłania religijnego u wierzących, i nie powinno być traktowane jedynie jako związek między podmiotem i przedmiotem, jak to się dzieje w naukach przyrodniczych Co różni nauki humanistyczne i przyrodnicze: - pierwsze są przedmiotowe, a drugie podmiotowe. Pierwsze obiektywizują, w drugich chodzi o uczestniczenie; - Różni je pole poznania, które w obydwu rodzajach nauk jest odmienne. Metody nauk przyrodniczych nie obejmują wszystkiego, co warte jest poznania, nie obejmują nawet tego, co jest najbardziej interesujące, mianowicie ostatecznych celów, którym służy wszelkie opanowanie środków natury i ludzi. Poznanie, które ma miejsce w naukach humanistycznych i filozofii, i którego możemy od nich oczekiwać, jest innego rodzaju i ma inna rangę. (…) owocność poznania humanistycznego wydaje się bardziej spokrewniona z intuicją artysty niż z duchem metodycznego badania; - w naukach humanistycznych dlatego nie da się pominąć różnych subiektywnych punktów widzenia prawdy, ponieważ ich żywiołem nie jest, jak w naukach przyrodniczych przyszłość, lecz historia; - nauki humanistyczne należą do dziedziny teorii; - w doświadczeniu teoretycznym uczestniczymy, według Gadamera, przez kształcenie. Kształcenie nie ma zewnętrznych wobec niego celów, gdyż jest celem samym w sobie. Kształcenie odpowiada, według Gadamera, znaczeniu eksperymentu w naukach przyrodniczych. Eksperyment tylko wtedy rozstrzyga, gdy odpowiada na określone pytanie. Podobnie w naukach humanistycznych tylko to zasługuje na uwagę, co czyni zadość wymogowi kształcenia; - nauki humanistyczne w o wiele większym stopniu niż przyrodnicze podatne są na rozmaite formy manipulacji. Brakuje w nich miar, które w naukach przyrodniczych ściśle odróżniają to, co właściwe i prawdziwe. Dlatego naukom humanistycznym mogą grozić różne formy ideologizacji.

14 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Zasadniczą motywacją filozofii G. było dostrzeżenie napięć i związków między współczesną praktyką i samowiedzą humanistyki a teoretycznymi syntezami filozofii. Niechęć do filozofii systemowej, formalizmu filozofowania neokantystów (Natorp, Cassirer) i fenomenologów (Husserl), niedowierzanie naukowości filozofii, wszystko to wzmagało jego opinię o kryzysowej kondycji współczesnej kultury humanistycznej. Podzielał przekonanie, że to filozofia powołana jest do oceny źródeł kryzysu i dostarczania środków zaradczych.

15 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Zasadnicza orientacja filozoficzna Gadamera jest krytyczna: antynaturalistyczna, antypozytywistyczna, nieprzychylna także różnorodnym postaciom transcendentalizmu. Jednak pojęcie "krytyki" zbliża się u niego niejednokrotnie do pojęcia krytyki w sensie filologicznym - krytyki tekstów lub nawet krytyki literackiej. W ten sposób jego filozofowanie przybiera postać krytycznej "historii pojęć", której filozoficzną podbudowę odnajduje w idei filozofii hermeneutycznej: "[...] wymiar hermeneutyczny odnosi się w szczególny sposób do pracy pojęć filozoficznych trwającej przez tysiąclecia. G. Gadamer

16 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Słowa-pojęcia, ukute i przekazane podczas tego procesu, nie są bowiem trwałymi znakami i sygnałami, oznaczającymi coś jednoznacznego, ale wypływają z komunikatywnego poruszenia ludzkiej wykładni świata, dokonującej się w języku, przez nią są poruszane, przemieniane i ulegają wzbogaceniu, wchodzą w nowe konteksty, zakrywające stare, na pół popadają w zapomnienie, a odżywają w nowym, zapytującym myśleniu. Dlatego u podstaw wszelkiej filozoficznej roboty kryje się wymiar hermeneutyczny pojęcia, określany dzisiaj trochę niedokładnie terminem »historia pojęcia«. Nie jest ona jakimś wtórnym zajęciem, kiedy, zamiast mówić o rzeczach, rozprawia się o używanych do tego celu środkach porozumienia, ale stanowi element krytyczny w samym użyciu pojęć" Gadamer często nie respektuje tradycyjnych podziałów na dyscypliny filozoficzne, swoją ontologię, teorię poznania, historię filozofii, etykę podporządkowuje tematycznie lokalnym, niekiedy doraźnym, choć uzasadnionym jednością problematyki formom wypowiedzi filozoficznej.

17 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Spójność zamysłu filozoficznego Gadamera nie polega na poszukiwaniach systemu, ale na wierności praktyce interpretacji, jaka może wypływać z "doświadczenia hermeneutycznego". Jest to filozofia, która szuka sposobu wpisania się w wielkie tradycje myślowe Zachodu przez otwarty z nimi dialog, z zachowaniem "hermeneutycznej nadziei" porozumienia i dialogu. G. Gadamer

18 G. GADAMER HERMENEUTYKA FILOZOFICZNA Należał do filozofów, których indywidualność współokreślały tak istotne przymioty, jak aksjologiczna wrażliwość, osobista kultura i głęboka erudycja. Te cechy określające go jako filozofa, pozwalały mu nie zwracać uwagi na powierzchowne symptomy kryzysu współczesnej sztuki i wierzyć w to, że wszystkie wysiłki ocalenia i zachowania, na których wspiera się ludzka kultura, czerpią siłę z przykładu, jaki daje dzieło artysty i doświadczenie sztuki: porządkowania wciąż na nowo tego, co nam się rozpada. G. Gadamer

19 BIBLIOGRAFIA Dybel P., Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera, Kraków 2004.Dybel P., Granice rozumienia i interpretacji. O hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera, Kraków 2004. Gadamer H.-G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej,Gadamer H.-G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, Warszawa 2004. Kuligowski P., Humanistyka jako hermeneutyka, Wrocław 2007.Kuligowski P., Humanistyka jako hermeneutyka, Wrocław 2007. Sołtysiak M., Rozumienie i tradycja w hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera, Kraków 2004.Sołtysiak M., Rozumienie i tradycja w hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera, Kraków 2004.