Osobowe źródła dowodu - oskarżony Dr Dagmara Gruszecka

Prezentacja na temat: "Osobowe źródła dowodu - oskarżony Dr Dagmara Gruszecka"— Zapis prezentacji:

1 Osobowe źródła dowodu - oskarżony Dr Dagmara Gruszecka
Prawo dowodowe Osobowe źródła dowodu - oskarżony Dr Dagmara Gruszecka

2 Oskarżony jako źródło dowodu
Oskarżony pełni w postępowaniu karnym rolę dwoistą: Jest stroną postępowania, i to tą, której dotyczy odpowiedzialność karna! Jest źródłem dowodowym dostarczającym różnych środków dowodowych: środków środków rzeczowych, osobowych, gdy składa wyjaśnienia gdy jest poddawany oględzinom i badaniom Może też być przedmiotem okazania – art. 173 k.p.k.

3 MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH
z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U Nr 38, poz. 167) art. 14 ust. 3 Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadach pełnej równości, co najmniej do następujących gwarancji: a) otrzymania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia; b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym; c) rozprawy bez nieuzasadnionej zwłoki; d) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę przez siebie wybranego; do otrzymania informacji, jeżeli nie posiada obrońcy, o istnieniu powyższego prawa oraz posiadania obrońcy wyznaczonego dla niej w każdym przypadku, kiedy interesy sprawiedliwości tego wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada dostatecznych środków na ich pokrycie; e) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach, co świadków oskarżenia; f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie; g) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy. stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

4 KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U Nr 61, poz. 284) art. 6 ust. 3 Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do: a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia; b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony; c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości; d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia; e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.

5 KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
art. 42 ust. 2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. „Konstytucyjne prawo do obrony należy rozumieć szeroko, jest ono bowiem nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale też elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to przysługuje każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku, obejmuje również etap postępowania wykonawczego. Konstytucja gwarantuje prawo do obrony w sensie materialnym i formalnym. W tym pierwszym prawo do obrony oznacza możliwość korzystania z wszelkich środków nakierowanych na obronę dopuszczalnych prawnie w postępowaniu karnym. (…)Obrona w sensie formalnym gwarantowana jest w art. 42 ust. 2 zd. 2. "Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu. Obrońca jest pełnomocnikiem oskarżonego, jego procesowym przedstawicielem, a jego głównym zadaniem jest ochrona oskarżonego w taki sposób, by cel procesu karnego osiągnięty został z zagwarantowaniem prawa do obrony. Charakter działań obrońcy determinowany jest interesem prawnym oskarżonego, dla którego ochrony przepisy procedury karnej przewidują szereg koniecznych uprawnień" (wyr. TK z r., SK 39/02, OTK-A 2004, Nr 2, poz. 7).

6 Zasada prawa do obrony Zakres:
znajduje zastosowanie we wszystkich stadiach postępowania, a zatem w postępowaniu przygotowawczym, głównym i odwoławczym. Ponadto obejmuje również postępowanie prowadzone w trybie zwyczajnym oraz w trybach szczególnych, postępowanie kasacyjne, wznowieniowe i wykonawcze, a także postępowania incydentalne, w tym w przedmiocie tymczasowego aresztowania, a także postępowania pomocnicze, następcze i uzupełniające. Według SN, już pierwsza czynność organów procesowych skierowana na ściganie określonej osoby czyni ją podmiotem prawa do obrony (por. wyr. SN z r., V KK 194/03, Prok. i Pr. - wkł. 2004, Nr 7-8, poz. 11). Już faktycznie podejrzany!!! Zasada prawa do obrony

7 Prawo do obrony materialnej.
Obrona – całość czynności procesowych mających na celu wykazanie niewinności bądź zmierzających do ograniczenia lub złagodzenia jego odpowiedzialność. Dwa aspekty: prawo do obrony materialnej i formalnej. Oskarżony nie musi dowodzić swej niewinności i dostarczać dowodów na swoją niekorzyść. art. 74 k.p.k. - zas. Nemo se ipsum accusare tenetur art Prawo do milczenia. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O tym prawie trzeba go pouczyć !!! Art. 389 k.p.k. – jeśli w jakimś stadium odmówi składania wyjaśnień, nie pozbawia to ważności złożonych poprzednio, będzie można je odczytać na rozprawie. Milczenie – nie jest biernym przyznaniem się do winy, nie może być podstawą stos środków zapobiegawczych jako utrudnianie postępowania, nie przemawia za surowszą karą. Przymus, groźba bezprawna, hipnoza, narkoanaliza, podstęp – nie można tak uzyskiwać wyjaśnień. Musi mieć swobodę wypowiedzi. Art. 171. Prawo do obrony materialnej.

8 Prawo do obrony materialnej.
Prawo do obrony w sensie materialnym obejmuje prawo do: 1) wypowiadania się co do wszelkich punktów oskarżenia oraz odpowiedzialności za naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za krzywdę, która w konkretnym procesie może być przedmiotem rozstrzygnięcia, 2) podejmowania innych, odpowiednich czynności procesowych zmierzających do obalenia oskarżenia albo złagodzenia odpowiedzialności karnej, jak również do wykazania, że oskarżonego nie obciąża odpowiedzialność kompensacyjna albo też obciąża go w rozmiarach mniejszych, niż wynikałoby to z twierdzeń pokrzywdzonego lub prokuratora, 3) zwalczania na przewidzianej prawem drodze uciążliwych środków procesowych Prawo do obrony materialnej.

9 Prawo do obrony materialnej
Urzeczywistnianie prawa do obrony możliwe jest dzięki konkretnym uprawnieniom procesowym, a mianowicie prawie oskarżonego (podejrzanego) do: 1) uzyskania informacji o przysługujących mu uprawnieniach (art. 175 § 1, art. 300, 386 § 1 i 2 KPK), 2) składania wyjaśnień (art. 175 § 1 KPK), również na piśmie, ale tylko w postępowaniu przygotowawczym w toku przesłuchania (art. 176 § 1 KPK), 3) odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania (art. 175 § 1 KPK), 4) zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu (art. 386 § 2 KPK), 5) składania wniosków dowodowych (art. 167 KPK), w tym wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (art. 315 § 1 i art. 325a KPK) oraz obecności przy czynnościach dowodowych (art. 175 § 2 KPK), 6) zaskarżania niekorzystnych decyzji procesowych (art. 252, 302 § 2, art. 425 § 1, art. 459 § 1 i 2 KPK). Prawo do obrony materialnej

10 Prawo do obrony materialnej.
Warunkiem realizacji obrony w sensie materialnym jest przysługujące oskarżonemu (podejrzanemu) prawo do udziału w: 1) czynnościach postępowania przygotowawczego, gdy wnosił o ich dokonanie (art. 315 § 1 i art. 325a KPK), 2) czynnościach niepowtarzalnych przeprowadzanych w postępowaniu przygotowawczym (art. 316 i 325a KPK), 3) innych czynnościach postępowania przygotowawczego na jego żądanie (art. 317 i 325a KPK), 4) rozprawie (art. 374 § 1 KPK) i w posiedzeniu (art. 96 § 1 KPK) przed sądem, a także do udziału we wszystkich czynnościach postępowania dowodowego (art. 390 § 1 KPK). (ograniczenia prawa oskarżonego do uczestniczenia w rozprawie głównej przed sądem I instancji zob. art. 375, 376, 377, 390 § 2 KPK)

11 Prawo do obrony materialnej.
Prawo do informacji Stosownie do art. 6 ust. 3 lit. a EKPC, każdy oskarżony ma prawo do otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia. W orzecznictwie ETPC przyjmuje się, że powołany przepis ma fundamentalne znaczenie dla przygotowania obrony Art. 313 § 1.Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. § 2. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej. § 3. Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni. § 4. W uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów. problematyka art. 156 § 5 k.p.k.. Prawo do obrony materialnej.

12 Prawo do obrony materialnej.
Pouczenie Art. 300 § 1 Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach: do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, do informacji o treści zarzutów i ich zmianach, do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, do korzystania z pomocy obrońcy, w tym do wystąpienia o obrońcę z urzędu w wypadku określonym w art. 78, do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego, jak również o uprawnieniach określonych w art. 23a § 1, art. 72 § 1, art. 156 § 5 i 5a, art. 301, art. 335, art. 338a i art. 387 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 133 § 2, art. 138 i art Pouczenie należy wręczyć podejrzanemu na piśmie; podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem. Art. 386 § Jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie głównej, przewodniczący, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art. 376, art. 377, art. 419 § 1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. § 2. Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu. Prawo do obrony materialnej.

13 72 k.p.k Oskarżony ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim. Też w celu porozumienia się oskarżonego z obrońcą w związku z czynnością, do udziału w której oskarżony jest uprawniony. Postanowienie o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, akt oskarżenia oraz orzeczenie podlegające zaskarżeniu lub kończące postępowanie – doręcza się z tłumaczeniem. Oskarżony nie musi dostarczać dowodów przeciwko sobie… ale zgodnie z art. 74 k.p.k. musi biernie poddać się czynnościom organów ścigania przeciwko niemu. np. badania, zabiegi, itd. Są to następujące czynności: oględziny zewnętrzne ciała inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała, w szczególności odciski, fotografie oskarżonego, okazać innym osobom badania psychologiczne i badania psychiatryczne badania połączone z dokonaniem zabiegów na ciele oskarżonego, z wyjątkiem chirurgicznych, w szczególności pobieranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu pobranie wymazu ze śluzówki policzków.

14 Granice prawa do obrony.
prawo do składania wyjaśnień i prawo do milczenia bezkarność fałszywych wyjaśnień oskarżonego prawo do milczenia a prawo do kłamstwa inne zachowania „obrończe” o znamionach czynu zabronionego Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2004 r. V KK 194/03 Teza Prawo do obrony, o którym stanowi art. 6 KPK, zapewniające oskarżonemu (podejrzanemu) swobodę wypowiedzi co do zarzuconego mu czynu zabronionego, chroniące zarazem przed poniesieniem odpowiedzialności karnej z powodu ich treści, nie legalizuje innych zachowań oskarżonego o znamionach czynu zabronionego, choćby zmierzały one do uniknięcia bądź złagodzenia odpowiedzialności za czyn zarzucony.

15 Granice prawa do obrony.
pomawianie osób trzecich Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 11 stycznia 2006 r. I KZP 49/05 Teza Oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu własnej obrony, wykracza poza granice przysługującego mu prawa do obrony i może ponosić odpowiedzialność karną z art. 234 KK.

16 Granice prawa do obrony.
Zniesławienie Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 12 lipca 2007 r. IV KK 75/07 Teza Nie stanowi zniesławienia zarzut podniesiony w toku procesu sądowego, pod warunkiem, że działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz zarzut postawiony jest we właściwej formie i nie zmierza wyłącznie do poniżenia osoby, której został postawiony. Granice prawa do obrony.

17 Prawo oskarżonego do obrony formalnej.
Obrona formalna – prawo do korzystania z obrońcy i prawo do wyboru obrońcy. Art maks. 3 obrońców. Art. 78: Podejrzany, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeśli wykaże, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie lub rodziny ponieść kosztów obrony (tzw. prawo ubogich). § 1a. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej. § 2. Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu. Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

18 Prawo oskarżonego do obrony formalnej.
Obrona obligatoryjna Oskarżony musi mieć obrońcę w post karnym (także w post sądowym), jeśli, art. 79: jest nieletni jest głuchy, niemy lub niewidomy zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona, zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

19 Prawo oskarżonego do obrony formalnej.
Art. 81 k.p.k. § 1. Jeżeli w sytuacji określonej w art. 78 § 1 lub 1a, art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu. § 1a. Na zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, a na postanowienie sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy - zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu. § 1b. Ponowny wniosek o wyznaczenie obrońcy, oparty na tych samych okolicznościach, pozostawia się bez rozpoznania. § 2. Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy może wyznaczyć nowego obrońcę w miejsce dotychczasowego. Prawo oskarżonego do obrony formalnej.

20 Prawo oskarżonego do obrony formalnej.
Oskarżony musi mieć też obrońcę w całym postępowaniu, gdy są uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę, np. kalectwo, itd. art 79 par. 2 W sytuacjach ww. udział obrońcy jest obowiązkowy na rozprawie (w I i II inst) oraz na tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego. Art. 80: musi mieć obrońcę w sądzie okręgowym jako sądzie I inst, jeżeli zarzucono mu zbrodnię. nie uwzględniono wniosku oskarżonego o sprowadzenie go na rozprawę odwoławczą (art. 451 k.p.k.) w postępowaniu wznowieniowym, gdy wznowiono je po śmierci oskarżonego i toczy się ono na jego korzyść (art. 548 k.p.k.) OBRONA OBLIGATORYJNA a OBRONA Z URZĘDU! Art. 73 k.p.k!!!!!. – gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany

21 Prawo oskarżonego do obrony formalnej.
Art. 73 k.p.k!!!!!. – gdy oskarżony jest tymczasowo aresztowany Art. 73 [Porozumiewanie z obrońcą] § 1. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie. § 2. W postępowaniu przygotowawczym prokurator, udzielając zezwolenia na porozumiewanie się, może zastrzec w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona. § 3. Jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, prokurator, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą. § 4. Zastrzeżenia, o których mowa w § 2 i 3, nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.

22 Tylko osoba uprawniona do obrony w myśl przepisów o adwokaturze, i radcach prawnych czyli adwokat lub radca prawny albo aplikant do tych zawodów Obrońca działa obok oskarżonego i w takich warunkach, w jakich działa na jego korzyść, zachowuje niezależne od oskarżonego stanowisko. Oskarżony nie ma wpływu na sposób i skuteczność czynności procesowych obrońcy, chyba, że cofnie mu upoważnienie. Obrońca może więc działać wbrew jego woli, choć na jego korzyść. Prawo do obrony

23 Art. 86. Obrońca w procesie reprezentuje interes oskarżonego, a jego czynności procesowe mogą być skuteczne, jeśli są podjęte na korzyść oskarżonego. Art. 20 k.p.k. : Jeśli zgłoszenie niekorzystnego dla oskarżonego dowodu czy wniosku stało się wynikiem rażącego niedbalstwa obrońcy, to należy zawiadomić o tym radę adwokacką. Tak samo w przypadku zaniechań. Obrońca możę ujawnić własne zdanie wbrew woli oskarżonego. Jednak jego wnioski nie krępują oskarżonego, który może samodzielnie podejmować czynności w zakresie swoich uprawnień, nawet jeśli są one sprzeczne ze zdaniem obrońcy. Przy kolidujących wnioskach obrońcy i oskarżonego, sąd rozstrzyga o uwzględnieniu jednego z nich. Prawo do obrony

24 Art. 84: ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia obrońcę do działania w całym post, też po uprawomocnieniu się urzeczenia. Możliwość wyznaczenia obrońcy w post kasacyjnym lub wznowieniowym, który powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie. Jeśli nie stwierdzi podstaw, informuje sąd. akt upoważnienia tzw. pełnomocnictwo obrończe – „upoważnienie do obrony” w formie oświadczenia woli oskarżonego, art. 83 lub przez inną osobę (jeśli pozbawiony jest wolności), a w wypadku gdy oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony – przez przedst ustawowego lub opiekuna. To tzw. obrona z wyboru. Upoważnienie – na piśmie lub ustanie do protokołu. Upoważnienie przez inną os. wygasa, jeśli oskarżony osobiście udzieli upoważnienia do obronny innemu adwokatowi. Art. 83 decyzja organu proc. art. 81, 78 § 1a – obrona z urzędu Obrona z urzędu jest obroną subsydiarną i późniejsze ustanowienie obrońcy z wyboru usuwa obrońcę z urzędu.

25 Upoważnienie do obrony może być przeniesione na innego adwokata, tzw
Upoważnienie do obrony może być przeniesione na innego adwokata, tzw. substytucja. Także gdy dotyczy to obrońcy z urzędu. Oskarżony może zawsze odwołać pełnomocnictwo obrończe. 378. Można odwołać pełnomocnictwo obrończe gdy z urzędu i wnioskować do sądu o innego. Jeśli obrona jest obligatoryjna, sąd wezwie do ustanowienia nowego obrońcy, jeśli tego nie zrobi oskarżony, sąd sam go ustanowi. Do tego czasu działa dotychczasowy obrońca, o ile sąd tak postanowi uznając, że nie spowoduje to uszczerbku dla prawa oskarżonego do obrony. Adwokat może wypowiedzieć pełnomocnictwo. Może także odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego. Obrońca może bronić kilku oskarżony, jeśli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. Patrz. Art. 85. Prawo do obrony

26 Prawo do obrony – konsekwencje naruszenia prawa do obrony formalnej i materialnej
Naruszenie prawa do obrony w sensie materialnym polegające na tym, że sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa, przez co został on pozbawiony możliwości obrony, stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia (art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.), przy czym uchylenie orzeczenia może w takim wypadku nastąpić tylko na korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 KPK). Inne naruszenia tylko w ramach art. 438 pkt 2 k.p.k. Naruszenie prawa do obrony w znaczeniu formalnym stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, gdy oskarżony nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 KPK lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy (art. 439 § 1 pkt 10 KPK). W takim wypadku, zgodnie z art. 439 § 2 KPK, uchylenie orzeczenia może nastąpić wyłącznie na korzyść oskarżonego

27 Oskarżony jako źródło dowodów osobowych.
W prawie polskim oskarżony nie może występować w roli świadka (inaczej niż np. w procesie anglosaskim) Nawet przy oskarżeniu wzajemnym, gdy oskarżony jest jednocześnie pokrzywdzonym-oskarżycielem prywatnym, składa wyjaśnienia (art. 497 § 3 – „Obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia…” WYJĄTEK – wydzielenie sprawy jednego lub kilku oskarżonych do odrębnego postępowania na podst. art. 34 § 3, oskarżony może w tym „drugim” procesie składać zeznania jako świadek WYJAŚNIENIA OSKARŻONEGO

28 SZCZEGÓLNA POZYCJA OSKARŻONEGO POWODUJE, ŻE SKŁADANIE WYJAŚNIEŃ JEST JEGO PRAWEM!, A NIE OBOWIĄZKIEM
Art § 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć. § 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu. Oskarżony może zatem odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień w każdym czasie i to bez podawania powodów!!!

29 Oskarżony nie może być zmuszany przez organ procesowy do składania wyjaśnień, przy czym chodzi tu nie tylko o niedozwolone formy nacisku na jego osobę wskazane w art. 171 § 4-5 k.p.k., lecz również o negatywne konsekwencje będące wynikiem jego biernej postawy. Oskarżony może oświadczyć w każdym stadium postępowania, że korzysta z przysługującego mu prawa do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, jak również później odwołać swoje oświadczenie i złożyć wyjaśnienia (wyr. SA z Lublinie z r., II AKa 58/98, Prok. i Pr. 1999, Nr 5, poz. 22). Organ procesowy w każdym przypadku, gdy oskarżony zdecyduje się złożyć wyjaśnienia jest zobowiązany je przyjąć. W zw. z tym na organie procesowym ciąży odpowiedzialność pouczenia o tych uprawnieniach oskarżonego. W postępowaniu przygotowawczym – NA PIŚMIE Z PODPISEM PODEJRZANEGO! – ART. 300 k.p.k.

30 W post. przygotowawczym - Art
W post. przygotowawczym - Art. 300 Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach: do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania... Ponadto: Art. 301 [Przesłuchanie z udziałem obrońcy] Na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem ustanowionego obrońcy. Niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania. - Czyli oskarżony może uzależnić złożenie wyjaśnień od udziału obrońcy ustanowionego w sprawie, albo tego, którego zamierza ustanowić bądź obrońcy z urzędu, o którego wnosi! W post. sądowym - zobacz art. 386 !

31 Oskarżony co do zasady składa wyjaśnienia ustnie do protokołu – w post
Oskarżony co do zasady składa wyjaśnienia ustnie do protokołu – w post. przygotowawczym protokół przesłuchania podejrzanego (art. 143 § 1 pkt 2 k.p.k, a w przypadku rozprawy jest to protokół rozprawy (art. 143 § 1 pkt 11 k.p.k) ALE… Art § 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień. § 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. § 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.

32 Art. 389 [Odczytanie protokołów wyjaśnień] § 1
Art. 389 [Odczytanie protokołów wyjaśnień] § 1. Jeżeli oskarżony nie stawił się na rozprawę ,odmawia wyjaśnień lub wyjaśnia odmiennie niż poprzednio albo oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta, wolno na rozprawie odczytywać tylko w odpowiednim zakresie protokoły jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. § 2. Po odczytaniu protokołu przewodniczący umożliwia oskarżonemu biorącemu udział w rozprawie wypowiedzenie się co do jego treści i wyjaśnienie zachodzących sprzeczności. Art. 392 [Odczytanie innych protokołów przesłuchania] § 1. Sąd może odczytywać na rozprawie głównej protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzone w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia. § 2. Sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytaniu protokołu.

33 Oskarżony Oskarżony musi mieć w toku przesłuchania
zagwarantowaną swobodę wypowiedzi. Problem stosowania wobec oskarżonego metod noszących cechy podstępu.   W myśl art. 199 k.p.k. - Oświadczenia oskarżonego dotyczące zarzucanego mu czynu złożone wobec biegłego albo lekarza udzielającego mu pomocy medycznej nie mogą stanowić dowodu. Powyższy zakaz nie dotyczy oświadczeń oskarżonego złożonych w trakcie przeprowadzania przez biegłego ekspertyzy (art. 199a k.p.k.) Zakazem dowodowym objęte jest również przesłuchiwanie lekarzy i innych osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi (art.52 ZdrowPsychU)

34 Oskarżony DOWÓD Z WYJASNIEŃ OSKARZONEGO NIE JEST DOWODEM SŁABSZYM CZY MNIEJ WIARYGODNYM W PORÓWNANIU Z INNYMI DOWODAMI!!! podlega tym samym zasadom swobodnej oceny dowodów, może stanowić równorzędne z innymi dowodami źródło ustaleń faktycznych, jak i być z nimi konfrontowany. zwraca jednak się uwagę na kwestię szczególnie skrupulatnego badania wyjaśnień oskarżonego i to niezależnie, czy wyjaśnienia te potwierdzają czy przeczą treści zarzutu aktu oskarżenia. (zob. wyr. SN z r., RW 1009/72, Pal. 1974, Nr 12, poz. 65; wyr. SN z r., Rw 648/75, OSNwSK 1976, Nr 6, poz. 83 z aprobującymi uwagami M. Cieślaka, Z. Dody, Przegląd, Pal. 1976, Nr 12, s. 53) Należy pamiętać, że wyjaśnienia będąc środkiem dowodowym są jednak jednocześnie ŚRODKIEM OBRONY z faktu tego wynika szereg ważnych konsekwencji :

35 Oskarżony obrona a odpowiedzialność za ujawnienie tajemnicy
Oskarżony w ramach składania wyjaśnień nie jest związany tajemnicą ustawowo chronioną (państwową, służbową, zawodową i funkcyjną) w zakresie, w jakim jej ujawnienie niezbędne jest do realizacji prawa do obrony. Wówczas oskarżony w razie ujawnienia tajemnicy państwowej lub służbowej, gdy ujawnienie to miało miejsce podczas składania wyjaśnień, nie podlega odpowiedzialności z 266 i 267 k.k.. Nie jest również konieczne uzyskanie zgody właściwego organu na zwolnienie z zachowania tych tajemnic, bowiem przepisy regulujące tę kwestię odnoszą się do dowodu z zeznań świadka a nie do wyjaśnień oskarżonego.

36 Oskarżony prawo do milczenia - W orzecznictwie SN wskazuje się, że odmowa złożenia wyjaśnień lub udzielenie odpowiedzi na pytania nie może być z powodu zasady domniemania niewinności za milczące przyznanie się do winy lub wzmocnieni podejrzenia popełnienia przestępstwa, jak też uznana za okoliczność obciążającą przy wymiarze kary (wyr. SN z r., V KR 176/77, OSNK 1978, Nr 1, poz. 7). - Przyjęcie przez oskarżonego formy obrony w postaci milczenia, jak wskazuje się w judykaturze jest pochodną zakazu samooskarżenia, co oznacza, że z samego faktu milczenia nic ujemnego dla oskarżonego w procesie nie może wynikać, jednakże podlega ono ocenie organu procesowego choćby w kontekście przemilczenia przez oskarżonego pewnych szczegółów, sposobie jego reagowania (wyr. SA w Krakowie z r., II AKa 191/02, KZS 2002, Nr 11, poz. 12).

37 Oskarżony „Prawo oskarżonego do milczenia, pochodzące z zakazu wymuszania samooskarżenia, oznacza, że z samego faktu milczenia nic ujemnego dla niego w procesie nie może wynikać. Jednakże inną rzeczą jest ocena dowodów, w której wolno posługiwać się argumentacją opartą na braku zaprzeczenia, na przemilczeniu przez oskarżonego pewnych szczegółów, na sposobie reagowania itd. I tak na przykład oskarżony nie musi wskazywać dowodów alibijnych. Jeśli jednak czyni to dopiero przed sądem, gdy wcześniej składał wyjaśnienia, to oprócz oceny samej ich treści sąd może krytycznie ocenić późne zgłoszenie tych dowodów i stąd wyciągnąć wnioski co do wiarygodności dowodów.” (wyr. SA w Krakowie z r., II AKa 191/02, KZS 2002, Nr 11, poz. 12)

38 Oskarżony Wyjaśnienia nieprawdziwe
Problem istnienia „prawa do kłamstwa” Nie jest przejawem realizacji prawa do składania wyjaśnień prawo do kłamstwa ze strony oskarżonego, bowiem kłóci się to nadrzędną zasada procesu - zasadą prawdy materialnej, która obejmuje również oskarżonego. Ustawa karna nie sankcjonuje jednak nieprawdziwych wyjaśnień w taki sposób, jak to jest przewidziane dla nieprawdziwych zeznań – art. 233 § 1 k.k, ale 233 § 1a! Oskarżony

39 Kłamliwe wyjaśnienia oskarżonego
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi - II Wydział Karny z dnia 24 kwietnia 2014 r. II AKa 19/14 Prawem oskarżonego jest złożenie w sprawie takich wyjaśnień, jakie uznaje za najbardziej korzystne z punktu widzenia swojej obrony. Oskarżony walcząc z zarzutem, może uciec przed nim nawet w świat fikcji. Tak długo jednak oskarżony może skutecznie w ten sposób realizować swoje uprawnienia procesowe, a sąd zobowiązany interpretować wątpliwości na jego korzyść, jak długo oskarżony nie popadnie w sprzeczność z obiektywnie ustalonymi w oparciu o przeprowadzone dowody faktami, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego. Nieprawdziwe wyjaśnienia oskarżonego nie mogą wprawdzie pogarszać jego sytuacji procesowej, oskarżony ma bowiem zastrzeżone prawo do obrony nawet w taki sposób, jednakże wykrętne przedstawienie jakiegoś istotnego fragmentu wydarzeń czy zdarzenia uprawnia do szczególnie krytycznej oceny takiego dowodu z wyjaśnień oskarżonego.

40 Problem pomówienia „Prawo do obrony, zapewniając oskarżonemu (podejrzanemu) swobodę wypowiedzi co do zarzuconego mu czynu zabronionego i chroniąc zarazem przed poniesieniem odpowiedzialności karnej z powodu ich treści, nie legalizuje innych zachowań oskarżonego o znamionach czynu zabronionego, choćby zmierzały one do uniknięcia bądź złagodzenia odpowiedzialności za czyn zarzucony (wyr. SN z r., V KK 194/03, OSNK 2004, Nr 4, poz. 42 z glosą aprobującą M.Szewczyk, OSP 2004, Nr 12, s. 681).” ALE „ Nie stanowi zniesławienia zarzut podniesiony w toku procesu sądowego, pod warunkiem że działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz zarzut postawiony jest we właściwej formie i nie zamierza wyłącznie do poniżenia osoby, której został postawiony. „ (wyrok SN z , IV KK 75/07, LEX nr )

41 POMÓWIENIE JAKO SZCZEGÓLNY RODZAJ WYJASNIEŃ
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu - II Wydział Karny z dnia 30 września 2015 r. II AKa 225/15 Pomówienie, czyli obciążenie w złożonych wyjaśnieniach innej osoby odpowiedzialnością za przestępstwo jest dowodem winy, jeżeli spełnia odpowiednie warunki. Pomówienie może być uznane za pełnowartościowy dowód tylko wówczas, gdy w kontekście określonych ustaleń nie jest sprzeczne z innymi dowodami, a przede wszystkim nie relacjonuje różnych wersji tego samego zdarzenia. Dowód taki powinien więc podlegać szczególnie wnikliwej ocenie ze strony sądu, który powinien zbadać, czy pomówienie jest konsekwentne i stanowcze, czy jest zgodne z doświadczeniem życiowym i logiką wypadków. Niewątpliwie istotne jest czy informacje uzyskane od pomawiającego są choćby w części potwierdzone innymi dowodami, czy pochodzą od osoby bezstronnej czy zainteresowanej obciążeniem pomówionego, czy pomawiający sam siebie obciąża, czy też przerzuca odpowiedzialność na inną osobę, by chronić siebie przed odpowiedzialnością.

42 POMÓWIENIE JAKO SZCZEGÓLNY RODZAJ WYJASNIEŃ
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - II Wydział Karny z dnia 16 grudnia 2013 r. II AKa 413/13 Dowód z pomówienia współoskarżonego nie oznacza, iż należy go z góry klasyfikować, jako dowód niepełnowartościowy i że stanowi on dla sądu jedynie informację o faktach wymagających potwierdzenia lub wyłączenia za pomocą środków przywidzianych w ustawie. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - II Wydział Karny z dnia 24 listopada 2011 r., II AKa 189/11 W praktyce orzeczniczej wypracowano standardy, którymi winna odznaczać się ocena dowodu z tzw. pomówienia. Wskazano, że dokonując oceny tego dowodu należy zwrócić uwagę czy (1) informacje uzyskane tą drogą są przyznawane przez pomówionego, (2) są one, choćby w części, potwierdzone innymi dowodami, (3) są spontaniczne, (4) pochodzą od osoby bezstronnej bądź zainteresowanej obciążeniem pomówionego, (5) są konsekwentne i zgodne co do zasady oraz szczegółów w kolejnych relacjach składanych w różnych fazach postępowania, (6) pochodzą od osoby nieposzlakowanej czy też przestępcy, zwłaszcza obeznanego z mechanizmami procesu karnego, (7) pomawiający sam siebie obciąża, czy też tylko przerzuca odpowiedzialność na inną osobę, by siebie uchronić przed odpowiedzialnością.

43 złożone dobrowolnie i bez formy jakiegokolwiek nacisku.
Przyznanie się oskarżonego do popełnienia zarzucanego mu czynu. Przyznanie się może być pełne - gdy dotyczy wszystkich elementów podmiotowych i przedmiotowych zdarzenia albo częściowe, odnoszące się tylko do wybranych elementów zdarzenia. W judykaturze zasadnie wskazuje się, że przyznanie oskarżonego musi być pełne, gdyż powinno pozwolić sądowi na dokonanie kompleksowej oceny sprawy, tak w aspekcie winy i kwalifikacji, jak i kary (wyr. SN z r.,WR 126/89, OSNK 1989, Nr 7, poz. 57 z aprobującą glosą T. Grzegorczyka, PiP 1990, Nr 10). złożone dobrowolnie i bez formy jakiegokolwiek nacisku. rolą sądu w przypadku rozbieżnych wyjaśnień oskarżonego składanych w postępowaniu przygotowawczym oraz sądowym jest ustalenie rzeczywistej woli oskarżonego i jego stosunku do zarzucanego mu czynu, a także wyjaśnienie tych rozbieżności i powodów zmiany przez oskarżonego postawy.

44 Ocena przyznania a zasada confessio est regina probationum
Koncesje wynikające z przyznania się oskarżonego: Przewidziane w Kodeksie postępowania karnego regulacje pozwalają na daleko idące uproszczenia postępowania w związku z przyznaniem się oskarżonego. W przypadku wyjaśnień podejrzanego przyznającego się do winy, które nie budzą wątpliwości, sąd za zgodą obecnych na rozprawie stron może ograniczyć postępowanie dowodowe - art. 388 k.p.k. Konsensualne formy zakończenia postępowania :(335 par. 1– „Jeżeli oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości”, i 338a k.p.k. – 343a kpk – „okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości” i (387 k.p.k. - – „okoliczności popełnienia przestępstwa i winy nie budzą wątpliwości” ) – ale tu uwaga na odmienność przesłanek z wymienionych art.!

45 W Art. 53 § 2 k.k. – przyznanie się jako okoliczność wpływająca na wymiar kary
art. 60 § 3 i art. 60 § 4 k.k. (mały świadek koronny) art. 66 § 1 k.k. – przyznanie się jako okoliczność wpływająca na możliwość stosowania warunkowego umorzenia postępowania uregulowania czynnego żalu w K.K. (np. art. 259 k.k.; art. 229 § 6 k.k., 299 § 8 k.k. itd.) przyznanie się w trybie ustawy o świadku koronnym!

46 Oskarżony jako świadek w innym procesie prowadzonym przeciwko współsprawcy tego samego czynu.
Składa zeznania jako świadek, ale… Art. 182 § 3. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. zgodnie z art. 191 § 2 należy go też pouczyć o uprawnieniach świadka z art. 182, 183 i 185, jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami. Jeżeli został prawidłowo pouczony, i zdecydował się złożyć zeznania, w których podał nieprawdę – wówczas może ponieść odpowiedzialność z przestępstwo składania fałszywych zeznań!

47 Problem zakazu odczytywania zeznań złożonych wcześniej przez oskarżonego przesłuchanego w charakterze świadka W trakcie przesłuchania osoba ta, mimo że przesłuchiwana jako świadek i zobowiązana do składania zeznań prawdziwych, była zgodnie z obiektywnym stanem rzeczy podejrzanym, zatem późniejsze procesowe wykorzystanie jej zeznań stanowiło by pogwałcenie jej prawa do obrony i nieoskarżania się. Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 września 2007 r. I KZP 26/07 Nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań (art. 233 § 1 KK) kto umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji jego prawa do obrony (art. 6 KPK).

48 Skazanie za popełnienie przestępstwa, na okoliczność którego oskarżony słuchany był w charakterze świadka, kiedy miał złożyć nieprawdziwe zeznania, wyłącza możliwość poniesienia przez niego odpowiedzialności karnej za popełniony czyn z art. 233 § 1 KK, przyjąć bowiem należy, że działał on w warunkach kontratypu ukształtowanego poprzez zagwarantowanie oskarżonemu realnego prawa do obrony w postępowaniu karnym. (wyrok SN - Izba Karna z dnia , IV KK 54/12) „233 § 1a k.k. Odpowiedzialności określonej w § 1 podlega ten, kto składa fałszywe zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.

49 Oskarżony – źródło dowodowe rzeczowe
Art. 74 [Obowiązki dowodowe oskarżonego] § 1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. § 2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się: 1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, 2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3, 3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób. Oskarżony – źródło dowodowe rzeczowe

50 wyliczenie powyższe ma charakter przykładowy
zabronione jest dokonywanie zabiegów chirurgicznych bez zgody oskarżonego oskarżony i w tym wypadku nie musi dostarczać dowodów (dowodów rzeczowych) na swoją niekorzyść , nie musi zatem wydawać dowodów rzeczowych, o których istnieniu wie, ani aktywnie współpracować w czynnościach dowodowych organów organy mogą zgodnie z regułami z art. 74 uzyskać dowody wbrew woli oskarżonego (nie wyłączając przymusu fizycznego – zob. art. 74 § 3a ).

51 Poddanie oskarżonego badaniom przez biegłych
Art. 215 [Badanie psychologiczne] W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74. W formie postanowienia! biegli psychiatrzy, psycholodzy i lekarze innych specjalności Art. 202 § 1. W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. § 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności. § 3. Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje biegłego lekarza seksuologa. (…)

52 Osoba podejrzana - art. 244, 308 k.p.k.
Art. 74 § 3.W stosunku do osoby podejrzanej można dokonać badań lub czynności, o których mowa w § 2 pkt 1, a także, przy zachowaniu wymagań określonych w § 2 pkt 2 lub 3, pobrać krew, włosy, wymaz ze śluzówki policzków lub inne wydzieliny organizmu. Art. 308 § 1. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin , w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania  lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi….

53 Pobranie materiału w celu eliminacyjnym; rozpytanie wariograficzne
Art. 192a § 1. W celu: ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać odciski daktyloskopijne, wymaz ze śluzówki policzków, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Po wykorzystaniu w sprawie, w której dokonano pobrania lub utrwalenia, pobrany lub utrwalony materiał zbędny dla postępowania należy niezwłocznie usunąć z akt i zniszczyć. § 2. W wypadkach, o których mowa w § 1, za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby. § 3. Badania i czynności, o których mowa w § 1 i art. 192 § 1, wykonuje się odpowiednio w warunkach i w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 74 § 4.

54 Literatura 1) T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wydanie 8, Lexis Nexis, Warszawa 2011. 2) A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, 2. wydanie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010. 3) J. Skorupka (red.), Postępowanie karne. Część szczególna, Wolters Kluwer, Warszawa 2013. 4) M. Klejnowska, Oskarżony jako osobowe źródło informacji o przestępstwie, Zakamycze, Kraków 2004. 5) A. Lach, Granice badań oskarżonego w celach dowodowych, TNOiK, Toruń 2011. 6) M. Błoński, Wyjaśnienia oskarżonego w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.