Doktryna wolności słowa 2014/2015

Doktryna wolności słowa 2014/2015
Wykład nr 2 Amerykańska doktryna wolności słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań

Amerykańska doktryna wolności słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego
vs Amerykańska doktryna wolności słowa zawiera oryginalne i niepowtarzalne rozwiązania, którym bez wątpienia warto przyjrzeć się bliżej. W XX wiek Stany Zjednoczone weszły z ugruntowaną doktryną wolności słowa, choć należy zaznaczyć, że zawierały się w niej koncepcje, które dziś określono by jako niewystarczające i zbyt restrykcyjne.

Kolonie brytyjskie w Ameryce Płn.

Płaskorzeźba Blackstona znajdująca się w Izbie Reprezentantów USA (jeden z 28 Prawodawców)

Ewolucja koncepcji wolności słowa przedstawiona jest głównej mierze w oparciu o orzeczenia Sądu Najwyższego. Wynika to ze specyfiki amerykańskiego systemu prawa.

http://upload. wikimedia
Jest to system common law, w którym niepoślednią rolę odgrywają precedensowe orzeczenia sądów. Ponadto podkreślić należy wyjątkową rolę, jaką odgrywa sam Sąd Najwyższy oraz wchodzący w jego skład sędziowie w ramach nauki prawa. Amerykański Sąd Najwyższy w dużo większym stopniu uczestniczy w procesie tworzenia prawa aniżeli ma to miejsce w systemach europejskich, zakorzenionych w dziedzictwie prawa rzymskiego.

Konwencja konstytucyjna w Filadelfii (1787) na obrazie Howarda Chandlera Christiego

James Madison przedstawia w Kongresie Bill of Rights
James Madison przedstawia w Kongresie Bill of Rights

Niniejszy wykład zasadniczo skupia się na jednym rodzaju wypowiedzi, tzn. seditious libel, wypowiedzi wywrotowych o politycznym charakterze, mających przymiot uczestnictwa w publicznych debatach. Uzasadnione jest to przekonaniem, iż właśnie ten rodzaj rozpowszechnianych poglądów był głównym celem pierwszej poprawki. Poza sferą zainteresowania niniejszego wykładu pozostają inne rodzaje wypowiedzi i ich granice (np. rozpowszechnianie treści reklamowych, rozpowszechnianie treści pornograficznych).

Kongres nie będzie stanowił żadnych ustaw traktujących jakieś wyznanie jak religię państwową lub zakazujących swobodnych praktyk religijnych, ograniczających wolność słowa i prasy, a także prawa ludzi do pokojowych zgromadzeń oraz kierowania do władz państwowych petycji o naprawienie krzywd.

W początkach XX wieku punktem odniesienia była koncepcja złej skłonności (bad tendency test) sir Williama Blackstona. Wolność słowa definiowano jako stan, w którym nie istnieje cenzura prewencyjna. Oznaczało to zakaz wprowadzania przez państwo jakichkolwiek uprzednich ograniczeń (prior restrains) lub wymagania spełnienia określonych prawem wstępnych warunków (imprimatur).

Dopuszczano jednak możliwość następczego karania za rozpowszechnione już wypowiedzi (czy to ustnie, czy tez drukiem). Jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 1907 roku w sprawie Patterson przeciwko Colorado podstawowym celem (pierwszej poprawki jest zapobiegać wszelkim uprzednim ograniczeniom publikacji […] nie sprzeciwia się ona natomiast następczemu karaniu publikacji, które można będzie uznać za naruszające dobro publiczne*. * L. Garlicki, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki. Konstytucja-Polityka-Prawa obywatelskie, Wrocław-Warszawa- Kraków-Gdańsk-Łódź 1982, s. 167.

Manifestacja anarchistyczna z 1914 roku na nowojorskim Union Square
Amerykańska doktryna wolności słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Kamieniem węgielnym w ewolucji amerykańskiej doktryny wolności słowa były zasady zawarte w orzeczeniu Schenck v. United States z 1919 roku. Manifestacja anarchistyczna z roku na nowojorskim Union Square

W czasie I wojny światowej Kongres uchwalił ustawę o szpiegostwie (Espionage Act), której głównym zadaniem było przeciwdziałanie akcjom sabotażu oraz przekazywaniu wrogom tajnych informacji wojskowych. W 1918 roku uchwalono poprawkę do ustawy, uzupełniając zawarty w niej katalog przestępstw. W oparciu o powyższe regulacje prawne przeprowadzono ponad dwa tysiące postępowań karnych, w których oskarżeni zagrożeni byli karą pozbawienia wolności do lat 20.

Jednym z nich był sekretarz generalny Partii Socjalistycznej Charles Schenck. W niższych instancjach skazano go za (…) konspirację w celu uniemożliwienia poboru do wojska poprzez rozpowszechnianie ulotek wzywających do niewstępowania do wojska.

Doniosłość omawianego orzeczenia nie wynika bynajmniej z ogłoszonego wyroku (jednogłośnie utrzymano w mocy wyrok sądów niższej instancji skazujący Schencka), lecz z uzasadnienia, w treści którego sędzia Oliver Wendell Holmes po raz pierwszy przedstawił zasady składające się na nową koncepcję swobody wypowiedzi i jej granic, tzw. zasadę wyraźnego i bezpośredniego zagrożenia (clear and present danger test).

Zasada wyraźnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa zwracała uwagę na dwa elementy:
- charakter wypowiedzi, okoliczności w jakich jest ona rozpowszechniania. Decydująca była kwestia bliskości zagrożenia i stopnia zagrożenia.

… w wielu okolicznościach i w normalnych czasach skazani mieliby konstytucyjne prawo rozpowszechniać swe poglądy. Jednakże charakter każdego działania zależy od okoliczności, które mu towarzyszą (…) nawet pojmowana w sposób najbardziej rygorystyczny ochrona wolności słowa nie może chronić człowieka, który wszczyna fałszywy alarm krzycząc w teatrze „Pożar!” i powodując tym panikę …

… czy konkretna wypowiedź z uwagi na jej okoliczności i charakter może stworzyć wyraźne i aktualne niebezpieczeństwo wywołania szkodliwych skutków, którym Kongres ma prawo zapobiegać … Wiele rzeczy, które może być głoszone w czasie pokoju, w czasie wojny stanowi tak wielkie zagrożenie (hindrance) dla wysiłku narodu, że żaden sąd nie może chronić ich rozpowszechniania z uwagi na żadne konstytucyjne prawa i wolności …

Zgodnie z zasadą wyraźnego i bezpośredniego zagrożenia można było więc karać rozpowszechnianie określonych wypowiedzi, jeśli głoszący poglądy rozpowszechniał je z intencją wywołania negatywnych skutków (element subiektywny) oraz gdy istniało rzeczywiste prawdopodobieństwo ich zaistnienia (element obiektywny).

Niezwykle istotne dla rozwoju koncepcji swobody wypowiedzi było także orzeczenie w sprawie Gitlow v. New York z 1925 roku

Benjamin Gitlow opublikował i rozpowszechnił szesnaście tysięcy kopii „Lewicowego Manifestu”. W tekście broszury znalazły się stwierdzenia nawołujące do ustanowieniu socjalizmu w drodze strajków i walki klasowej prowadzonej w jakiejkolwiek formie.

(…) wolność słowa i wolność prasy […] zaliczają się do podstawowych osobistych praw i wolności, chronionych z mocy klauzuli prawidłowego wymiaru sprawiedliwośc i (czternasta poprawka) przez umniejszaniem ze strony władz stanowych …

Od tej pory Sąd Najwyższy stał się właściwy we wszystkich sporach dotyczących swobody wypowiedzi, podporządkowując sobie w ten sposób sądownictwo stanowe. Uznaje się, iż wzrost znaczenia Sądu Najwyższego w omawianych kwestiach szedł w parze z ogólnym wzrostem kompetencji organów federalnych.

Zdanie odrębne sędziego Holmesa i Brandeisa:
Odrzucili zdanie większości składu o podżegającym charakterze manifestu: „podżeganiem jest każda idea, można w nią uwierzyć, a gdy tylko tak się stanie, służy ona jako podstawa działania. Jedyną różnicą między wyrażaniem poglądu a podżeganiem stanowi przejawiany przez mówiącego entuzjazm wobec spodziewanego wyniku”. W tej sprawie tego nie było.

Istotne skutki dla doktryny wolności słowa przyniosła druga wojna światowa. Jeszcze przed przystąpieniem Stanów Zjednoczonych do wojny w roku Kongres uchwalił tzw. ustawę Smitha (Alien Registration Act). Dopiero jednak po zakończeniu wojny przepisy tej ustawy znalazły odpowiednie zastosowanie - były wykorzystywano do walki z zagrożeniem komunistycznym. Kwestia konstytucyjności tej ustawy stała się przedmiotem namysłu Sądu w sprawie Dennis v. United States w 1951 roku

Eugene’a Dennisa i jego współpracowników oskarżono o nawoływanie do obalenia rządu przy użyciu przemocy, rozpowszechnianie poglądów temu służących oraz o zorganizowanie w tym celu grupy. Podkreślić należy, iż Sąd Najwyższy w swym orzeczeniu uznał ustawę Smitha za zgodną z konstytucją. Jednocześnie znacząco zawęził sferę wolności wypowiedzi. Co ciekawe w uzasadnieniu przywołano zasadę wyraźnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa, tym razem jednak interpretując ją w sposób niekorzystny dla zakresu wolności słowa.

W uzasadnieniu orzeczenia podkreślono, iż ustawa Smitha nie zakazuje poznawania rozmaitych ideologii w celach edukacyjnych. Zabrania natomiast nawoływania do użycia przemocy i popierania rewolucji. O takie zaś czyny oskarżono Dennisa i innych. Oczywiście w każdej sprawie sądy muszą rozstrzygnąć czy powaga zła (gravity of evil), biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo jego nastąpienia, uzasadnia ingerencję w sferę wolności. Jednakże zasada wyraźnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa nie oznacza, iż rząd może zacząć działać dopiero, gdy rewolucja jest przygotowana, a spiskowcy czekają jedynie na znak do jej rozpoczęcia. (…)

Dla rozwoju doktryny wolności słowa istotne było orzeczenie w sprawie Yates vs United States z 1957 roku. Powrócono w nim do kwestii, którą jedynie zarysowano w sprawie Dennisa. Powyższy sporny problem rozstrzygnięto z korzyścią dla sfery wolności słowa, zawężając zakres ograniczeń zgodnych z konstytucją.

Oletę Yates i trzynastu współoskarżonych, będących członkami Komunistycznej Partii Kalifornii skazano za głoszenie konieczności usunięcia przemocą rządu w oparciu o ustawę Smitha. Sąd Najwyższy odesłał sprawę do ponownego rozpatrzenia ze względu na błędy proceduralne. Nadto uznał, iż oskarżenie nie dopełniło na nim ciążącego obowiązku udowodnienia, że oskarżeni nawoływali do nielegalnych działań.

Po zapoznaniu się z instrukcjami, jakich udzielił sędzia ławie przysięgłych, uznano iż oskarżonych skazano raczej za rozpowszechnianie idei, aniżeli za nawoływanie do nielegalnych działań. Jednocześnie Sąd podjął się uszczegółowienia rozróżnienia (naszkicowanego już w sprawie Dennisa) między rozpowszechnianiem abstrakcyjnej doktryny a nawoływaniem do podjęcia nielegalnych działań. Pierwsze bowiem działanie uznano za jak najbardziej legalne, natomiast jedynie drugi typ działania uznano za mogący podlegać karze.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, iż istotą utrzymania wyroku w sprawie Dennisa było przekonanie o wystąpieniu specjalnych warunków, które uzasadniały możliwość ograniczenia swobody wypowiedzi. Podkreślono, ze niewystarczające jest samo uznanie, że rozpowszechniana doktryna zawiera w sobie nawoływanie do użycia przemocy czy podburza do rewolucji. Konieczne musi być, aby głosząca ją organizacja, czy też grupa miała odpowiednią liczebność i zwartość, była wystarczająco zmobilizowana i ukierunkowana na podjęcie akcji (do której nawołuje) oraz gdy inne okoliczności w dużym stopniu uzasadniały przypuszczenie, że dojdzie do działania.

Podkreślono, iż takie stanowisko Sądu Najwyższego jest mocno odmienne od stanowiska sądu I instancji, wedle którego samo ideologiczne uzasadnienie siłowego przewrotu – jeśli wyrażane jest z zamiarem jego dokonania – jest karane. Tego typu nawoływanie/popieranie, nawet jeśli wypowiadane z nadzieją, że w ostateczności doprowadzi do rewolucji, jest zbyt dalekie/mało prawdopodobne od konkretnej akcji, by być uznawane za ideologiczne przygotowanie do bezprawnego działania, jakie potępiono w sprawie Dennisa.

Dla współczesnego pojmowania wolności słowa nie do przecenienia są treści zawarte w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 1969 roku dotyczącego sprawy Brandenburg v. Ohio. W tym orzeczeniu zawarto bowiem zasadę, która stanowi rozwinięcie zasady bezpośredniego i wyraźnego niebezpieczeństwa i na podstawie której chronione są przez pierwszą poprawkę wypowiedzi, które dotychczas traktowano jako znajdujące się poza sferą swobodnego rozpowszechniania. Sąd Najwyższy uchylając wyrok skazujący Clarenca Brandenburga ustanowił nowe standardy ochrony wypowiedzi w postaci zasady podburzania (incitement standard).

Clarence Brandenburg był jednym z przywódców Ku Klux Klanu, którego skazano w oparciu o przepisy zawarte w ustawie o kryminalnym syndykalizmie stanu Ohio.

„… o ile nie jesteśmy organizacją odwetową, to jeżeli nasz prezydent, nasz Kongres, nasz Sąd Najwyższy kontynuować będzie dławienie białej kaukaskiej rasy, jest możliwe, że podjęte będą akcje odwetowe …”

… Sąd uznał, iż konstytucyjne gwarancje wolności słowa i wolności prasy nie zezwalają władzy (państwu i stanom) na zakazanie lub wyjęcie spod prawa nawoływania do użycia siły lub złamania prawa, z wyjątkiem sytuacji, w której takie nawoływanie jest ukierunkowane na podburzenia lub spowodowanie nieuchronnego nielegalnego działania i jest prawdopodobne, że do tego dojdzie …

W ten sposób poszerzono sferę wolności sowa, wyznaczając szeroko pojmowana sferę swobodnego komunikowania się. Dla wyznaczenia jej granicy niezbędne jest określenie dwóch elementów wypowiedzi: zamiaru i nieuchronności. Wypowiedź musi być wypowiadana z poważnym zamiarem spowodowania nielegalnego działania. Jednocześnie bezprawne działanie musi nastąpić w nieodległym czasie. Tylko w takiej sytuacji rozpowszechnienie poglądów może być przyczyną poniesienia przez obywateli odpowiedzialności karnej. Dlatego też Sąd Najwyższy jednocześnie uznał ustawę stanu Ohio za niekonstytucyjną.

Koniec dziękuję za uwagę

Doktryna wolności słowa 2014/2015

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Doktryna wolności słowa 2014/2015"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Doktryna wolności słowa 2014/2015

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Doktryna wolności słowa 2014/2015"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres