SSP-Ćw.-12 (2018) – Austriackie prawo cywilne (ABGB)

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.-12 (2018) – Austriackie prawo cywilne (ABGB)"— Zapis prezentacji:

1 SSP-Ćw.-12 (2018) – Austriackie prawo cywilne (ABGB)

2

3 GENEZA AUTRIACKIEJ KODYFIKACJI
UWAGI OGÓLNE w dziejach austriackiej państwowości największym bodaj wyzwaniem, przed jakim stanęło ono na przełomie XVIII-tego i XIX stulecia stała się unifikacja monarchii habsburskiej jej polityczną zapowiedzią stała się już w drugiej dekadzie XVIII wieku tzw. sankcja pragmatyczna Karola VI proklamująca niepodzielność posiadłości habsburskich początki działań kodyfikacyjnych wiążą się w tej monarchii z osobą i rządami cesarzowej Marii Teresy, która w 1753 r. powołała komisję kodyfikacyjną, w skład której weszli przedstawiciele różnych krajów tworzących wielonarodową monarchię (Czech, Moraw, Austrii, Styrii) celem komisji miało być ujednolicenie prawa sądowego i procedury sądowej wszystkich prowincji (po pewnym czasie skonkretyzowano zakres prac: miały się one ograniczyć do prawa prywatnego) komisja miała w miarę możliwości ograniczyć się do prawa dotychczasowego, wykorzystując jednocześnie tzw. powszechne prawo Rzeszy (prawo rzymskie) oraz „ogólne prawa rozumu” (prawo naturalne)

4 KOMISJA AZZONI’ego kierownictwo prac powierzono prof. Josefowi Azzoni’emu z Pragi (zm. 1760) pierwszym efektem podjętych prac był ukończony w 1766 r. tzw. Codex Theresianus wbrew temu, czego oczekiwano projekt nie stał się jednak obowiązującym prawem zdecydować miało o tym krytyczne stanowisko, jakie zajął wobec niego wybitny dyplomata i wpływowy kanclerz na dworze cesarzowej - książę Wenzel Anton von Kaunitz skrytykował on przede wszystkim rozwlekłość, styl. A zwłaszcza objętość projektu, liczącego ponad 8000 artykułów w VIII tomach (8358) uznał on, że dzieło jest zdecydowanie zbyt obszerne, co dodatkowo przy trudnym, biurokratycznym stylu czyniło kodeks niezrozumiałym dla przeciętnego odbiorcy i niezdatnym do stosowania w praktyce

5 KOMISJA HORTENA KOMISJA MARTINI’ego
na początku lat 70-tych powołano nową komisję, w której kluczową rolę odgrywał radca dworu – Jan Bernard Horten jej prace wykorzystano ogłaszając w 1786 r. (z mocą prawną od r.) tzw. Kodeksu Józefińskiego (Josephine Gesetzbuch) miał on charakter częściowy i obejmował pewną część przepisów ogólnych, przede wszystkim jednak postanowienia z zakresu prawa osobowego oraz rodzinnego (w tym zwłaszcza małżeńskiego) KOMISJA MARTINI’ego po śmierci Józefa II, w atmosferze niechęci wobec jego reform powołano całkowicie nową komisję (Hofkommision), mającą kontynuować dotychczasowe prace obowiązki przewodniczącego powierzono baronowi Karlowi Antonowi von Martiniemu w połowie lat 90-tych projekt został ukończony i poddany konsultacjom jednocześnie w 1797 r. wprowadzono go (w celu praktycznego przetestowania) w Zachodniej Galicji (jako Bürgerliches Gesetzbuch für Westgalizien)

6 UDZIAŁ ZEILLERA w pracach finalnych
okres kilkuletniego stosowania ustawy na tych obszarach oceniono bardzo korzystnie, wobec czego przystąpiono do finalnego etapu prac, powierzając kierowanie nimi prof. Franciszkowi Zeillerowi w styczniu 1810 r. ukończony projekt przedstawiono cesarzowi 1 czerwca 1811 r. uzyskał on sankcję cesarską, jako Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch für die gesammten deutschen Erbländer der Oesterreichischen Monarchie wszedł w życie 1 stycznia 1812 r. w 1852 r. ustawę wprowadzono na Węgrzech, w Chorwacji, Sławonii i serbskiej Wojwodinie od 1855 r. obowiązywał w Wielkim księstwie Krakowskim

7 ABGB A PRAWO NATURY austriackiemu kodeksowi z początków XIX wieku trudno odmówić co najmniej silnej inspiracji zasadami prawno-naturalnymi oświeceniowych filozofów kolejne instrukcje cesarskie wydawane dla poszczególnych komisji podkreślały konieczność oparcia ustawy na zasadach prawno-naturalnych dopiero w finalnym etapie prac redakcyjnych, z inicjatywy prof. Franza Zeillera wykreślono część zamieszczonych w ustawie sformułowań prawno-naturalnych nie zmieniło to jednak zasadniczo charakteru ustawy, której fundamentem pozostały zasady prawa natury wyrażało się to w licznych rozwiązaniach szczegółowych ponad to prawo natury uznane zostało za źródło wskazówek interpretacyjnych w przypadku gdyby inne sposoby wykładni przepisu okazały się niewystarczające wątpliwości budziła kwestia elastyczności i daleko idącej swobody w interpretowaniu zasad prawa naturalnego ostatecznie zwyciężyło przekonanie, odwołujące się do racjonalnego jądra w praktyce oznaczało to identyfikację norm prawno-naturalnych z zasadami słuszności nawiązującymi do rzymskiego pojęcia equitatis twórcy kodeksu z dużą determinacją i powodzeniem dążyli także do sprostania wymogom oświeceniowych postulatów, przede wszystkim: zupełności (kodeks pozbawiony luk) i jednorodności (uwolniony od przepisów nie należących do prawa prywatnego)

8 STOSUNEK KODEFIKATORÓW DO PRAWA RZYMSKIEGO
początkowo twórcy kodeksu pozostawali dosyć wyraźnie w sferze tradycji prawa rzymskiego prawo rzymskie uznawane było za prawo posiłkowe stopniowo tendencje zmieniały się zwłaszcza, gdy redakcja spoczęła w rękach radcy Hortena zaczął wówczas przeważać pogląd przeciwny, odbierający prawu rzymskiemu ten walor przekonaniu temu hołdował kanclerz von Kaunitz, który uczynił z tego jeden z głównych zarzutów wobec przedłożonemu swego czasu projektowi analogiczne, krytyczne wobec prawa rzymskiego poglądy reprezentował również Franciszek Zeiller twierdził on, że prawo rzymskie straciło wiele w opinii publicznej i że jego autorytet może być utrzymany tylko w takim zakresie, w jakim jest ono zgodne z prawem natury trudno było jednak oczekiwać, by twórcy kodeksu całkowicie odcięli się od tradycji prawa rzymskiego w okresie, gdy uczeni prawnicy powszechnie przecież wychowywani i kształceni byli ściśle w kręgu romanistycznych tradycji prawnych w sumie kodeks austriacki, w swojej ostatecznej redakcji zawierał stosunkowo liczną liczbę przepisów o wybitnie romanistycznym rodowodzie wpływy prawa rzymskiego w systematyce i terminologii przyjętej w ustawie zachowały się one także w wielu rozwiązaniach szczegółowych

9 ZASADY OBOWIĄZYWANIA ABGB
jedną z podstawowych wyzwań, jakie od początku stanęły przed austriackimi kodyfikatorami było rozstrzygnięcie zasad obowiązywania ustawy ściślej – stosunku projektowanej kodyfikacji do praw prowincjonalnych odrębności praw krajowych w wielonarodowościowej mozaice, jaką stanowiło państwo Habsburgów były szczególnie głębokie i sięgały wielowiekowej tradycji poszczególnych terytoriów sprawa stosunku kodeksu do praw krajowych była przedmiotem licznych kontrowersji do ostatniej niemal chwili ostatecznie zwyciężyło stanowisko reprezentowane przez Franciszka Zeiller’a, który zdecydowanie i stanowczo opowiadał się za zniesieniem odrębności praw krajowych ABGB zapowiadał, że statuty prowincjonalne będą mogły uzyskać moc obowiązującą, o ile zostaną wyraźnie przez monarchę potwierdzone

10 § 9 – „Ustawy zachowują moc obowiązująca, dopóki ich prawodawca nie zmieni, lub wyraźnie nie uchyli”
§ 10 – „Zwyczaje wtenczas tylko na wzgląd brane być mogą, kiedy się do nich ustawa odwołuje” § 11 – „Te tylko statuta szczególnych prowincyj i obwodów krajowych mają moc ustawy, które po ogłoszeniu niniejszej ustawy, wyraźnie przez Monarchę potwierdzone zostaną” § 12 – „Rozporządzenia w szczególnych przypadkach wydane i wyroki sądowe w szczegółowych sporach zapadłe, nie mają nigdy mocy ustawy; nie mogą być rozciągane ani do innych przypadków, ani do innych osób” § 13 – „Przywileje i uwolnienia pojedynczym osobom albo całym korporacjom udzielone, zarówno z innemi prawami uważane być mają, jeżeli pod tym względem rozporządzenia polityczne nie obejmują oddzielnych przepisów” w rzeczywistości – żadne z praw krajowych takiego potwierdzenia Monarchii nigdy nie uzyskało

11 SYSTEMATYKA kodeks składał się z 1502 paragrafów; całość tworzyły
krótki wstęp (pierwszych 14 paragrafów) – „O ustawach cywilnych w ogólności. Pojęcie prawa cywilnego” dział I – „O prawie osobowym” (§§ ) dział II – „O prawie rzeczowym” (§§ ) dział III – „O przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym” (§§ ) systematyka odwołuje się do klasycznego, rzymskiego trójpodziału Instytucji Gajusa: personae-res- actiones, odpowiednio zmodyfikowanego przyjęta systematyka spotkała się z potęgującą się z czasem krytyką formułowali ją zwłaszcza przedstawiciele niemieckiej szkoły historycznej zarzucano jej m. in: nie dość wyraziste i precyzyjne rozróżnienie praw osobowych od rzeczowych usytuowanie prawa spadkowego między prawami rzeczowymi, a zobowiązaniami, miast na końcu kodeksu podporządkowanie całokształtu regulacji prywatno-prawnych subiektywnym prawom podmiotowym, i uporządkowanie ich z perspektywy uprawnień i wolności jednostki, charakterystyczne dla koncepcji prawno-naturalnych

12 ZASADA RÓWNOŚCI PODMIOTÓW MAŁOLETNI, OBŁĄKANI I MARNOTRAWCY
wykonywanie praw prywatnych zasadniczo uzależniono jedynie posiadaniem obywatelstwa austriackiego MAŁOLETNI, OBŁĄKANI I MARNOTRAWCY ogólne ograniczenia w tym względzie dotyczyły osób małoletnich, obłąkanych i marnotrawców: „Ci, którzy dla braku lat, dla wad umysłowych, lub z powodu innych przyczyn, nie są zdolni o własnych swych interesach należyte mieć staranie, zostają pod szczególną opieką ustawy. Takiemi są: dzieci, (…); tudzież: szaleni, obłąkani i niedołężni; którzy albo całkiem pozbawieni są użycia rozumu, albo przynajmniej nie są w stanie przewidywać skutków swoich czynności; niemniej ci, którym jako uznanym marnotrawcom sądownie wzbronionem jest zarządzanie majątkiem swoim (…)” sam kodeks zawierał w przepisach szczegółowych postanowienia, które odbiegały od proklamowanych zasad równości

13 UPOŚLEDZENIE PRAWNE KOBIET
dot. one upośledzenia kobiet w stosunkach małżeńskich i rodzinnych w stosunkach małżeńskich wynikało ono z przyznania mężowi szczególnej pozycji, jako głowie rodziny (z czym wiązało się kierowanie gospodarstwem domowym) § 91 – „Mąż jest głową familji. Jako takiemu służy szczególniej prawo kierowania gospodarstwem domowem (…)” w małżeńskim prawie osobowym (rozwodowym) dot. Żydów (ze względu na stosunki religijne) kodeks wprowadził instytucję tzw. listu rozwodowego § 135 – „Jeżeli dowiedzionem będzie, że żona dopuściła się cudzołoztwa, mężowi służy prawo oddalić ją od siebie przez list rozwodowy nawet pomimo jej woli”

14 upośledzenie kobiet w stosunkach rodzinnych - dot
upośledzenie kobiet w stosunkach rodzinnych - dot. ograniczeń w zakresie sprawowania opieki i kurateli; § 192 – „Także niewiastom, zakonnikom i cudzoziemcom sprawowanie opieki w ogólności (…) poruczanem być nie powinno” ograniczenie zdolności kobiet do czynności prawnych – wynikało z prawnego usytuowania męża, jako przedstawiciela ustawowego żony § 1034 – „(…) Ojcu i mężowi ustawa nadaje władzę do zastępowania dziecięcia i żony (…)” § 591 – „Osoby zakonne, kobiety, młodzieńcy lat ośmnastu nie mający, na umyśle nieprzytomni, ślepi, głusi albo niemi, tudzież ci, którzy nie rozumieją mowy spadkodawcy, nie mogą być świadkami przy rozporządzeniach ostatniej woli”

15 UPOŚLEDZENIE DZIECI NIEŚLUBNYCH W STOSUNKACH RODZINNYCH
§ 155 – „Dzieci nie prawego rodu, nie używają równych praw z dziećmi prawemi” § 165 – „Dzieci naturalne wyłączone są w ogólności od wszystkich praw z stosunków familji i pokrewieństwa wynikających; nie służy im prawo do nazwiska ojca, szlachectwa i herbu, ani do żadnych przywilejów ich rodziców, otrzymują nazwisko rodowe matki”

16 DYSKRYMINACJA Z PRZYCZYN WYZNANIOWYCH
do przepisów o takim charakterze należał nakaz uzyskania specjalnego zezwolenia władz na zawarcie związku małżeńskiego przez Żydów § 124 – „Do zawarcia ważnego małżeństwa [wyjątki dot. Żydów], powinni oblubieńcy otrzymać zezwolenie tego urzędu obwodowego, w którego okręgu znajduje się główna gmina, której są członkami” inny przepis wyklucza niechrześcijanina od świadczenia przy testamencie chrześcijanina § 593 – „Kto nie wyznaje religii chrześcijańskiej, ten nie może być świadkiem przy rozporządzeniu ostatniej woli czynionej przez chrześcijanina”

17 szereg negatywnych następstw w prawie spadkowym było konsekwencją apostazji chrześcijanina
stanowiła prawną przyczynę wydziedziczenia dziecka § 768 – „Dziecię może być wydziedziczonem, gdy odpada od wiary chrześcijańskiej” a także wyłączenia rodziców od zachowku § 769 (w zw. z § 768) – „Z tych samych przyczyn mogą być także rodzice wyłączeni od zachowku (…)”

18 BRAK MAJĄTKU, JAKO PRZYCZYNA DYSKRYMINACJI PRAWNEJ
przepisy ABGB uzależniały treść stosunków prywatno-prawnych od stanu majątkowego jednostek brak majątku mógł stanowić podstawę odmowy udzielenia zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego § 53 – „Brak potrzebnych dochodów (…) stanowią prawne przyczyny, dla których zezwolenie odmówionem być może” według majątku określane były obowiązki męża względem żony § 91 – „Mąż jest głową familji. Jako takiemu służy szczególniej prawo kierowania gospodarstwem domowem, lecz także ma obowiązek, dawać żonie stosownie do swego majątku przyzwoite utrzymanie” analogicznie (wg kryterium majątkowego) określono obowiązki rodziców względem dzieci: § 143 – „Jeżeli ojciec nie ma majątku, matka przed wszystkimi o utrzymanie dzieci, a w razie śmierci ojca, o ich wychowanie w ogólności starać się powinna (…)”

19 ŚWIECKI CHARAKTER PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO
PRAWO MAŁŻEŃSKIE ŚWIECKI CHARAKTER PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO doktryna prawa naturalnego stworzyła podstawy do objęcia ustawodawstwem państwowym tych dziedzin prawa prywatnego, które dotąd były dziedziną prawa kanonicznego najdalej idące zmiany dotyczyły dziedziny prawa małżeńskiego, głównie – osobowego wyrazem dokonujących się zmian były postanowienia, jakie zawierały w tym względzie przepisy ABGB § 44 - określił małżeństwo, jako umowę „(…) w której dwie osoby różnej płci, oświadczają według przepisów ustawy wolę swoją do zostawania w nierozerwanej społeczności, do płodzenia dzieci, ich wychowania i do spólnej pomocy”

20 w istocie spoglądając na całokształt przyjętych rozwiązań legislacyjnych należy stwierdzić, że miały one charakter mieszany, świecko-wyznaniowy laicki charakter miały przepisy dotyczące samej istoty małżeństwa: cywilno-prawnego charakteru umowy konstytuującej związek, zdolności do jego zawarcia, przeszkód małżeńskich etc. konsekwentnie także: w sprawach dotyczących ważności małżeństwa, jego rozłączenia, czy rozwiązania (rozwodu) przewidziana została świecka jurysdykcja dla zawarcia małżeństwa przewidział kodeks formę alternatywną wyznaniową - dla nupturientów należących do wyznań uznanych przez państwo oraz świecką – dla osób nie należących do żadnego wyznania uznawanego przez państwo SEPARACJA kodeks przewidywał instytucję rozłączenia małżeństwa (separacji, czyli rozdziału od stołu i łoża) § 103 – „. Jeżeli na rozdział co do stołu i łoża i na warunki takiego rozdziału zgadzają się obydwoje małżonkowie, sąd zachowując przepisane niżej formalności, na takowy rozdział pozwolić powinien”

21 ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA
rozwód dopuszczalny był dla wszystkich z wyjątkiem katolików § 111 – „Ważne małżeństwo między katolikami tylko przez śmierć jednego z małżonków rozwiedzionem być może. Podobnie jest nierozwiązalnem małżeństwo, jeżeli już w czasie zawarcia onegoż, jedna chociażby tylko strona wyznawała religię katolicką” wyznawcy religii chrześcijańskiej (lecz nie – katolickiej) mogli żądać rozwodu „z ważnych przyczyn” § 115 – „Małżonkom nie wyznającym religii katolicko-chrześcijańskiej, dozwala ustawa według zasad ich religii żądać rozwodu dla ważnych przyczyn. Przyczynami takiemi są : dopuszczenie się przez małżonka cudzołóstwa lub takiej zbrodni, za którą na karę przynajmniej pięcioletniego więzienia był skazanym; złośliwe opuszczenie przez niego drugiego małżonka i niestawienie się w ciągu jednego roku pomimo publicznego zapoznania przez sąd w tym przypadku, gdy miejsce pobytu jego nie było wiadomem; nastawanie życiu lub zdrowiu zagrażające; ciężkie i częste pokrzywdzenie na ciele; nieprzezwyciężony wstręt”

22 co do Żydów kodeks przewidywał rozwiązanie małżeństwa za pomocą instytucji listu rozwodowego
w zakresie praw i obowiązków małżeńskich kodeks formułował ogólną zasadę równości w zakresie obopólnych obowiązków małżeńskich § 90 – „Przede wszystkiem obowiązane są obiedwie strony zarówno do małżeńskiej powinności, wierności i przyzwoitego obchodzenia się ze sobą” w zakresie uprawnień reprezentował zasadę uprzywilejowanej pozycji męża, jako „ojca rodziny” § 147 – „Prawa, które wyłącznie służą ojcu, jako głowie familji, stanowią władzę ojcowską”

23 PRAWO RZECZOWE POJĘCIE RZECZY
w austriackim kodeksie prawo rzeczowe uregulowane zostało zasadniczo w dziale II, liczącym ponad paragrafów i obejmowało całokształt praw majątkowych dział drugi obejmował prawa rzeczowe w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto) oraz prawa osobisto-rzeczowe (zobowiązania) rozpoczyna go najszersza bodaj w dziejach kodyfikacji definicja rzeczy § 285 – „Wszystko w prawnem rozumieniu nazywa się rzeczą, co się różni od osoby i służy do użytku ludzkiego” z definicji tej wynikało, że „rzeczami” w rozumieniu kodeksu były zarówno wszelkie dobra zmysłowo postrzegalne, jak i niezmysłowe § 292 – „Rzeczami zmysłowemi są te, które pod zmysły podpadają; tym przeciwne, nazywają się niezmysłowemi; np. prawo polowania, rybołówstwo i wszelkie inne prawa” krytycznie wypowiedział się na ten temat jeden z najznamienitszych niemieckich profesorów prawa – Friedrich Carl von Savigny, który stwierdził, że ”(…) pojęcie rzeczy przyjęte w ABGB jest tak szeroko zakreślone, że niewiele jest przedmiotów, których nie można by nazwać rzeczami”

24 POSIADANIE posiadanie zostało zdefiniowane w ABGB za wzorem rzymskim, jako połączenie dwóch elementów: faktycznego władztwa, dzierżenia rzeczy (corpus) przy jednoczesnej woli dzierżyciela do zatrzymania rzeczy, jako własnej (animus) przedmiot posiadania został rozciągnięty na wszystkie rzeczy zmysłowe i pozazmysłowe w szerokim, kodeksowym ujęciu rzeczy § 311 – „Wszystkie zmysłowe i niezmysłowe rzeczy, które są przedmiotem prawnego obiegu, mogą być brane w posiadanie”

25 WŁASNOŚĆ Uwagi ogólne analogicznie, jak w przypadku posiadania, tak i przedmiot prawa własności został w ABGB oparty został na szerokim pojęciu rzeczy, zarówno przedmiotowym, jak podmiotowym, w dwóch osobnych paragrafach § 353 (definicja przedmiotowa) – „Wszystko, co do kogo należy, wszystkie jego zmysłowe i niezmysłowe rzeczy, zowią się jego własnością” § 354 (w znaczeniu podmiotowym) – „Własność uważana, jako prawo, jest to władza rozrządzania istotą i pożytkami rzeczy według upodobania, z wyłączeniem od tego każdego drugiego” romanistyczne ujęcie własności, któremu hołduje ABGB stanowiło coś więcej, niż sumę poszczególnych uprawnień własność definiowana była nie w sensie pozytywnym, lecz negatywnym (właścicielowi wolno z rzeczą będącą jego własnością czynić wszystko, co nie jest prawem zakazane), co oznaczało, że odpadnięcie jakiegoś ograniczenia, automatycznie rozszerzało sferę władztwa nad rzeczą świadczyło to o elastyczności prawa własności

26 NABYCIE/PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI
w przeciwieństwie do prawa francuskiego, reprezentowanego przez Kodeks Napoleona do nabycia własności drogą umowy nie wystarczało samo porozumienie się stron (osiągnięcie consensusu) do nabycia własności prawo austriackie wymagało dwóch elementów: tytułu i prawnego sposobu nabycia „TYTUŁ NABYCIA” „tytuł nabycia” (przyczyna prawna, causa) musiał mieć umocowanie w prawie § 424 – „Tytuł nabywania pośredniego wypływa albo z umowy; z rozporządzenia ostatniej woli; z wyroku sądowego ; albo z rozporządzenia ustawy”

27 SPOSÓB NABYCIA kwestię „prawnego sposobu nabycia” uregulowano w kolejnym przepisie § 425 – „Sam tytuł nie nadaje jeszcze własności. Własność i w ogólności wszystkie prawa rzeczowe, oprócz przypadków wyraźnie w ustawie przywiedzionych, jedynie tylko przez prawne oddanie i przyjęcie nabytemi być mogą” sam tytuł prawny nie przenosił więc jeszcze własności konieczna była do tego jeszcze tzw. tradycja, czyli „oddanie i przyjęcie” tradycja była aktem dwustronnym i mogła mieć różne formy: „z ręki do ręki”, przez symboliczne oddanie lub przez oświadczenie § 427 – „Co się tyczy ruchomości (…),oddanie tychże może nastąpić przez znaki, to jest tym sposobem, że właściciel oddaje odbiorcy dokumenty, własność wykazujące, lub narzędzia, za pomocą których tenże jest w stanie objąć wyłącznie posiadanie rzeczy; albo że z rzeczą takie połączają się znamiona, z których każdy wyraźnie przekonać się może, że ta drugiemu ustąpioną została” § 428 – „Przez oświadczenie rzecz zostaje oddana; jeżeli ten, który ja pozbywa, dowodliwie objawia swoję wolę, iż rzecz tę na przyszłość w imieniu odbiorcy zatrzymuje; lub że odbiorca rzecz, do której nie służyło mu dotąd prawo rzeczowe, na przyszłość prawem rzeczowem posiadać będzie”

28 INTABULACJA do przeniesienia własności nieruchomości kodeks wymagał dodatkowo intabulacji, czyli dokonania wpisu w księgi publiczne § 431 – „Do przeniesienia własności nieruchomości potrzeba, aby tytuł nabycia wniesionym był do ksiąg publicznych na to przeznaczonych. Wniesienie to nazywa się wpisem hipotecznym (intabulacją)”

29 PRAWO ZOBOWIĄZAŃ – (ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ)
ABGB określa obowiązania mianem „praw osobisto-rzeczowych” i wymienia trzy ich źródła; są nimi: umowa ustawa spowodowana szkoda § 859 – „Prawa osobisto-rzeczowe, na mocy których jedna osoba obowiązana jest do świadczenia drugiej, wynikają albo bezpośrednio z ustawy; albo z umowy; albo też z poniesionego uszkodzenia”

30 USTAWA obok tradycyjnych źródeł zobowiązań (umów i czynów niedozwolonych) kodeks wprowadził dodatkowe – zobowiązania, których źródłem są przepisy ustawy ta grupa źródeł związana jest zasadniczo ze sferą obowiązków, jakie nakłada ustawa w związku z zawarciem małżeństwa i stosunkami rodzinnymi: § 91 – „Mąż (…) ma obowiązek, dawać żonie stosownie do swego majątku przyzwoite utrzymanie i bronić ją w każdym przypadku” § 141 – „Szczególniej ojca jest obowiązkiem starać się o utrzymanie dzieci tak długo, dopóki same wyżywić się nie będą w stanie. Staranie względem ciała i zdrowia dzieci jest głównie obowiązkiem matki” § 166 – „Naturalne nawet dziecię ma prawo żądać od swoich rodziców stosownego do ich majątku żywienia, wychowania i zaopatrzenia; zaś rodzice takie tylko mają prawa nad dziecięciem naturalnym, jakich cel wychowania wymaga”

31 UMOWA KONTRAKT NAJMU PRACY KONTRAKT O NAKŁAD
w kwestii umowy (jako źródła zobowiązania ustawa reprezentuje zasadę swobody umów (swobodnej decyzji działających) KONTRAKT NAJMU PRACY do umów uregulowanych bezpośrednio przepisami ustawy należy kontrakt najmu pracy, przy czym kodeks obejmował tym pojęciem również umowę o dzieło: § 1151 – „Gdy kto obowiązuje się do świadczenia usług lub uskutecznienia jakiego dzieła za pewną nagrodę pieniężną; natenczas jest kontrakt najmu usług” KONTRAKT O NAKŁAD § 1164 – „Przez kontrakt o nakład na wydanie pisma, autor nadaje komu prawo do powielenia pisma tego za pomocą druku i do sprzedaży onegoż; sam zaś zrzeka się przez to prawa oddania tego samego dzieła w nakład komu innemu” przepisy kontraktu o nakład stały się z czasem podstawą dla rozwoju prawa autorskiego, które uregulowane zostało odrębną ustawą w roku 1846

32 ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z TYTUŁU WYRZĄDZONEJ SZKODY
POJĘCIE SZKODY w austriackim systemie prawnym odpowiedzialność za szkodę obejmowała łącznie odpowiedzialność deliktową (z tyt. czynów niedozwolonych) i wynikającą z niedotrzymania umowy § 1295 – „Każdemu służy prawo żądać od uszkodziciela, wynagrodzenia szkody, która mu z winy swojej zrządził; bez względu na to, czyli szkoda nastąpiła z niedopełnienia, obowiązku z umowy wynikającego, czyli też z obowiązku bez umowy istniejącego” kodeks zawierał definicję szkody § 1293 – „Szkodą nazywa się każdy uszczerbek wyrządzony drugiemu na jego majątku, prawach lub osobie. Od szkody, różni się stracony zysk, którego w zwykłym toku rzeczy można się było spodziewać” przyjęte zasady odpowiedzialności rozróżniały więc właściwą szkodę (damnum emergens) od utraconego zysku (lucrum cesans)

33 WINA, JAKO WARUNEK ROSZCZENIA ODSZKODOWAWCZEGO
ogólną podstawą odpowiedzialności była wina, którą trzeba było udowodnić w zw. z przyjętą zasadą domniemania niewinności § 1296 – „W wątpliwości jest domniemanie, że szkoda nastąpiła bez winy drugiego” kodeks wyodrębniał trzy stopnie winy, uzależniając od nich zakres odpowiedzialności przy zaistnieniu złego zamiaru (dolus) lub rażącego niedbalstwa (culpa lata) – poszkodowanemu należało się zupełne odszkodowanie przy zwykłym niedbalstwie – poszkodowany mógł liczyć jedynie na odszkodowanie w wymiarze szkody rzeczywistej za szkodę spowodowaną przez przypadek (w przypadku braku winy) – odszkodowanie nie przysługiwało

34 POJĘCIE SPADKU I PRAW SPADKOWYCH
PRAWO SPADKOWE POJĘCIE SPADKU I PRAW SPADKOWYCH kodeks austriacki nie wydzielał przepisów dot. prawa spadkowego w osobny dział stosowne regulacje prawne tej gałęzi prawa zaliczono do praw rzeczowych i uznano jako bezwzględne, tj. skuteczne erga omnes w kodeksie zamieszczono ustawową definicję prawa spadkowego § 532 – „Wyłączne prawo wzięcia w posiadanie całego spadku, lub pewnej w stosunku do całości oznaczonej części jego, (np. połowy, trzeciej części), nazywa się prawem dziedziczenia. Prawo to jest rzeczowem i służy przeciw każdemu przywłaszczającemu sobie spadek. Ten, komu służy prawo dziedziczenia, nazywa się dziedzicem, a spadek w odniesieniu do dziedzica, nazywa się dziedzictwem” całokształt regulacji kodeksowych oparto na zasadach powszechności i równości praw spadkowych ABGB określał spadek, jako ogół praw i zobowiązań zmarłego z wyjątkiem tych, które opierają się na ściśle osobistych zobowiązaniach spadkodawcy

35 PODSTAWY DZIEDZICZENIA POSTANOWIENIA WSPÓLNE
kodeks znał trzy podstawy dziedziczenia: testament, ustawę i kontrakt dziedziczenia § 533 – „Prawo dziedziczenia wynika albo z woli przez spadkodawcę według przepisów ustawy objawionej albo z umowy dziedziczenia przez ustawę dozwolonej (…) albo z ustawy” wszystkie one mogły występować jednocześnie § 534 – „Wzmiankowane trzy sposoby dziedziczenia mogą także jednocześnie razem mieć miejsce, tak iż w stosunku do całości oznaczona cześć spadku przypada jednemu dziedzicowi na mocy rozporządzenia ostatniej woli, drugiemu z umowy, a trzeciemu z ustawy”

36 przejście spadku na spadkobierców następowało nie z mocy samego prawa, lecz dopiero po sądowym ustaleniu praw spadkowych i przez sądowe przyznanie spuścizny było to rozwiązanie oryginalne na tle innych systemów prawa (francuskiego, niemieckiego, czy szwajcarskiego), które uznawały wwiązanie dziedzica w spadek z mocy samego prawa i to z chwilą śmierci spadkodawcy § 797 – „Nikt nie może samowładnie brać w posiadanie dziedzictwa. Prawo dziedziczenia sądownie rozpoznanem i przyznanie spadku, to jest oddanie onegoż w prawne posiadanie, od sądu uzyskane być winno” w konsekwencji takiego rozwiązania kodeks znał pojęcie „spadku wakującego” (hereditas iacens) wraz z fikcją, że spadek, do czasu jego sądowego przyznania „trzymany jest przez spadkodawcę” § 547 – „Dziedzic, po przyjęciu dziedzictwa, wyobraża spadkodawcę pod względem tegoż spadku. Obydwaj uważani są względnie trzeciego za jedne osobę. Przed przyjęciem przez dziedzica spadek tak się uważa, jak gdyby jeszcze przez zmarłego był posiadanym” w praktyce spadkobiercy bezzwłocznie obejmowali spadek w tymczasowe posiadanie, aż do chwili ustalenia urzędowej legitymacji do jego objęcia

37 DZIEDZICZENIE USTAWOWE
kodeks expressis verbis deklarował zasadę powszechności dziedziczenia § 538 – „Komu służy prawo nabywania majątku, ten w powszechności może także dziedziczyć. Kto wyrzekł się prawa nabywania czegokolwiek, albo zrzekł się ważnie pewnego tylko dziedzictwa, ten utraca przez to prawo dziedziczenia albo w ogólności, albo tylko względnie pewnego spadku” dziedziczenie ustawowe zakreślone zostało w sposób bardzo szeroki krąg uprawnionych obejmował krewnych do 6 linii komputacji (tj. do trzech pradziadków i trzech prababek spadkodawcy i ich potomków) § 748 – „Gdy na koniec i piąta linija zupełnie wygasła, natenczas kolej ustawowego dziedziczenia przechodzi na szóstą liniję, to jest: na trzecich pradziadów i prababy spadkodawcy, tudzież na ich potomków”

38 kodeks szczegółowo regulował odsunięcie od spadku z tytułu NIEGODNOŚCI
§ 540 – „Kto spadkodawcę, jego dzieci, rodziców lub małżonka w złym zamiarze na honorze, ciele, lub majątku skrzywdził lub skrzywdzić usiłował tak, iż z tego powodu przeciw niemu z urzędu lub na żądanie ukrzywdzonego postępowanie na drodze karnej może mieć miejsce; ten staje się niegodnym prawa dziedziczenia tak długo, dopóki nie pokaże się z okoliczności, że mu spadkodawca przebaczył” ustawa precyzyjnie uregulowała instytucję WYDZIEDZICZENIA: § 768 – „Dziecię może być wydziedziczonem: gdy odpada od wiary chrześcijańskiej; gdy spadkodawcę w niedostatku znajdującego się zostawia bez pomocy; gdy z powodu zbrodni skazanem jest na dożywotnie lub dwudziestoletnie więzienie; gdy ciągle prowadzi życie przeciwne publicznej obyczajności”

39 kodeks szczegółowo regulował odsunięcie od spadku z tytułu NIEGODNOŚCI
§ 540 – „Kto spadkodawcę, jego dzieci, rodziców lub małżonka w złym zamiarze na honorze, ciele, lub majątku skrzywdził lub skrzywdzić usiłował tak, iż z tego powodu przeciw niemu z urzędu lub na żądanie ukrzywdzonego postępowanie na drodze karnej może mieć miejsce; ten staje się niegodnym prawa dziedziczenia tak długo, dopóki nie pokaże się z okoliczności, że mu spadkodawca przebaczył” ustawa precyzyjnie uregulowała instytucję WYDZIEDZICZENIA: § 768 – „Dziecię może być wydziedziczonem: gdy odpada od wiary chrześcijańskiej; gdy spadkodawcę w niedostatku znajdującego się zostawia bez pomocy; gdy z powodu zbrodni skazanem jest na dożywotnie lub dwudziestoletnie więzienie; gdy ciągle prowadzi życie przeciwne publicznej obyczajności”

40 TESTAMENT POJĘCIE TESTAMENTU
spośród tytułów dziedziczenia, jako pierwszy z nich uregulował kodeks rozporządzenia ostatniej woli § 552 – „Rozporządzenie, przez które spadkodawca majątek swój, lub jego cześć jednej lub więcej osobom odwołalnie na przypadek śmierci zostawia, nazywa się rozporządzeniem ostatniej woli” kodeks wprowadzał (według treści) rozróżnienie na testamenty (rozporządzenia ustanawiające dziedzica) i kodycyle (zawierające inne postanowienia, o charakterze szczegółowym)

41 POZBAWIENIE ZDOLNOŚCI TESTOWANIA
zdolności do sporządzenia testamentu pozbawiła ustawa: osoby niedojrzałe (ZE WZGLĘDU NA WIEK): § 569 – „Niedorośli niezdolnymi są do robienia testamentu. Małoletni, którzy jeszcze nie skończyli lat ośmnastu, mogą tylko słowny sądowny robić testament (…). Po skończeniu lat ośmnastu, oświadczenie ostatniej woli żadnemu nie ulega ograniczeniu” OSOBY NIE BĘDĄCE W PEŁNI WŁADZ UMYSŁOWYCH: § 566 – „Oświadczenie jest nieważnem, jeżeli dowiodzionem będzie, iż nastąpiło w stanie szaleństwa, obłąkania, głupowatości lub opilstwa” OSOBY DUCHOWNE: § 573 – „Osoby zakonne nie mogą w powszechności robić testamentu”

42 osoby skazane na najcięższe kary ZA POPEŁNIONE ZBRODNIE:
§ 574 – „Zbrodniarz na karę śmierci skazany, od dnia ogłoszonego mu wyroku; jeżeli zaś na najcięższe lub ciężkie więzienie jest skazanym, dopóki trwa kara, nie może czynić żadnego ważnego rozporządzenia ostatniej woli” osoby uznane sądownie za MARNOTRAWCÓW (do połowy majątku) § 568 – „Marnotrawca sądownie za takiego uznany tylko połową swojego majątku przez zdziałanie ostatniej woli rozporządzać może; druga połowa przypada dziedzicom ustawniczym”

43 DZIEDZICZENIE UMOWNE dziedziczenie umowne zachodzić mogło jedynie pomiędzy małżonkami, przy czym stosowna umowa dotyczyć mogła bądź całości majątku, bądź tylko jego części § 602 – „Umowy dziedziczenia w przedmiocie całego spadku lub pewnej części onegoż, w stosunku do całości oznaczonej, tylko między małżonkami ważnie zawieranemi być mogą” kontrakt ten tym różnił się od rozporządzenia ostatniej woli, że był nieodwołalny mógł zostać jedynie unieważniony „na zasadach ogólnych” dotyczących ważności umów

44 NOWELIZACJE ABGB UWAGI OGÓLNE
przyjęty w roku 1811, z mocą obowiązującą od roku 1812, obowiązuje w Austrii po dziś dzień na przestrzeni ponad 200 lat doczekał się wielu zmian, co jest zjawiskiem całkowicie naturalnym były one nieuniknione, wobec burzliwych przemian ekonomicznych, politycznych, społecznych, czy mentalnych choć zasadnicze nowele przypadły dopiero na okres I wojny światowej, to pierwsze symptomy zmian i korekty pierwotnego kształtu kodeksu nastąpiły już w II połowie XIX wieku

45 PODSTAWOWE KIERUNKI ZMIAN
W PRAWIE OSOBOWYM do schyłku lat 50-tych XIX w. uchylona została większość przepisów i ograniczeń wynikających z wyznania religijnego np. o konieczności uzyskiwania zezwolenia władz na zawarcie małżeństwa przez Żydów przepis wykluczający niechrześcijan od świadczenia przy testamentach chrześcijan przepisy uznające apostazję (jeśli dot. chrześcijan) za prawną podstawę wydziedziczenia poza kodeksem wydano przepisy dot. zawierania małżeństw przez osoby nienależący żadnego prawnie uznanego wyznania

46 W PRAWIE RZECZOWYM W PRAWIE ZOBOWIĄZAŃ
w dziedzinie prawa rzeczowego, również w drodze regulacji pozakodeksowych zniesiono feudalne pozostałości związane z własnością nieruchomości W PRAWIE ZOBOWIĄZAŃ w dziedzinie prawa zobowiązań zmiany dotyczyły głównie zasady swobody umów i odpowiedzialności cywilnej

47 NOWELIZACJE ABGB formalne zmiany w kodeksie z 1811 roku wprowadziły jednak dopiero 3 duże nowelizacje przeprowadzone w latach w 1914 r. została wprowadzona I nowela, obejmująca przepisy z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego w 1915 r. wprowadzono II nowelę dot. odnowienia i sprostowania granic 1916 r. – wprowadzono III Nowelę, zawierającą zmiany w zakresie prawa zobowiązań nie zmieniły one ani systematyki, ani ogólnych założeń kodeksu, a jedynie poszczególne paragrafy zostały zastąpione innymi