ZAJĘCIA r. mgr Klaudia Grum-Bilkiewicz

Prezentacja na temat: "ZAJĘCIA r. mgr Klaudia Grum-Bilkiewicz"— Zapis prezentacji:

1 ZAJĘCIA 2. 05.03.2019r. mgr Klaudia Grum-Bilkiewicz
Katedra Postępowania Karnego Uniwersytet Wrocławski

2 ZASADY PROCESOWE Zasady prawa to normy prawne o szczególnym znaczeniu w systemie prawa, określane też jako normy zasadnicze (Z. Pulka), Zasady prawa są normami prawnymi nakazującymi (zakazującymi) realizowanie określonej wartości. Przedmiotem obowiązku jest więc spełnienie danej wartości, w przeciwieństwie do zwykłych norm (reguł), gdzie przedmiotem obowiązku jest określone zachowanie adresata tej normy, Istnieją zasady wspólne dla całego systemu prawa i zasady specyficzne dla danej gałęzi prawa.

3 ZASADY PROCESOWE Zasady prawa to normy obowiązującego prawa lub ich logiczne konsekwencje oceniane jako podstawowe dla danego systemu prawa bądź jego części. Naczelne zasady procesu to społecznie ważne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii z zakresu procesu

4 KRYTERIA Aby zasada procesowa mogła zostać uznana za zasadę naczelna konieczne jest spełnienie następujących warunków: 1. Zasada posiada węzłowe znaczenie w procesie i jej brak utrudniałby określenie jego modelu; przy czym: a) nie należy wyróżniać zbyt dużej liczby zasad, b) nie może wyrażać prawd banalnych, c) zasada zasługuje na taką nazwę, jeżeli jest co najmniej jedną z dwóch idei możliwych do pomyślenia (postulat ten nie odnosi się do zasad ogólnoprawnych np. zasady humanitaryzmu); 2. zawiera określoną treść ideologiczną i społeczną, ponieważ system zasad procesowych jest zawsze związany z układem stosunków społecznych i politycznych; 3. dotyczy bezpośrednio postępowania karnego i wprost wpływa na jego model (zasadami naczelnymi nie są więc zasady dotyczące wszystkich dziedzin prawa); 4. powinna mieć charakter dyrektywny, to znaczy być regułą rozwiązania organizacyjnego lub zachowania, które w ten sposób powinno stać się prawidłowością

5 ZASADY ABSTRAKCYJNE I KONKRETNE
Zasada abstrakcyjna - ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii prawnej w procesie, niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem; ma charakter uniwersalny i bezwzględny Zasada konkretna - zasada abstrakcyjna wtłoczona w ramy obowiązującego ustawodawstwa, dopasowana do konkretnego systemu prawnego; zasada konkretna obowiązuje tak jak norma prawna; od takiej zasady zazwyczaj przewidziane są różne wyjątki

6 PODZIAŁ ZASAD KONKRETNYCH
Zasady - dyrektywy - mają charakter optymalizacyjny, wskazują sposób postępowania; są to dyrektywy, które obowiązują w danym porządku prawnym, ale nie w zakresie absolutnym, dopuszczają wyjątki podyktowane różnymi wartościami (np. zasada bezpośredniości, zasada prawdy materialnej) Zasady - reguły - ich realizacja musi być pełna bez żadnych wyjątków; prawo nie pozwala na żadne złagodzenia zasady - reguły (np. zasada domniemania niewinności)

7 Podział zasad procesowych ze względu na sposób ich ujęcia w obowiązującym prawie
Zasada prawnie zdefiniowana - zasada, której definicję lub co najmniej określenie w przybliżeniu określa obowiązujące ustawodawstwo (np. zasada prawdy materialnej - art. 2 § 2 k.p.k., zasada obiektywizmu - art. 4 k.p.k., zasada domniemania niewinności - art. 5 § 1 k.p.k., zasada prawa do obrony - art. 6 k.p.k., zasada legalizmu - art. 10 k.p.k.) Zasada prawnie niezdefiniowana - obowiązywanie zasady wynika z wielu przepisów ustawy, tworzących z punktu widzenia tej zasady harmonijną całość (np. zasada bezpośredniości, zasada kontradyktoryjności)

8 ZASADY KONSTYTUCYJNE I NIEKONSTYTUCYJNE
Zasada konstytucyjna - zasada wymieniona przez Konstytucję RP (np. zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony, zasada obiektywizmu) Zasada pozakonstytucyjna – zasada niewymieniona przez Konstytucję RP, niemająca rangi zasady konstytucyjnej (np. zasada swobodnej oceny dowodów)

9 PODZIAŁ ZASAD WG PROF. E. ŚWIDY
zasady dotyczące wszczęcia procesu (zasada legalizmu, skargowości i działania z urzędu) zasady dotyczące praw oskarżonego (zasada domniemania niewinności, prawa do obrony, in dubio pro reo) zasady gwarancyjne (zasada obiektywizmu, prawa do informacji, kontroli orzeczeń) zasady dotyczące poznania dowodowego (zasada prawdy materialnej, swobodnej oceny dowodów, bezpośredniości) zasady dotyczące przebiegu procesu (zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądu, kontradyktoryjności, jawności, szybkości i ekonomii procesowej)

10 DEFINICJE ZASAD Zasada prawdy materialnej to dyrektywa, w myśl której podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością. Zasada obiektywizmu to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy.

11 DEFINICJE ZASAD Zasada współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw to dyrektywa, w myśl której organy procesowe powinny angażować do współdziałania w procesie karnym obywateli oraz instytucje państwowe i społeczne. Zasada domniemania niewinności to dyrektywa, w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe.

12 DEFINICJE ZASAD Zasada in dubio pro reo to dyrektywa, w myśl której niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Zasada swobodnej oceny dowodów to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nieskrępowanym ustawowymi regułami oceny, ukształtowanym natomiast pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.

13 DEFINICJE ZASAD Zasada bezpośredniości to dyrektywa, w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym, na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny (tzw. dowód pierwotny). Zasada skargowości to dyrektywa, w myśl której organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie tylko skutkiem skargi podmiotu bezpośrednio zainteresowanego rozstrzygnięciem.

14 DEFINICJE ZASAD Zasada ścigania z urzędu to dyrektywa, w myśl której organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie niezależnie od czyjejkolwiek skargi. Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie. Zasada inkwizycyjności (śledcza) to dyrektywa głosząca, że w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego.

15 DEFINICJE ZASAD Zasada legalizmu to dyrektywa, w myśl której organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne. Zasada prawa do obrony to dyrektywa, w myśl której oskarżony ma prawo bronić swych interesów i korzystać z pomocy obrońcy.

16 DEFINICJE ZASAD Zasada publiczności (jawności zewnętrznej) to dyrektywa, w myśl której społeczeństwo ma dostęp do wiadomości o procesie karnym. Zasada kontroli procesu to dyrektywa, w myśl której wszystkie decyzje procesowe i inne czynności procesowe podlegają kontroli. *Zasada uczciwego (rzetelnego) procesu to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie, z poszanowaniem godności uczestników procesu i w rozsądnym terminie.

17 WYJĄTKI OD ZASAD PROCESOWYCH
Wyjątek potwierdza zasadę, ale nie zawsze potwierdzają ją wyjątki. Wykluczone jest równoczesne obowiązywanie w tym samym stadium procesu dwóch sprzecznych zasad. Możliwe jest jednak obowiązywanie jednej zasady z wyjątkami na rzecz drugiej, np. kontradyktoryjności na rzecz inkwizycyjności.

18 WYJĄTKI OD ZASAD PROCESOWYCH
Nie ma jednak przeszkód, aby przeciwne sobie zasady obowiązywały w różnych stadiach procesu, np. zasada inkwizycyjności w postępowaniu przygotowawczym i kontradyktoryjności w sądowym. Od zdecydowanej większości zasad procesowych przewidziano dość liczne wyjątki.

19 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie. Zasada inkwizycyjności (śledcza) to dyrektywa głosząca, że w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i że badanie sprawy należy wyłącznie do organu procesowego.

20 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Kontradyktoryjność - proces jako walka równouprawnionych stron przed bezstronnym arbitrem. Inkwizycyjność - proces, w którym strony mają ograniczone uprawnienia, a gospodarzem i aktywnym uczestnikiem jest sąd. De lege lata mamy do czynienia z inkwizycyjnym postępowaniem przygotowawczym i względnie inkwizycyjną rozprawą główną (w teorii kontradyktoryjną).

21 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
zasada prawnie niezdefiniowana - wywodzi się ją z analizy przepisów kodeksowych postępowanie karne prowadzone jest w formie sporu toczonego przez równouprawnione strony przed bezstronnym sądem

22 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Warunki kontradyktoryjności procesu: możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu procesu istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu procesowego rozstrzygającego ten spór (istnienie trójstronnego stosunku procesowego w postaci: oskarżyciel, oskarżony, sąd) równouprawnienie stron wiodących spór (tzw. równość broni) niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie, czyli prawo stron do wpływania swym zachowaniem na przebieg i wynik proces

23 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Zasada kontradyktoryjności przejawia się przede wszystkim na etapie postępowania sądowego m.in. poprzez: możliwość składania wniosków dowodowych prawo do uczestniczenia w czynnościach postępowania prawo do odpowiedzi na akt oskarżenia i na środek odwoławczy uprawnienie do pytania osób przesłuchiwanych możliwość wypowiedzenia się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu uprawnienie do wnoszenia środków zaskarżenia

24 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Przejawy inkwizycyjności postępowania sądowego: nieograniczona inicjatywa dowodowa sądu – art. 167 k.p.k. prawo członków składu do zadawania pytań poza kolejnością – art. 370 k.p.k. obowiązek wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy – art. 366 k.p.k. instytucja z art. 396a k.p.k.

25 ZASADA INKWIZYCYJNOŚCI I KONTRADYKTORYJNOŚCI
Przejawy kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym: postanowienie o przedstawieniu zarzutów i jego uzasadnienie; inicjatywa dowodowa stron; dostęp stron do akt postępowania; udział stron w czynnościach postępowania przygotowawczego; możliwość zaskarżenia przez strony kluczowych decyzji procesowych.

26 POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
strony i organy, zasady procesowe, przebieg

27 DEFINICJA Postępowanie przygotowawcze – pierwsze stadium procesu karnego. Prowadzone jest celem weryfikacji, czy przestępstwo zostało popełnione, ujawnienia jego sprawcy oraz zebrania i zabezpieczenia dowodów dla sądu. „Poszukiwanie i wybór właściwej koncepcji postępowania przygotowawczego, a następnie wyrażenie jej w ustawowym modelu wymaga uwzględnienia wielu potrzeb wymiaru sprawiedliwości, pogodzenia różnych, nieraz sprzecznych interesów występujących w procesie karnym, niekiedy opowiedzenia się za jednym z konkurujących kierunków regulacji, co może się łączyć ze wzmocnieniem ochrony pewnych dóbr kosztem innych wartości”. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011, s. 638

28 ZASADY WSZCZĘCIA PROCESU KARNEGO
zasada legalizmu i oportunizmu zasada działania z urzędu zasada skargowości

29 ZASADA SKARGOWOŚCI I ŚCIAGANIA Z URZĘDU - Z. DZIAŁANIA Z URZĘDU
Jest to zasada prawnie zdefiniowana, pozakonstytucyjna, określona w art. 9 § 1 k.p.k., wyrażająca dyrektywę, że organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia to od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Postępowanie przygotowawcze wszczyna się, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego. Ściganie niektórych przestępstw publicznoskargowych uzależnione jest od wniosku pokrzywdzonego, który stanowi wyraz woli uprawnionej osoby i wywiera skutki prawne niezwłocznie po jego złożeniu. Brak wniosku o ściganie wyklucza wszczęcie postępowania, a postępowanie wszczęte mimo braku wniosku podlega umorzeniu (art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.). Jeżeli postępowanie było prowadzone przy braku wniosku, to jego późniejsze złożenie konwaliduje ten brak. Brak wniosku stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. powodującą uchylenie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Art. 12 § 2 k.p.k. – zasada niepodzielności wniosku. Wniosek może być cofnięty do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej., Termin ten ma charakter prekluzyjny i nie podlega przywróceniu.

30 ZASADA SKARGOWOŚCI Zasada skargowości to zasada prawnie zdefiniowana, pozakonstytucyjna, określona w art. 14 § 1 k.p.k., wyrażająca dyrektywę, że wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Skarga (żądanie) to wniosek podmiotu bezpośrednio zainteresowanego wszczęciem stosownego postępowania. Skargi dzieli się na zasadnicze, etapowe i incydentalne. Wszczęcie postępowania bez skargi uprawnionego oskarżyciela jest niedopuszczalne, a w razie wszczęcia podlega ono umorzeniu na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.

31 ZASADA LEGALIZMU Zasada legalizmu wyraża dyrektywę nakazującą organowi procesowemu wszczynanie i prowadzenie postępowania o każde przestępstwo ścigane z urzędu, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie jego popełnienia, gdy jest to prawnie dopuszczalne. Istotę legalizmu wyraża art. 10 § 2 k.p.k. W Polsce przyjęto zasadę legalizmu materialnego, gdyż postępowanie karne wszczyna się wówczas, gdy społeczna szkodliwość popełnionego czynu zabronionego nie jest znikoma. Podejrzenie popełnienia przestępstwa musi być uzasadnione (art. 303 k.p.k.) – jest to tzw. podstawa faktyczna wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, czyli faktyczna zasadność ścigania w rozumieniu zasady legalizmu. Zasada legalizmu odnosi się do czynów ściganych z urzędu. Celem zasady legalizmu jest uniemożliwienie zwolnienia kogokolwiek z odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Przeciwieństwem zasady legalizmu jest zasada oportunizmu – oznacza uprawnienie do oceny celowości ścigania. Przejawem odstępstwa od zasady legalizmu na rzecz oportunizmu są: tzw. umorzenie absorpcyjne (art. 11 k.p.k.), instytucja świadka koronnego, art. 658 § 1 k.p.k.

32 CELE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
Cele szczegółowe postępowania przygotowawczego wskazane w art. 297 k.p.k. należy rozpatrywać na tle celów ogólnych procesu karnego z art. 2 § 1 k.p.k. Przepis art. 2 § 1 k.p.k. stanowi, że przepisy k.p.k. mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego aby: sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności poprzez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, ale również zapobieganiu im oraz umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego ważne dla realizacji przez postępowanie przygotowawcze funkcji profilaktycznej po uchyleniu art. 297 § 2. zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie

33 CELE POST. PRZYGOT. Cele szczegółowe postępowania przygotowawczego – art. 297 § 1 k.p.k. ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo; podstawą wszczęcia postępowania w sprawie jest „uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa”, które weryfikuje się w toku postępowania wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy „w celu wykrycia” – dokonywanie czynności dowodowych (jak również czynności nieprocesowych) dopuszczalnych w świetle k.p.k. cel osiągnięty, gdy organy dojdą do wniosku, że istnieje „dostatecznie uzasadnione podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba” zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k. ustalenie tożsamości, wieku, stosunków majątkowych, przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (w razie potrzeby, chyba że zachodzi przypadek z art. 214 § 2 k.p.k.), czy czyn popełniono w warunkach recydywy wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

34 UCZESTNICY POST. PRZYG. Organy procesowe:
Prokurator – dominus litis postępowania przygotowawczego Policja i inne ograny prowadzące postępowanie przygotowawcze W zakresie czynności wykonywanych w postępowaniu przygotowawczym (np. stosowanie tymczasowego aresztowania, zwalnianie z tajemnicy adwokackiej itp.) organem jest również sąd, prezes sądu lub referendarz sądowy (np. w związku z wyznaczeniem obrońcy z urzędu). Prokurator nie jest stroną postępowania przygotowawczego! Strony postępowania i reprezentanci stron podejrzany i obrońca oraz pokrzywdzony i pełnomocnik (art. 299 § 1) W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3). Świadkowie, biegli, tłumacze, specjaliści itp.

35 STRONY POSTĘPOWANIA PRZYGOT.
Art. 299. § 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. § 2. W wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują również osobom nie będącym stronami. § 3. W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony.

36 PODEJRZANY – 71 § 2 KPK Osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego

37 OSOBA PODEJRZANA osoba, co do której organy posiadają informacje typujące ją na sprawcę przestępstwa i wobec której kierują postępowanie, pomimo że nie postawiono jej żadnych zarzutów. Osoba podejrzana nie posiada statusu strony, ale przysługują jej nieliczne uprawnienia

38 OSKARŻONY Oskarżony- osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (art § 1 k.p.k.) lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 71 § 2 k.p.k.). Pojęcie oskarżenia obejmuje oskarżenie publiczne, oskarżenie subsydiarne i prywatne. W szerokim ujęciu (sensu largo), za oskarżonego uznaje się także podejrzanego, którym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

39 OBOWIĄZKI OSKARŻONEGO
Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 § 1 k.p.k.). Pomimo to, oskarżony obowiązany jest znosić pewne działania organów postępowania. Oskarżony jest obowiązany poddać się: 1. oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, 2. badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu z zastrzeżeniem pkt 3, 3. pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób (art. 74 § 2 k.p.k.).

40 OBOWIĄZKI OSKARŻONEGO
Obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie (art. 75 § 1 k.p.k.) Obowiązek zawiadamiania o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art. 213 § 1 k.p.k., o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie.

41 Odmowa poddania się czynnościom  może skutkować zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem oskarżonego, nawet z zastosowaniem siły fizycznej lub środków technicznych służących obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności (art. 75 § 3a k.p.k.). Nieusprawiedliwione niestawiennictwo  może skutkować jego zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem do organu wzywającego.

42 POKRZYWDZONY – 49 KPK Osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

43 POKRZYWDZONY Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia (art. 49 § 3 k.p.k.). Prawa pokrzywdzonego mogą zaś wykonywać: organy Państwowej Inspekcji Pracy, w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art oraz w art. 225 § 2 k.k., jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 § 3a k.p.k.), organy kontroli państwowej w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji lub jednostki organizacyjnej, o której mowa w art. 49 § 2 k.p.k., jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji lub jednostki organizacyjnej, ale jedynie wówczas gdy organy kontroli państwowej w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

44 POKRZYDZONY Posiada status strony postępowania przygotowawczego i ze względu na to przysługuje mu szereg uprawnień na tym etapie postępowania, o czym jest pouczany przed pierwszym przesłuchaniem Przykładowe uprawnienia: składanie wniosków o dokonanie czynności śledztwa, korzystania z pomocy pełnomocnika, wyrażenie zgody na skierowanie sprawy do mediacji, złożenie zażalenia na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na umorzenie postępowania przygotowawczego. Zob. art. 300 § 2 k.p.k.

45 UPRAWNIENIA STRON W P.P. Inkwizycyjny charakter postępowania przygotowawczego nie wyłącza prawa stron do złożenia wniosku dowodowego. Zastosowanie ma art. 167 – dowody przeprowadza się na wniosek stron lub z urzędu. Art. 315 § 1 k.p.k. – Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa (dot. także dochodzenia). Art. 316 § 3 k.p.k. – prawo do żądania przesłuchania świadka przez sąd, jeżeli istnieje niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie.

46 UPRAWNIENIA STRON W P.P. Art. 315 § 2 k.p.k. – „czynności wnioskowe” stronie, która złożyła wniosek oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Można jednak nie sprowadzać podejrzanego pozbawionego wolności, jeżeli spowodowałoby to poważne trudności. uprawniony do udziału w czynności powinien zostać o niej powiadomiony zgodnie z art. 117 k.p.k. „Poważne trudności” to np. znaczna odległość między miejscem, gdzie przebywa podejrzany a miejscem przeprowadzenia czynności. Jeżeli strona złożyła wniosek, ale nie uczestniczyła w czynności nie można jej odmówić udostępnienia akt w tym zakresie (np. protokołu przesłuchania – por. art § 3) Art § 1 – prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych (chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu) art. 316 § 2 – podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, wtedy gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu.

47 UPRAWNIENIA STRON W P.P. Art. 317 § 1 – prawo do udziału w innych czynnościach niż powyższe, jeżeli strony zgłosiły takie żądanie w szczególnie uzasadnionym wypadku prokurator może odmówić dopuszczenia do udziału w czynności ze względu na interes śledztwa albo może odmówić sprowadzenia podejrzanego pozbawionego wolności gdy spowodowałoby to poważne trudności. Art. 318 – prawo do zapoznania się z opinią biegłego i uczestniczeniu w przesłuchaniu biegłego. Art. 185a, 185b, 185c, 316 § 3 – uprawnienie do wzięcia udziału w sądowym przesłuchaniu świadka w toku postępowania przygotowawczego w przypadku sądowego przesłuchania świadka z art. 185a – 185c podejrzany nie ma prawa do wzięcia udziału w czynności! Uczestnicy w niej obrońca podejrzanego

48 UPRAWNIENIA STRON W P.P. Uprawnienie, które przysługuje również podmiotom, które nie są stroną w postępowaniu przygotowawczym. Art. 302 § 1 – osobom nie będącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Art. 302 § 2 – Stronom oraz osobom nie będącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Ponadto, osoba, która złożyła zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może złożyć zażalenie na odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego lub na umorzenie śledztwa (dochodzenia) – art. 306 § 1 i 1a. Zasada – zażalenie na postanowienia prokuratora składa się do sądu (albo właściwego do rozpoznania sprawy albo zgodnie z przepisami szczególnymi, np. art. 252 § 2). Postanowienia nieprokuratorskich organów prowadzących postępowanie przygotowawcze rozpoznaje prokurator.

49 UPRAWNIENIA POKRZYWDZONEGO
Jeżeli pokrzywdzony złoży oświadczenie o występowaniu w roli oskarżyciela posiłkowego, przysługują mu uprawnienia strony. Jeżeli nie złoży takiego oświadczenia, w postępowaniu sądowym przysługują mu uprawnienia do: udziału w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (art. 341 § 1 k.p.k.), udziału w posiedzeniu w przedmiocie skazania bez przeprowadzania rozprawy w wyniku złożenia wniosku w trybie art. 335 § 1 k.p.k. oraz aktu oskarżenia wraz z wnioskiem w trybie art. 335 § 2 k.p.k. (art. 343 § 5 k.p.k.), udział w posiedzeniu w przedmiocie wniosku oskarżonego skierowanego w trybie art. 338a k.p.k. (art. 343a § 2 k.p.k. w zw. z art. 343 § 5 k.p.k.), sprzeciwienia się wnioskowi o skazanie bez przeprowadzania rozprawy (art § 2 k.p.k.), udział w rozprawie, jeżeli się stawi i pozostawania na sali rozpraw, choćby miał składać zeznania jako świadek (art. 384 § 2 k.p.k.), sprzeciwienia się wnioskowi o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej (art. 387 § 2 k.p.k.), wniesienia apelacji od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie (art k.p.k.).

50 ZASADA PRAWA DO OBRONY Zasada prawa do obrony- dyrektywa, w myśl której oskarżony ma prawo bronić swoich interesów w procesie i korzystać z pomocy obrońcy. art. 42 ust. 2 Konstytucji Art. 6 k.p.k. Art. 6 ust. 3 lit. c EKPCz

51 ZASADA PRAWA DO OBRONY Na prawo do obrony składa się zespół uprawnień procesowych pozwalających dokonać czynności zmierzających do odparcia oskarżenia lub złagodzenia odpowiedzialności. Art. 6 k.p.k. zapewnia prawo do obrony w znaczeniu materialnym i formalnym, prawo do zachowania biernego oraz aktywnego.

52 ZASADA PRAWA DO OBRONY OBRONA MATERIALNA
podejmowanie przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie. Art. 74 § 1 k.p.k.

53 korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego
ZASADA PRAWA DO OBRONY OBRONA FORMALNA korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego Uprawnienie do wyboru obrońcy (art. 83 § 1 k.p.k.) Uprawnienie do korzystania z pomocy obrońcy z urzędu (art k.p.k.) Obrona obligatoryjna (art. 79, 80, 451, 548 k.p.k.).

54 PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON
Obrońca- przedstawiciel procesowy oskarżonego, reprezentujący go w toku postępowania karnego i działający w jego imieniu i na jego rzecz; obrońcą może być jedynie adwokat lub radca prawny. Pełnomocnik-reprezentant procesowy (radca prawny lub adwokat) strony innej niż oskarżony (np. pokrzywdzonego), a także osoby niebędącej stroną (np. świadka). Przedstawiciele ustawowi

55 PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON
OBROŃCA Art. 83 k.p.k. Obrońcę ustanawia oskarżony! Do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego.

56 PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON
Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego(art. 86 § 1 k.p.k.). Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego (art. 86 § 2 k.p.k.). Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności (art. 85 § 1 k.p.k.). W razie rażącego naruszenia przez obrońcę jego obowiązków procesowych sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką (art. 20 § 1 k.p.k.).

57 ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI I IN DUBIO PRO REO
Z. DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI – to dyrektywa, w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego , dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe. Z. IN DUBIO PRO REO – to dyrektywa, w myśl której wszystkie niedające się rozstrzygnąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

58 Z. DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI
Zasada konstytucyjna ( 42 ust. 3 Konstytucji) Kodeksowa – art. 5 § 1 k.p.k. Konwencyjna – 6 ust. 2 EKPCz Powyższe definiują z.d.n. od strony pozytywnej – jako nakaz domniemania niewinności , a nie zakaz domniemania winy. Nakaz ten wyraża powinność traktowania oskarżonego jak niewinnego i krytycznego nastawienia do zarzutu wysuniętego przeciwko niemu.

59 Z. DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI
ASPEKT PROCESOWY – zasada obowiązuje w trzech pierwszych stadiach procesu, a więc już od pierwszej chwili postępowania przygotowawczego, gdy został ujawniony podejrzany. Odnosi się do wszystkich organów procesowych w tych stadiach, nie tylko do sądu, lecz również do Policji, prokuratora i innych organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. Momentem końcowym jest uprawomocnienie się wyroku skazującego lub orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania. ASPEKT POZAPROCESOWY – całe społeczeństwo jest adresatem zasady domniemania niewinności.

60 Z. IN DUBIO PRO REO Obowiązuje w wersji pozytywnej (Art. 5 § 2 k.p.k.) – niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Zasada ta ma zastosowanie nie tylko do wątpliwości faktycznych, lecz także wątpliwości prawnych. Zasada obowiązuje we wszystkich stadiach procesu, wszędzie tam, gdzie są przewidziane czynności rozpoznawcze. Oczywiście doniosłe znaczenie ma w postępowaniu głównym, odwoławczym i przygotowawczym.

61 FORMY POST. PRZYG. ŚLEDZTWO: zarezerwowane dla spraw o wyższym ciężarze gatunkowym lub bardziej skomplikowanych oraz ze względu na osobę, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa. DOCHODZENIE: uproszczona i mniej sformalizowana forma postępowania przygotowawczego. Prowadzi się w sprawach o niższym (lżejszym) ciężarze gatunkowym.

62 RÓŻNICE M. ŚLEDZTWEM A DOCHODZENIEM DOTYCZĄ:
Rodzaju spraw, w jakich się je prowadzi Organów prowadzących Czasu trwania Stopnia formalizmu

63 RODZAJ SPRAW A FORMA P.P. ŚLEDZTWO (309 KPK)
Śledztwo obligatoryjne: w sprawach, których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego zbrodnie i występki wskazane w art. 25 § 1 o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, Służby Celnej lub CBA o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych o występku, w których nie prowadzi się dochodzenia Śledztwo fakultatywne: w sprawach o występku, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

64 DOCHODZENIE (325B) Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł dochodzenia nie prowadzi się jednak w sprawach o przestępstwa wskazane w art. 325b § 2 m.in. art. 155, 156 § 2, 157a § 1, 168, k.k., w sprawach o przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (z wyjątkiem art. 297 i 300 k.k.) oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi przewidziane w art. 159, 254a i 262 § 2 k.k. przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 k.k. oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł UWAGA! Uchylono art. 325c k.p.k. – nie ma już dochodzenia prowadzonego ze względów podmiotowych tj. szczególne warunki podejrzanego

65 ORGANY PROWADZĄCE: ŚLEDZTWO
Śledztwo zasadniczo prowadzi prokurator. Prokurator może powierzyć prowadzenie śledztwa Policji (innym uprawnionym organom z art. 312): w całości ważne! Nawet przekazanie śledztwa w całości nie obejmuje niektórych czynności np. tych z art. 180 § 1 czy 184, w określonym zakresie dokonanie poszczególnych czynności Powierzenie śledztwa nie może obejmować: wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa (art. 305 § 3) W przypadku śledztwa prowadzonego ze względu na osobę podejrzaną (podejrzanego) prokurator może powierzyć jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Prokurator może również zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa.

66 DOCHODZENIE Zasadniczo – Policja lub organy wskazane w art. 312
Prokurator może przejąć dochodzenie do własnego prowadzenia ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy raczej nie korzysta z tego uprawnienia Art. 325d – podmioty uprawnione, obok Policji, do prowadzenia dochodzeń oraz organy uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem I instancji określone w rozporządzeni MS z dnia 22 września r.

67 CZAS TRWANIA: ŚLEDZTWO
Powinno zostać ukończone w ciągu 3 miesięcy. Prokurator nadzorujący śledztwo lub bezpośrednio przełożony wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo może – w uzasadnionych wypadkach - przedłużyć je na dalszy czas oznaczony, ale nie dłuższy niż rok. Prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może je przedłużyć na dalszy czas oznaczony.

68 DOCHODZENIE Powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy.
Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy a w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony. Prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie może – w wyjątkowych wypadach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami – przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

69 ŚLEDZTWO podstawowy czas trwania śledztwa
3 miesiące podstawowy czas trwania śledztwa do roku może przedłużyć prokurator nadzorujący lub bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym śledztwo „uzasadnione wypadki” dalszy czas oznaczony właściwy prokurator nadrzędny „szczególnie uzasadnione wypadki”

70 DOCHODZENIE podstawowy czas trwania dochodzenia
Na dalszy czas oznaczony może przedłużyć prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie „wyjątkowe wypadki, uzasadnione szczególnymi okolicznościami” Prokurator może przedłużyć do 3 miesięcy a w „uzasadnionych wypadkach” do 1 roku 2 miesiące podstawowy czas trwania dochodzenia

71 UPROSZCZENIA PROCEDURALN E W DOCHODZENIU
art. 325e § 1 – postanowienie o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz zawieszeniu dochodzenia mogą zostać zamieszczone w łącznym protokole (art. 304a) i nie wymagają uzasadnienia. Organ powinien ustnie podać powody rozstrzygnięcia. art. 325g § 1 – nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany. art. 325g § 2 – przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się tę osobę za podejrzanego. art. 325h zd. 1 – możliwość ograniczenia zakresu dochodzenia do „ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania” art. 325h – protokół ograniczony - Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności

72 NADZÓR PROKURATORA NAD PP
Prokurator jest „panem” postępowania przygotowawczego (dominus litis) Gdy prokurator nie prowadzi bezpośrednio całego postępowania przygotowawczego, to – wykonując osobiście niektóre czynności procesowe, zatwierdzając postanowienia albo czynności innych organów ścigania, rozpatrując zażalenia – w określonym zakresie kontroluje jego przebieg. Ogólny nadzór: art. 15 § 1 – Policja i inne organy w zakresie postępowania karnego wykonują m.in. polecenia prokuratora oraz pod nadzorem prokuratora prowadzą śledztwo lub dochodzenie konieczność zatwierdzenia przez prokuratora niektórych decyzji (rozstrzygnięć) wydawanych w postępowaniu przygotowawczym np. postanowienie o umorzeniu dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie; postanowienie o zawieszeniu dochodzenia (art. 325e § 2); postanowienie o zawieszeniu śledztwa (art. 325) Prokurator rozpoznaje część zażaleń – tzw. horyzontalna kontrola postępowania przygotowawczego (art. 302)

73 Formy wykonywania nadzoru:
Zaznajamianie się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywanie kierunków postępowania oraz wydawanie co do powyższych kwestii zarządzeń. Żądanie przedstawienia materiałów zbieranych w postępowaniu przygotowawczym. Uczestniczenie w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiste przeprowadzanie niektórych czynności albo przejęcie sprawy do swojego prowadzenia. Wydawanie postanowień, zarządzeń lub poleceń oraz zmienianie i uchylanie postanowień i zarządzeń wydanych przez prowadzącego postępowanie. Ważne! Prokurator nie bardzo ma możliwość sprawowania nadzoru nad wszystkimi czynnościami, bo nie o wszystkich wie. Por.: art i umorzenie rejestrowe.

74 Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym, w zakresie w jakim sam go nie prowadzi. Może również objąć nadzorem tzw. czynności sprawdzające (art. 307) Ponadto, ma obowiązek czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego postępowania. W ramach sprawowanego nadzoru prokurator powinien zadbać by zostały zrealizowane cele z art k.p.k., czuwać nad zgodnością przebiegu postępowania z przepisami prawa, w szczególności z zachowaniem praw podejrzanego, pokrzywdzonego i innych uczestników postępowania oraz udzielać organom ścigania pomocy w rozstrzyganiu kwestii prawnych.

75 UDZIAŁ SĄDU W P.P. Wyróżniamy trzy formy udziału sądu w postępowaniu przygotowawczym: klasyczna instytucja sędziego śledczego; instytucja tzw. sędziego ds. postępowania przygotowawczego (ds. śledztwa); model występujący de lege lata w Polsce - rola sądu w PP wyraża się w spełnianiu 3 funkcji: a) organu decyzyjnego, podejmującego określone decyzje procesowe dotyczącego określonych praw i wolności oskarżonego, np. decyzje o TA, obserwacji psychiatrycznej, kontroli rozmów, wydawania listu żelaznego; b) organu kontrolnego, rozpoznające zażalenia na decyzję prokuratora, stosowanie do art. 465 § 2 KPK i innych organów PP stosownie do art. 246; c) stosownie do czynności dowodowych (dokonując je) 185a i 185d; art. 316 § 3 k.p.k. Doczytać samodzielnie – art. 329 i 330 k.p.k.!

76 KAZUS 1 Wielokrotny recydywista, Jacek R. szedł ulicą za przypadkowym przechodniem – Edwardem Ż. W pewnym momencie podbiegł do niczego nieświadomego mężczyzny, jedną ręką założył mu tzw. dźwignię a drugą przystawił do gardła nóż i zwrócił się do niego słowami „Wyskakuj z kasy!”. Edward Ż. oddał Jackowi R. portfel z gotówką w kwocie 250 zł i telefon komórkowy. Sprawca natychmiast uciekł z miejsca zdarzenia, lecz jeszcze tego samego dnia został ujęty przez Policję. Jaki sąd i w jakim składzie będzie rozpoznawał sprawę Jacka R.? Jaki sąd i w jakim składzie będzie rozpoznawał ewentualną apelację? Podaj przepisy, z których to wynika.

77 KAZUS 2 W toku postępowania przed Sądem Rejonowym w G. pojawiły się wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego samodzielnie występującego przed sądem oskarżonego Wojciecha W., do którego – jak się zdawało – w ogóle nie docierało, że znajduje się na sali sądowej. Wojciech W. samodzielnie występujący przed sądem często wypowiadał wyrwane z kontekstu słowa, a na pytania prokuratora kilkakrotnie udzielił pozbawionych sensu odpowiedzi. Sąd zlecił przeprowadzenia badań sądowo-psychiatrycznych, jednak biegli stwierdzili, że oskarżony w chwili popełnienia czynu był w pełni poczytalny tj. rozpoznawał znaczenie czynu i umiał pokierować swoim postępowaniem. Po zapoznaniu się z opinią, sąd postanowił kontynuować postępowanie. Czy sąd postąpił słusznie?

78 PORZĄDEK CZYNNOŚCI W Ś. I D.

79 PORZĄDEK CZYNNOŚCI W Ś. I D.
Czynności poprzedzające formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego czynności sprawdzające (art. 307) czynności w niezbędnym zakresie (art. 308) Formalne wszczęcie śledztwa/dochodzenia w sprawie (faza in rem) Przedstawienie zarzutów (faza in personam) i modyfikacja zarzutów Czynności dowodowe Zakończenie postępowania przygotowawczego Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego  umorzenie (różne wersje) albo skierowanie sprawy do sądu

80 WSZCZĘCIE POST. PRZYG. Art. 303 k.p.k.
Postępowanie przygotowawcze wszczyna się z urzędu lub na skutek zawiadomienia, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Postępowanie wszczyna się w sprawie (faza in rem) organy nie wiedzą jeszcze kto jest podejrzanym, zbierają informacje, które pozwoliłyby na postawienie zarzutów konkretnej osobie Uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa to tzw. faktyczna podstawa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia Konieczne jest posiadanie danych, na podstawie których można zasadnie podejrzewać, że miało miejsce przestępstwa

81 OBOWIĄZEK ZAWIADOMIENIA O PRZESTĘPSTWIE
SPOŁECZNY: Art. 304 § 1 – każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję Za naruszenie społecznego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie nie ponosi się odpowiedzialności prawnej

82 OBOWIĄZEK ZAWIADOMIENIA O PRZESTĘSTWIE
PRAWWNY: Szczególna postać obowiązku zawiadomienia o przestępstwie; naruszenie wiąże się z ponoszeniem odpowiedzialności karnej (lub dyscyplinarnej). Dotyczy: art. 304 § 2 –instytucji państwowych i samorządowych, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa art. 240 § 1 k.k. – każdy ma prawny obowiązek zawiadomić o przestępstwach wyliczonych w tym przepisie. Są to m.in. ludobójstwo, zdrada, zamach stanu, zabójstwo, bezprawne pozbawienie wolności, przestępstwa o charakterze terrorystycznym UWAGA NA: Art. 240 § 2 – kontratyp „nie popełnia przestępstwa” Art. 240 § 3 – klauzula niekaralności „nie podlega karze” Prawny obowiązek z art. 240 § 1 nie dotyczy także osób z art. 178 k.p.k. Oprócz niezwłocznego zawiadomienia, instytucje z art. 304 § 2 są obowiązane przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub wydania przez ten organ zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa

83 ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘSTWIE
Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego jest obowiązany wydać postanowienie o: WSZCZĘSCIU LUB ODMOWIE WSZCZĘCIA P.P. Jeżeli organ procesowy nie znajduje dostatecznej podstawy (w świetle wymagań z art. 303) do wszczęcia postępowania, ale jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie jest wykluczona, k.p.k. dla takich sytuacji przewiduje instytucję czynności sprawdzających – art. 307 k.p.k.

84 ZAWIADOMIENIE O PRZESTĘPSTWIE
O wszczęciu lub odmowie wszczęcia zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Jeżeli nie zostaną oni w ciągu 6 tygodni powiadomieni o wydaniu odpowiedniego postanowienia, mogą wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.  tzw. skarga na bezczynność

85 CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE 307 KPK
Organy postępowania mogą sprawdzać własne informacje o przypuszczeniu popełnienia przestępstwa albo te, zawarte w zawiadomieniu. Czynności sprawdzające wyprzedzają postępowanie karne, ponieważ toczą się przed jego wszczęciem. Powinny być ograniczone do zbadania dopuszczalności wszczęcia śledztwa (dochodzenia). Można żądać uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać w tym zakresie sprawdzenia faktów. Uzupełnienie danych – np. przekazanie dodatkowej informacji Sprawdzenie faktów – przeprowadzenie rozmów, wywiadów i obserwacji przez Policję

86 CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE 307 KPK
W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu! Wyjątek! Art. 307 § 2 i 3  przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej utrwalane w formie protokołu Pozostałe czynności nie są protokołowane, nie mają charakteru czynności procesowych a ich wyniki nie nabierają mocy dowodowej w postępowaniu karnym Utrwala się je w formie notatek urzędowych (por. art. 143 § 2) Czynności sprawdzające powinny być ukończone w ciągu 30 dni. Po tym okresie należy: albo wszcząć śledztwo (dochodzenie) albo odmówić wszczęcia

87 WSZCZĘCIE POST. PRZYG. Poza uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa niezbędna jest również prawna dopuszczalność ścigania, czyli brak przeszkód prawnych w ściganiu danego czynu Warunki dopuszczalności procesu  art. 17 § 1 ważne – na art. 17 § 2 .Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane

88 CZYNNOŚCI W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE
Wtedy, gdy konieczne jest natychmiastowe wszczęcie postępowania, bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa a zwłoka może skutkować utratą lub zniekształceniem dowodów. Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego  „papierek” czyli odpowiednie postanowienie zostanie wydane później W wypadkach niecierpiących zwłoki W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem W przeciwieństwie do czynności sprawdzających, są częścią postępowania przygotowawczego

89 CZYNNOŚCI W NIEZBĘDYM ZAKRESIE 308 KPK
Prokurator lub Policja może w każdej sprawie, przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin (w razie potrzeby z udziałem biegłego), przeszukania, czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt. 1 w stosunku do osoby podejrzanej a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności. Można przesłuchać osobę podejrzaną w charakterze podejrzanego Czynności w niezbędnym zakresie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej tego rodzaju czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej dokonanej czynności. Mają pełną moc dowodową Po upływie 5 dni należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o umorzeniu (jeżeli nie istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa).

90 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW
Przekształcenie postępowania z fazy in rem w fazę in personam. Postępowanie przygotowawcze od chwili przedstawienia zarzutów zaczyna toczyć się przeciwko osobie. Art. 313 § 1 – jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza się je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie nie jest możliwe z powodu ukrywania się podejrzanego lub jego nieobecności w kraju.

91 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW W ŚLEDZTWIE
Zasada  wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 1) Wyjątek  przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego bez uprzedniego wydania postanowienia (art. 308 § 2) Trzeba wydać „po fakcie” postanowienie o przedstawieniu zarzutów

92 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW W DOCHODZENIU
Zasada  przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego (art. 325g § 1 i 2) nie trzeba wydawać postanowienia Wyjątek  jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, konieczne jest wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

93 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW
W uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów należy wskazać jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów. Uzasadnienie nie może być ogólnikowe. Tylko znajomość faktów i dowodów, które – zdaniem organów procesowych – są wystarczające dla skierowania postępowania przeciwko konkretnej osobie pozwala jej na podjęcie realnej i efektywnej obrony. Przejaw jawności wewnętrznej postępowania przygotowawczego. Od chwili przedstawienia zarzutów określona osoba staje się stroną postępowania przygotowawczego, z czym wiąże się szereg korzyści, ale również ciężarów procesowych. Najważniejsze - formalnie od chwili przedstawienia zarzutów podejrzanemu przysługuje prawo do obrony

94 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW
Czynność przedstawienia zarzutów składa się z 4 etapów: Sporządzenia postanowienia Ogłoszenia go podejrzanemu Pouczenia go o prawach i obowiązkach – art. 300 § 1 i 313 § 3 Art. 313 § 2 – prawo do żądania ustnego uzasadnienia stawianych zarzutów oraz prawo do otrzymania pisemnego uzasadnienia zarzutów w ciągu 14 dni od dnia zgłoszenia takiego żądania Ustnego podania podstaw zarzutów można żądać do momentu zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego – art. 321 Przesłuchania go Podejrzany może skorzystać z prawa do odmowy składania wyjaśnień. Przesłuchanie może ograniczyć się jedynie np. do jego oświadczenia co do zrozumienia przedstawionych mu zarzutów i powołania się na prawo do nieskładania wyjaśnień. Może też oświadczyć, że złoży wyjaśnienia, ale jedynie w obecności swojego obrońcy. Wszystkie czynności muszą następować bezpośrednio po sobie, we wskazanej kolejności W sytuacji wskazanej w art. 308 § 2 treść zarzutu wpisuje się do protokołu przesłuchania

95 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW
Co powinno zawierać postanowienie o przedstawieniu zarzutów? Wskazanie podejrzanego Dokładne określenie zarzucanego mu czynu tj. czasu, miejsca i okoliczności jego popełnienia, i to w taki sposób, aby wykazać, że wypełnia on znamiona określonego przestępstwa Kwalifikację prawną czynu Opis czynu + kwalifikacja prawna = zarzut Uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów sporządza się na żądanie podejrzanego. O tym uprawnieniu należy go pouczyć

96 PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW
Instytucja przedstawienia zarzutów ma charakter gwarancyjny. Ma zapobiegać sytuacjom, w których organy procesowe taktycznie odwlekają moment formalnego przekształcenia postępowania w sprawie w postępowanie przeciwko osobie. „Nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 k.k. osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 k.p.k. nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego.”  uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r. Uchwała została wydana w związku z niedopuszczalną – w świetle art – praktyką, gdzie organy ścigania, mimo że dysponowały wystarczającymi dowodami, uzasadniającymi przedstawienie zarzutów konkretnej osobie, wzywały ją na przesłuchanie w charakterze świadka. Określenie zarzucanego czynu gwarantuje również podejrzanemu, że postępowanie będzie przebiegało w wytyczonych w ten sposób granicach. Zarzut z 313 § 1 (ewentualnie później zmodyfikowany) zakreśla ramy postępowania. Szczególnie ważne jest dokładne określenie czynu zarzucanego podejrzanemu. Całe postępowanie może toczyć się wyłącznie w związku z tym zachowaniem Ciekawe zagadnienie – problematyka tożsamości czynu

97 MODYFIKACJA ZARZUTÓW 314 KPK
Jeżeli w toku śledztwa okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić: czyn nieobjęty uprzednio postanowienie o przedstawieniu zarzutów (rozszerzenie lub uzupełnienie zarzutów); czyn w zmienionej w istotny sposób postaci; takie zmiany, które wiążą się z istotą czynu, przedmiotem ochrony, przedmiotem zamachu, rodzajem czynności wykonawczej, a także datą, czasem i miejscem przestępstwa, rodzajem i rozmiarem szkody czy osobą pokrzywdzonego, mając wpływ na odpowiedzialność karną podejrzanego Lub też, że: czyn należy zakwalifikować z surowszego przepisu Wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu i przesłuchuje go. Podejrzany może żądać podania ustnie podstaw zarzutów oraz żądać sporządzenia pisemnego uzasadnienia w terminie 14 dni, o czym należy go pouczyć

98 ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA
Art. 22 – gdy zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, w szczególności: Nie można ująć oskarżonego Nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby Na postanowienie o zawieszeniu postępowania przysługuje zażalenie W czasie zawieszenia postępowania należy dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem. Organ uprawniony do wydania postanowienia o zawieszeniu: W śledztwie  prokurator lub inny organ Konieczne zatwierdzenie przez prokuratora W dochodzeniu  Policja lub prokurator jeżeli prowadzi dochodzenie Konieczne zatwierdzenie przez prokuratora (art. 325e § 2 k.p.k.)