SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM

SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM

PROCEDURA - POJĘCIE I ISTOTA
procedura, to ustalony sposób prowadzenia działania lub procesu to określony sposób postępowania w jakiejś dziedzinie obejmujący mniej lub bardziej ściśle określone kolejne kroki jeśli dziedziną tą jest prawo – mamy do czynienia (i mówimy) o procedurze prawnej procedurę prawną – stanowi zespół norm, zasad i reguł funkcjonujący w sferze prawa I na podstawie prawa, który określany jest, jako prawo formalne, procesowe lub proceduralne jest to ostatecznie zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej. w prawie polskim tradycyjnie wyróżnia się bowiem: prawo procesowe cywilne (postępowanie cywilne) prawo procesowe karne (postępowanie karne) prawo procesowe administracyjne (postępowanie administracyjne i postępowanie administracyjnosądowe) FUNDAMENTALNYM CELEM procedury prawnej (prawa formalnego) jest urzeczywistnienie norm prawa materialnego i zapewnienie realnej możliwości ich wyegzekwowania

POSTĘPOWAMIE SĄDOWE W WIEKACH ŚREDNICH
OD KRWAWEJ ZEMSTY DO PROCESU SĄDOWEGO POMSTA RODOWA pierwotnym sposobem dochodzenia sprawiedliwości był odwet poszkodowanego (lub jego rodu) wobec sprawcy przestępstwa (lub jego rodu), niesprecyzowanych bliżej zasadach te działania odwetowe określano mianem krwawej zemsty pomsty rodowej lub wróżdy DROGA SĄDOWA już jednak w czasach wczesno-średniowiecznych dla pomsty rodowej, jako sposobu dochodzenia sprawiedliwości istniała alternatywa w postaci możliwości skierowania sprawy na drogę sądową charakter „sądowej drogi dochodzenia sprawiedliwości” ulegał ewolucji wraz z rozwojem społeczeństwa i struktur państwowych pierwotnie sąd odbywał się na wiecu w obecności „wszystkich wolnych, zdolnych do noszenia broni” członków plemienia, zaś sędziowie i asesorowie wybierani byli każdorazowo spośród zgromadzonych na wiecu z czasem, wraz z rozwojem aparatu państwowego przewodniczenie wiecom, a w konsekwencji także sądom, które się na nich odbywały stopniowo przechodziło z rąk wiecujących na rzecz urzędników monarszych

JEDNOLITOŚĆ ŚREDNIOWIECZNEGO PROCESU SĄDOWEGO
tak charakterystyczny dla średniowiecznego prawa materialnego brak rozróżnienia bezprawia od cywilnego od bezprawia karnego (pojmowanych jednolicie, jako szkoda, krzywda) powodował jednakowy sposób dochodzenia krzywd (czy to np. szkody wynikającej z nieoddania długu, czy krzywdy będącej skutkiem kradzieży) podstawową więc cechą średniowiecznego procesu (postępowania sądowego) była więc jego jednorodność, czyli brak osobnego trybu postępowania w sprawach cywilnych i karnych średniowieczny proces sądowy (zwany skargowym, bowiem wszczynany wyłącznie na podstawie skargi uprawnionego) miał więc w zasadzie charakter procesu karnego, bowiem zarówno w sprawach karnych, jak i tych, które współcześnie zaliczylibyśmy do cywilnych, zmierzał on do ukarania sprawcy za krzywdy i szkody wywołane jego działaniem, odpłaty za wyrządzone zło

EWOLUCJA W KIERUNKU WYODRĘBNIENIA SIĘ OSOBNEGO PROCESU KARNEGO I CYWILNEGO
odmienności w postępowania w sprawach karnych i cywilnych zaczną kształtować się dopiero u schyłku średniowiecza najpierw nastąpi podział skarg na: karne (których treścią będzie żądanie orzeczenia wobec sprawcy surowej kary publicznej) cywilne (których treścią będzie jedynie żądanie materialnego odszkodowania za straty spowodowane czynem zabronionym) oraz mieszane (czyli żądające orzeczenia wobec sprawcy czynu zabronionego) ten kształtujący się mniej więcej od XIII/XIV wieku podział skarg spowodował wprowadzenie do jednolitego dotąd trybu postępowania sądowego (tzw. procesu skargowego) pewnych odrębności proceduralnych (w zależności od rodzaju skargi, czyli żądania skarżącego) początkowo odrębności te były niewielkie, z czasem jednak pogłębiały się doprowadzając u progu czasów nowożytnych do wyodrębnienia się procesu cywilnego i karnego jako osobnych, jako zupełnie różnych procedur sądowych, opartych na odmiennych zasadach nastąpi to jednak ostatecznie dopiero w czasach nowożytnych, do końca bowiem średniowiecza powszechny w Europie proces sądowy będzie miał jednorodny charakter, przybierając formę tzw. procesu skargowego (akuzatoryjnego, akuzacyjnego)

PODSTAWOWE ZASADY POSTĘPOWANIA
PROCES SKARGOWY PODSTAWOWE ZASADY POSTĘPOWANIA SKARGOWOŚĆ (ZASADA SKARGOWOŚCI) oznaczała ona, że postępowanie sądowe mogło był wdrożone tylko na podstawie skargi (pozew, citatio) uprawnionego oskarżyciela (powoda) uprawnienie to (tj. uprawnienie do złożenia w sądzie skargi warunkującej wszczęcie postępowania sądowego) przysługiwało wyłącznie poszkodowanemu ewentualnie właściwemu przedstawicielowi rodu poszkodowanego, jeżeli on sam z przyczyn obiektywnych nie mógł wytoczyć powództwa (wnieść skargi) - przede wszystkim w przypadku zabójstwa postępowanie w procesie skargowym nie mogło być więc wdrożone z urzędu, przez sąsiada poszkodowanego, ani nawet przez bezpośredniego świadka zdarzenia 5

FORMALIZM (ZASADA FORMALIZMU PROCESOWEGO)
KONTRADYKTORYJNOŚĆ (ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI, CZYLI SPORNOŚCI PROCESU) zgodnie z tą zasadą proces był wyłącznie sporem między stronami sąd był w nim jedynie biernym obserwatorem jego rola w procesie sprowadzała się jedynie do kierowania rozprawą i wydania orzeczenia (której ze stron przyznać słuszność) na podstawie materiałów dowodowych dostarczonych przez strony FORMALIZM (ZASADA FORMALIZMU PROCESOWEGO) polegała ona na konieczności bardzo rygorystycznego przestrzegania przewidzianych zwyczajami symboli, gestów oraz różnych formuł i formułek procesowych najdrobniejsze przekręcenie jakiejś formułki słownej, wykonanie gestu w niewłaściwy sposób pogarszały stanowisko procesowe strony, która się tego dopuściła początkowo mogło to prowadzić nawet do „upadku w sprawie”, czyli przegrania procesu sądowego z czasem formalizm łagodzono, a jego naruszenie powodowało jedynie ograniczone skutki (np. utratę tzw. „pierwszeństwa do dowodu”, przejście prawa do przedstawienia dowodu na stronę przeciwnika procesowego) 5

USTNOŚĆ I JAWNOŚĆ (ZASADA USTNOŚCI I JAWNOŚCI)
cechą średniowiecznego procesu skargowego była jego ustność, co oznaczało, że większość czynności procesowych dokonywała była w formie ustnej forma pisemna była wyjątkiem (posługiwanie się dokumentami w postępowaniu dowodowym było niezmierną rzadkością) pisemność stanie się zasadą procesu karnego dopiero w czasach nowożytnych (wówczas będzie to już jednak zupełnie inny proces, tzw. proces inkwizycyjny) ustność procesu skargowego wynikała bezpośrednio z jego jawności postępowanie sądowe odbywało się bowiem na wiecu, później na tak zwanych „rokach sądowych”, z udziałem dość licznie zgromadzonej publiczności 5

PRZYSIĘGA STRONY PROCESOWEJ
ŚRODKI DOWODOWE PRZYSIĘGA STRONY PROCESOWEJ przysięga strony miała charakter samoprzekleństwa polegała na wezwaniu przeciw sobie zemsty bóstw (w czasach chrześcijańskich – Boga) – w razie złożenia fałszywej przysięgi przysięga miała charakter mistyczny składała się z szeregu określonych słów i gestów wypowiadanych i wykonywanych w atmosferze mistycyzmu 5

PRZYSIĘGA WSPÓŁPRZYSIĘŻNIKÓW
jako środek dowodowy w procesie nie miała charakteru samodzielnego była uzupełnieniem, umocnieniem i potwierdzeniem przysięgi strony współprzysiężnikami byli krewni (członkowie rodu strony procesowej, z czasem (w niektórych prawach) mogli być nimi sąsiedzi przysięgali oni nie co do faktów (będących przedmiotem postępowania sądowego, ), lecz co wiarygodności strony, zaświadczając, że jest ona prawa, uczciwa, bogobojna, prawdomówna, i że w związku z tym, skoro twierdzi, co twierdzi w procesie, niewątpliwie mówi prawdę współprzysiężnicy nie musieli, i z reguły nie byli świadkami określonego zdarzenia prawnego (bo nie miało to znaczenia dla dokonywanej przez nich czynności procesowej) oni przysięgali jedynie co do wiarygodności strony, którą wspierali swą „współprzysięgą”

ŚWIADKOWIE I DOKUMENTY ORDALIA (SĄDY BOŻE, IUDICIA DEI)
nie korzystano z zeznań świadków w postępowaniu dowodowym podobnie marginalną rolę w średniowiecznym procesie skargowym odgrywały dokumenty te podstawowe współcześnie środki dowodowe nie odgrywały roli w procesie akuzacyjnym ORDALIA (SĄDY BOŻE, IUDICIA DEI) ISTOTA IDEI I INSTYTUCJI PROCESOWEJ: idea sądu bożego polegała na przeświadczeniu, że najlepiej, w sposób niewątpliwie nieomylny sprawę sądową rozstrzygnąć może sam Bóg, bezpośrednio ingerując w tok postępowania sądowego opierała się na głębokiej wierze w to, że Bóg nie dopuści do skrzywdzenia niewinnego, a wskaże winnego odwołanie się więc do sądu bożego (boskiej interwencji, do boskiego rozstrzygnięcia) – jest więc najlepszą gwarancją właściwego rozstrzygnięcia sporu procesowego

RODZAJE ORDALIÓW - sądy boże dzielono na:
GENEZA: już w pierwszych stuleciach średniowiecza idea „sądu bożego” znana była niektórym spośród leges barbarorum (zwłaszcza w prawie wizygockim i burgundzkim) jednak w okresie od VI-VIII wieku stosowano je rzadko i wówczas nie odgrywały one jeszcze w postępowaniu sądowym istotnej roli przełomową (dla dalszego rozwoju tej instytucji) okazała się decyzja Karola Wielkiego przyznająca sądom bożym pełną moc dowodową i nakazująca powszechne stosowanie ordaliów od XIII stulecia następuje stopniowe odchodzenie od stosowania ordaliów, przełomowe znaczenie miała decyzja podjęta przez papieża Innocentego III w roku 1215 na Soborze Laterańskim IV, zabraniająca ich stosowania RODZAJE ORDALIÓW - sądy boże dzielono na: dwustronne (do najpopularniejszych należał pojedynek sądowy między stronami, a z czasem pełnomocnikami stron) i jednostronne (zwane „próbami’, bowiem podejmując je badano wiarygodność/prawdomówność strony procesowej); do najpopularniejszych należały: próba zimnej wody próba gorącej wody próba gorącego żelaza próba poświęconego kęsa (ewentualnie poświęconego sera lub komunii)

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE
dawny proces sądowy miał charakter jednoinstancyjny, tzn., że wyrok sędziego miał charakter ostateczny, od wyroku tego nie było odwołania mimo, że w procesie skargowym nie znano instytucji apelacji (czyli odwołania się od wyroku sędziego do sądu wyższej instancji), to jednak znano pewien sposób wzruszenia (podważenia) decyzji sędziego tym środkiem procesowym była tzw. „NAGANA SĘDZIEGO”

NAGANA SĘDZIEGO ISTOTA NAGANY: PROCEDURA:
nagana sędziego była sformułowanym pod adresem sędziego zarzutem, że w toku postępowania lub wydanym przez siebie wyrokiem świadomie złamał on prawo (istniejące zwyczaje prawne) zarzut dotyczył w takim wypadku złej woli (nieuczciwości, nieprawości) sędziego nagana zaczepiała więc nie sam wyrok ile właśnie osobę sędziego (stąd ta instytucja procesowa zwana jest „naganą sędziego”, nie zaś wyroku) PROCEDURA: naganę mógł wnieść każdy uczestnik postępowania (tak strona, którakolwiek, jak i każdy inny uczestnik procesu, obecny na rokach sądowych) naganiając sędziego naganiający musiał zaproponować jednocześnie inny wyrok (który w razie przyznania słuszności naganiającemu, zastąpić miał wyrok naganionego sędziego) o skutkach nagany rozstrzygał bezpośredni pojedynek pomiędzy naganiającym, a naganionym sędzią

POSTĘPOWANIE ARBITRALNE
PROCESY SZCZEGÓLNE POSTĘPOWANIE ARBITRALNE taki charakter miało postępowanie arbitralne będące rodzajem najdawniejszego procesu wszczynanego z urzędu miało ono zastosowanie przy popełnieniu przestępstw publicznych, ściganych przez króla i jego urzędników. nie opierało się na ściśle określonych formach procesowych. wynikało to z przekonania, że obowiązujące przepisy nie są wiążące dla władcy. w związku z tym postepowanie arbitralne kształtowała zazwyczaj praktyka sądów królewskich proces wdrażano natychmiast po uzyskaniu informacji o popełnieniu przestępstwa. zarówno rozprawę, jak i postepowanie dowodowe cechował tryb przyspieszony ukaranie sprawcy zależało wyłącznie od uznania monarchy tym samym kara miała charakter arbitralny z reguły wymierzano kary śmierci lub wygnania, połączone z konfiskatą majątku ich egzekucja była natychmiastowa

ŚREDNIOWIECZNE POSTĘPOWANIE RUGOWE
rozwinęło się zwłaszcza w monarchii frankońskiej , od X w. Popularne zwłaszcza w Anglii jego geneza tkwiła w umocnieniu się władzy państwowej, dążącej do utrzymania porządku publicznego stosowano je zarówno wobec przestępstw publicznych, jak i prywatnych, w stosunku do których z różnych powodów, zainteresowana strona nie wystąpiła ze skargą postępowanie rugowe wykształciło się najpierw w sądzie królewskim, później w sądach jego wysłanników, ścigających w terenie przestępców, których zbrodnie nie zostały ujawnione wskutek braku skargi urzędnicy królewscy przybywający na dany obszar, zbierali jego mieszkańców, spośród których wybierali kilku najzacniejszych, jako tzw. rugowników składali oni przysięgę, że ujawnią nie wykryte dotychczas przestępstwa, oraz wskażą podejrzane o ich popełnienie osoby zeznania rugowników zastępowały tym sposobem skargę prywatną, będąc podstawą do wszczęcia procesu w normalnym trybie oskarżony mógł się oczyścić przysięgą lub poddaniem się ordaliom jeżeli nie potrafił tego uczynić, podlegał karze

PROCES WYDOBYWCZY proces wydobywczy stosowano zarówno w średniowieczu, jak i na niektórych obszarach jeszcze w czasach nowożytnych było to postępowanie o zwrot skradzionej rzeczy ruchomej, która została odnaleziona u osoby trzeciej nazywano go też „gonieniem śladem” osoba, której rzecz skradziono nie schwytawszy złodzieja na gorącym uczynku, mogła ruszyć jego śladem, wraz z domownikami, krewnymi i sąsiadami, a nawet całą gminą w trakcie pościgu dozwolone było dokonywanie rewizji domów osób podejrzanych o kradzież sprzeciwiający się jej przeprowadzeniu właściciel, był uznawany za złodzieja znalezienie skradzionej rzeczy przed upływem oznaczonego w prawie terminu, np. w prawie frankońskim 3 dni, zezwalało na jej zabranie znalezienie w terminie późniejszym, rozpoczynało postępowanie zwane licowaniem rzeczy (interiatio) polegało ono na ujęciu rzeczy przez powoda i oświadczeniu, że została mu ona skradziona, co często utwierdzane było przysięgą aktualny jej posiadacz, aby nie zostać uznanym za złodzieja musiał wskazać osobę, od której ją nabył, tzw. „zachodźcę”, a ten z kolei musiał powołać kolejnego zachodźcę wreszcie osoba, która nikogo nie przedstawiła, uznawana była za złodzieja

PROCES PRZECIWKO SCHWYTANEMU NA GORĄCYM UCZYNKU (I ZABITEMU)
schwytanie przestępcy na popełnieniu przestępstwa, zwalniało poszkodowanego od formalnego złożenia skargi w razie schwytania sprawcy, należało go związać i dostarczyć przed sędziego, nawet nocą ten wydawał wyrok natychmiast jeżeli potwierdzone to zostało przysięgą z przypisaną liczbą współprzysiężników, nie przeprowadzano postepowania dowodowego, a orzeczony wyrok był końcowy, bezwarunkowy natomiast jeżeli przestępca został na gorącym uczynku zabity, poszkodowany zobowiązany był jego ciało przynieść do sądu, a następnie złożyć wraz ze współprzysiężnikami przysięgę potwierdzającą zaistniałe zdarzenie korzystny dla niego wyrok, uniemożliwiał w stosunku do jego osoby zemstę prywatną ze strony krewnych zabitego

PROCES GOŚCINNY proces gościnny rozwinął się głównie w prawie miejskim. za gościa uważano każdego, kto mieszkał na tyle daleko od siedziby sądu, że nie był w stanie w ciągu jednego dnia przybyć do sądu. proces ten mógł się odbyć każdego dnia, także poza terminami zwykłych sesji. sprawę zazwyczaj rozpatrywano jeszcze tego samego dnia, zaś wyrok powinien był zapaść do zachodu słońca w związku z tym stosowano w nim zasady procesu skróconego, jak również wskutek tego, że często stroną byli obcy, nie znający miejscowego prawa, ani języka, nie trzymano się formalizmu procesowego.

PROCES PRZECIWKO „SZKODLIWYM LUDZIOM”
proces przeciwko szkodliwym ludziom wszczynany był z urzędu kategoria „ludzi szkodliwych” była nieostra zazwyczaj zaliczano do nich: złodziei rozbójników i podpalaczy buntujących się przeciwko swemu panu chłopów włóczęgów (tzw. „ludzi luźnych”) i żebraków ze skargą przeciwko nim mógł wystąpić każdy, również sam sędzia podejrzani nie mieli prawa oczyszczenia się z zarzutów, a gdy prawdziwość zarzucanych im czynów potwierdziła przysięgą własną 7 wolnych ludzi, skazywano ich z reguły na karę śmierci w postępowaniu tym dopuszczano się, z racji elastyczności terminu „człowiek szkodliwy” wielu nadużyć prawa podobny charakter miał wykształcony w Rosji w XV wieku proces przeciwko „lichym ludziom”

PROCES O ZBIEGŁYCH PODDANYCH
proces o zbiegłych poddanych dotyczył odzyskiwania zarówno zbiegów, którzy uciekli do innej prowincji państwa, jak i zbiegłych od pana chłopów, którzy znaleźli schronienie u innego pana zasadniczo wykluczał on stosowanie samopomocy skarżący musiał w nim udowodnić prawo do zbiega, składając przysięgę wraz ze współprzysiężnikami w razie uznania przez sąd jego roszczeń, przysądzano mu zbiega razem z żoną i dziećmi, w przeciwny razie płacił grzywnę, a pozwany pozostawał wolny

POSTĘPOWANIE SĄDOWE W DOBIE PAŃSTWA NOWOŻYTNEGO
PROCES INKWIZYCYJNY - Geneza wyodrębnienie się pod koniec średniowiecza osobnych skarg (karnej, cywilnej i mieszanej) powodowało narastanie pewnych odrębności proceduralnych w sprawach sądowych z czasem odrębności te narastały, by u progu nowożytnej epoki doprowadzić do: wyodrębnienia się osobnego procesu cywilnego (tzw. procesu rzymsko-kanonicznego) oraz osobnego procesu karnego (tzw. procesu inkwizycyjnego) proces inkwizycyjny kształtował się pod wpływem modelu procesu sądowego, który już w średniowieczu stosowano w postępowaniu przed sądami kościelnymi w sprawach karnych, na podstawie prawa kanonicznego szczegółowo zasady tego kościelnego procesu w sprawach karnych (zw. z czasem inkwizycyjnym) uregulowane zostały już w pierwszej połowie XIII wieku ustawodawstwem papieskim [Innocentego III ( ) i Innocentego IV ( )] w sądownictwie świeckim proces inkwizycyjny najwcześniej (bo już u schyłku średniowiecza) zaczęto stosować w miastach włoskich w całej Europie proces inkwizycyjny upowszechnił się już w wieku XVI, głownie za pośrednictwem Caroliny

PODSTAWOWE ZASADY PROCESOWE
WDRAŻANIE POSTĘPOWANIA „Z URZĘDU” przede wszystkim proces inkwizycyjny wdrażany (wszczynany) był z urzędu przez sędziego- inkwirenta (a nie jak dotąd w procesie skargowym – jedynie na wniosek poszkodowanego) KUMULACJA RÓL PROCESOWYCH kolejną cechą charakterystyczną procesu inkwizycyjnego była kumulacja (czyli łączenie) ról procesowych w jednej osobie – sędziego-inkwirenta, który: wszczynał postępowanie, prowadził śledztwo, i wreszcie decydował o wyroku (było to więc zaprzeczenie kontradyktoryjności wcześniejszego procesu skargowego)

„UPRZEDMIOTOWIENIE” OSKARŻONEGO
oskarżony z podmiotu procesu (jak to było w procesie skargowym) stawał się (w procesie inkwizycyjnym) przedmiotem toczącego się postępowanie był pozbawiony: wpływu na przebieg postępowania prawa do informacji o postawionych mu zarzutach prawa do apelacji (lub jakiejkolwiek innej formy zakwestionowania wyroku sądu) prawa do obrony i wyznaczenia sobie obrońcy

PISEMNOŚĆ TAJNOŚĆ zasadą była pisemna forma czynności procesowych
podstawowym środkami dowodowymi były dokumenty, w tym zwłaszcza spisywane w formie oficjalnego protokołu zeznania (świadków i oskarżonego) TAJNOŚĆ proces inkwizycyjny cechowała tajność w czynnościach procesowych uczestniczyli jedynie: przeprowadzający je urzędnicy oraz przesłuchiwany lub badany świadek oskarżony nie miał wglądu do akt każdy etap postępowania (od rozpoczynającej proces tzw. inkwizycji generalnej, po końcowy etap osądzania) był zamknięty dla publiczności

FORMALNA TEORIA DOWODOWA
charakterystyczną cechą procesu inkwizycyjnego było stosowanie w nim tzw. formalnej teorii dowodowej (zw. także legalną teorią dowodową) jest to zasada procesowa będąca całkowitym przeciwieństwem powszechnej współcześnie zasady swobodnej oceny dowodów przez sędziego zgodnie z zasadą „formalnej teorii dowodowej” sędzia był związany oceną wagi (ważności) dowodów dokonaną przez ustawę (ustawodawcę) zobowiązany był wydać wyrok skazujący, jeżeli: w sprawie przedstawione zostaną dowody, które ustawa uznała za wystarczające dla wydania wyroku skazującego (niezależnie od wątpliwości – co do winy sprawcy – na jakie wskazywałyby inne dowody, czy ujawnione okoliczności sprawy) zasada ta działała także w odwrotną stronę - sędzia nie mógł wydać wyroku skazującego (niezależnie od tego jak bardzo byłby przekonany o winie oskarżonego) jeżeli: w postępowaniu nie zostały przedstawione dowody, które ustawa uznała za konieczne dla wydania skazującego wyroku sądowego

STOSOWANIE TORTUR w postępowaniu dowodowym obowiązywała zasada „confessio regina probationem est” (przyznanie się oskarżonego do winy jest królową dowodów) uzasadniało to stosowanie tortur w śledztwie dla wydobycia „korony dowodu”, w związku z tym stosowanie tortur stało się charakterystycznym rysem tego typu procesu i stosowano je powszechnie co najmniej do połowy XVIII stulecia

ŚRODKI DOWODOWE podstawowym środkiem dowodowym były dokumenty, a ściślej protokoły zeznań świadków i oskarżonego podstawowym sposobem uzyskania zeznań były: przesłuchanie świadków i oskarżonego, a w stosunku do oskarżonego – również stosowanie tortur

TRYB POSTĘPOWANIA PODZIAŁ NA STADIA PROCESOWE
proces inkwizycyjny składał się z trzech podstawowych stadiów: inkwizycji generalnej (zw. też postępowaniem informacyjnym) inkwizycji specjalnej (zw. też śledztwem) osądzenia

INKWIZYCJA GENERALNA PODSTAWY WSZCZĘCIA PROCESU:
postępowanie wszczynane było z urzędu przez sędziego-inkwirenta (we Francji – prokuratora królewskiego) podstawą wszczęcia takiego postępowania mogły być różne: czyjekolwiek doniesienie o przestępstwie (które winno mieć formę pisemną) wniosek o wszczęcie postępowania skierowany przez jakiś organ publiczny (urząd, urzędnika) skarga poszkodowanego lub jego krewnego schwytanie sprawcy na „gorącym uczynku” inicjatywa własna sądu (podjęta na podstawie tzw. „famy publicznej”, czyli jakichś pogłosek o popełnieniu przestępstwa, które dotarły do sądu)

CELE INKWIZYCJI GENERALNEJ
czynności podejmowane na tym etapie prowadzić miały do ustalenia dwóch rzeczy: czy rzeczywiście popełniono przestępstwo (i jakie były jego okoliczności) ustaleniu osoby podejrzanego, któremu można by przedstawić zarzuty CZYNNOŚCI PROCESOWE ta faza postępowania prowadzona była bez wiedzy podejrzanego (i bez przesłuchiwania jego samego) w tym stadium procesu: przesłuchiwano wstępnie (sumarycznie) świadków przeprowadzano wizję lokalną przeprowadzano rewizję domową zasięgano opinii rzeczoznawców gdy zebrano materiał w dostateczny sposób określający osobę podejrzanego (przynajmniej w postaci poszlak) wdrażano drugą fazę procesu zwaną inkwizycją specjalną

INKWIZYCJA SPECJALNA drugie stadium procesu inkwizycyjnego określano mianem inkwizycji specjalnej (ściślejszej, w prawie francuskim - przesłuchaniem) zarządzał je sąd w oparciu o poszlaki zgromadzone w stadium inkwizycji specjalnej inkwizycja specjalna miała charakter właściwego śledztwa skierowanego już przeciwko konkretnej osobie (podejrzanemu)

PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO
podejrzanego (który w tej fazie procesu stawał się już oskarżonym) osadzano w zamknięciu następnie poddawano go szczegółowemu przesłuchaniu (które miało dostarczyć dowodów jego winy, jako podstawy wyroku) odbywało się ono zazwyczaj jedynie w obecności sędziego-inkwirenta, z reguły dwóch ławników oraz protokolanta, który dokładnie spisywał zeznania przesłuchiwanego przesłuchanie przeprowadzano wielokrotnie, by przyłapać oskarżonego na sprzecznościach (ułatwiała to zasada precyzyjnego protokołowania zeznań) śledztwa skierowanego już przeciwko konkretnej osobie (podejrzanemu)

ARTYKUŁY DOWODOWE materiał obciążający dzielono wstępnie na krótkie kwestie (pozycje-pytania) zwane „artykułami”, na które kolejno odpowiadał przesłuchiwany jeśli przesłuchiwany potwierdził zarzut sformułowany w artykule lub nie udzielił odpowiedzi na konkretny artykuł, kwestię procesową (w zakresie objętym danym artykułem) wówczas kwestię dowodową uznawano za udowodnioną

PRZESŁUCHANIA ŚWIADKÓW
odbywały się na zasadach analogicznych do przesłuchania podejrzanego: protokolarnie, pod przysięgą, każdego z osobna, niejawnie, w nieobecności oskarżonego

TORTURY W POSTĘPOWANIU DOWODOWYM
w postępowaniu inkwizycyjnym oskarżony mógł zostać zmuszony do składania zeznań w drodze tortur stosowanie tortur dozwolone było jedynie w przepadku przestępstwa zagrożonego karą śmierci zasadniczo (poza pewnymi wyjątkami) nie stosowano tortur wobec osiadłej szlachty, dzieci, starców, brzemiennych kobiet, ponadto często wobec miejskich patrycjuszów i urzędników oraz osób posiadających tytuł doktora

OKOLICZNOŚCI UPRAWNIAJĄCE DO SKIEROWANIA OSKARŻONEGO NA TORTURY
ponadto prawo stosunkowo precyzyjnie określało pewne okoliczności (poszlaki), uprawdopodabniające fakt popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu czynu w stopniu, który uzasadniał zastosowanie tortur przesłankami tymi były z reguły próba ucieczki, znalezienie u podejrzanego przedmiotów przestępstwa, utrzymywanie kontaktów ze światem przestępczym, brak alibi (brak dowodów niewinności)

PROCEDURA PRZEPROWADZANIA TORTUR
najpierw oskarżonego starano się skłonić do dobrowolnego przyznania się do winy w razie odmowy grożono torturami, np. okazywano narzędzia tortur, obnażano oskarżonego i wiązano go, sadzano w miejscu tortur gdy to nie skutkowało przystępowano to pierwszych tortur polegały one głównie na wyciąganiu stawów i przypalaniu przyznanie się do winy podczas tortur musiało być potwierdzone w obecności pełnego składu sądzącego w razie odmowy potwierdzenia wcześniejszych zeznań, lub sprzeczności między nimi, zarządzano drugi cykl tortur w sumie tortury można było zarządzić i przeprowadzić nie więcej, niż 3-krotnie jeżeli po 3-krotnym torturowaniu nie uzyskano ostatecznie przyznania się oskarżonego do winy, a jednocześnie nie zebrano innych wystarczających dowodów, należało oskarżonego uwolnić były to jednak bardzo rzadkie przypadki przeżycie drugiego cyklu tortur często graniczyło z cudem

OSĄDZENIE WYROK KLASYCZNY
ostatnim trzecim stadium postępowania inkwizycyjnego było osądzenie, czyli wydanie wyroku odbywało się ono na rozprawie w której uczestniczył pełny skład sędziowski, tj. sędzia-przewodniczący, sędzia-inkwirent oraz ławnicy to stadium procesu miało zazwyczaj charakter formalny sprowadzało się z reguły do odczytania propozycji wyroku sporządzonego przez sędziego-inkwirenta w oparciu o zgromadzone przez niego w sprawie dowody następnie sędzia-przewodniczący zadawał ławnikom pytanie, czy zgadzają się z sentencją wyroku zaproponowanego przez sędziego-inkwirenta ławnicy odpowiadali formalnie, że wyrok jest zgodny z prawem, co kończyło postępowanie symboliczna rola sędziego-przewodniczącego i ławników w tym stadium procesu powodowała, że z tego ostatniego stadium czasami w ogóle rezygnowano, a wyrokiem automatycznie stawało się sprawozdanie końcowe sędziego-inkwirenta

PROBLEMY DOWODOWE prawomocne skazanie wymagało tzw. „pełnego dowodu”
takim pełnym dowodem było przede wszystkim ostateczne przyznanie się oskarżonego do winy, również zgodne zeznania obciążające przynajmniej dwóch świadków stanowiły wystarczającą podstawę do wydania wyroku w sprawie formalna teoria dowodowa była jednak bardzo rozbudowana, prócz nielicznych „pełnych dowodów”, ustawa znała wiele „półdowodów”, „mniej niż półdowodów”, „ćwierćdowodów”, „dowodów niepełnych”, „dowodów mniej niż niepełnych” i szereg innych jeszcze kategorii dowodów tworzyło to mozaikę wielce skomplikowaną wynikało to m.in. stąd, że wartość zeznania świadków zależała od wielu czynników, głównie pochodzenia i statusu społecznego świadka

WYROKI SZCZEGÓLNE UNIEWINNIENIE KARA „Z PODEJRZENIA”
czasami (wobec nieprzyznania się oskarżonego do winy) inne poszlaki nie tworzyły „pełnego dowodu” w takich sytuacjach stosowano różne rozstrzygnięcia UNIEWINNIENIE jeżeli zgromadzone w śledztwie okazały się zbyt wątłe, wówczas oczyszczano podejrzanego z zarzutów i uniewinniano go i wypuszczano na wolność KARA „Z PODEJRZENIA” w prawie niemieckim stosowano czasami tzw. „karę z podejrzenia” polegała ona na tym, że sędzia-inkwirent, który zgromadził materiał dowodowy o wartości przynajmniej „połowy pełnego dowodu” mógł wymierzyć karę „o połowę niższą od ustawowej”, ewentualnie w inny sposób złagodzić karę ustawową, wydając jednak wyrok skazujący „UWOLNIENIE OD SĄDU” innym rozstrzygnięciem w przypadku „braku pełnego dowodu” była instytucja „uwolnienia od sądu” polegała ona na tym, że oskarżonego wprawdzie zwalniano, jednak z zastrzeżeniem, że gdyby ujawniono jakiekolwiek nowe okoliczności związane ze sprawą, natychmiast wznawiano proces w przypadku najcięższych przestępstw mimo orzeczenia „uwolnienia od sądu” podejrzanego długo jeszcze przetrzymywano w więzieniu, niejako „na wszelki wypadek”

ŚRODKI ODWOŁAWCZE początkowo postępowanie inkwizycyjne było z reguły jednoinstancyjne, od wyroku sędziego nie można było apelować z czasem na niektórych obszarach pojawiły się możliwości wzruszenia wyroku w prawie francuskim z czasem można było odwoływać się od każdej w zasadzie decyzji sądowej, apelując do sądu wyższego (które we Francji nazywano parlamentami) w Niemczech zaczęto z czasem dopuszczać możliwość rewizji procesu w praktyce (zwłaszcza niemieckiej) rzeczywista realizacja tego uprawnienia była często jedynie hipotetyczna; wynikało to ze skomplikowanej procedury warunkującej rewizję procesu oraz bardzo wysokich kosztów takiego postępowania, które obciążały skarżącego poza tym na wielu obszarach postępowanie inkwizycyjne do końca jego stosowania zachowało charakter jednoinstancyjny

PROCES MIESZANY GENEZA
odejście od wczesno-nowożytnego modelu postępowania sądowego w sprawach karnych, czyli procesu inkwizycyjnego i upowszechnienie się w europejskich porządkach prawnych nowego typu postępowania, dla którego przyjęła się nazwa: „proces mieszany” stało się ostatecznie udziałem XIX-wiecznego ustawodawstwa reformy procedury karnej, jakie przeprowadzono w XIX wieku wynikały z ducha państwa prawa, którego koncepcja zakładała przede wszystkim ochronę praw i wolności jednostki, w tym zwłaszcza prawa do nietykalności osobistej i poszanowania jej godności prawno-naturalne założenia włoskich humanitarystów, i idea reformy prawa w duchu oświeceniowych założeń były nie do pogodzenia z zasadami dominującego dotąd procesu inkwizycyjnego

PRZEBIEG PROCESU jedną z najważniejszych cech procesu mieszanego (zwłaszcza w stosunku do postępowania inkwizycyjnego) było rozdzielenie ścigania od funkcji sądzenia w konsekwencji – proces mieszany składał się z dwóch etapów: postępowania przygotowawczego (wstępnego) oraz postępowania głównego (rozprawy sądowej)

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
w tej fazie procesu postępowanie wszczynane było z urzędu i (w początkowej fazie swego rozwoju) miało zasadniczo charakter tajny i pisemny na tym etapie w procedurze dominowały wyraźnie elementy inkwizycyjne, jednak stopniowo, w toku dalszej ewolucji polepszała się sytuacja podejrzanego wzrastał jego udział i udział jego obrońcy w czynnościach procesowych prowadzonych na tym etapie postępowanie przygotowawcze mogło mieć jedną z dwóch form, tzn. dochodzenia lub śledztwa

DOCHODZENIE zazwyczaj ten tryb (tj. dochodzenie) stosowano w sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa mniejszej wagi zbliżone było do dawnej inkwizycji generalnej miało bardziej ogólny, mniej drobiazgowy i precyzyjny charakter, niż śledztwo jego celem było ustalenie, czy rzeczywiście dokonane zostało przestępstwo i ustalenie osoby podejrzanego

ŚLEDZTWO (1) z reguły śledztwo było wszczynane obligatoryjnie wobec najcięższych przestępstw miało bardziej dogłębny i wszechstronny charakter mogło być prowadzone przez specjalnego sędziego śledczego, policję (pod nadzorem prokuratora) przez samego prokuratora

ŚLEDZTWO (2) celem śledztwa było wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy i zabezpieczenie ich dla sądu istotnym uprawnieniem organów prowadzących postępowanie przygotowawcze była możliwość stosowania środków zapobiegawczych (głównie tymczasowego aresztu), których stosowanie miało na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania (głównie – uniemożliwienie podejrzanemu tzw. matactwa, ew. ucieczkę podejrzanego, mającą na celu uniknięcie odpowiedzialności karnej) decyzję w tym względzie podejmował bądź bezpośrednio organ prowadzący postępowanie wstępne, bądź też sąd, na wniosek tego organu po zakończeniu (tj. formalnym zamknięciu) śledztwa prowadzący je organ (zazwyczaj prokurator) winien podjąć jedną z dwóch decyzji albo umorzyć postępowanie – w oparciu o uznanie, że zebrane w sprawie dowody są zbyt wątłe, niewystarczające dla sformułowania aktu oskarżenia i skierowania go do sądu bądź przeciwnie, jeśli uznaje zgromadzony materiał dowodowy jest wystarczający – winien sformułować akt oskarżenia przeciwko podejrzanemu (który tym samym staje się oskarżonym w sprawie) i skierować ten akt do sądu w celu ostatecznego rozstrzygnięcia, tj. osądzenia sprawy przez właściwy sąd

AKT OSKARŻENIA jeżeli prokurator zdecyduje się skierować akt oskarżenia, akt ten winien, jako pismo procesowe, winien spełniać ściśle określone kryteria, tzn. musi on zawierać: wskazanie osoby oskarżonej (imię i nazwisko oskarżonego) dokładne określenie zarzucanego mu czynu wraz ze wskazaniem czasu i miejsca jego popełnienia kwalifikację prawną czynu wykaz świadków oraz innych dowodów, których przeprowadzenie winno być dokonane na rozprawie

ROZPRAWA GŁÓWNA ZASADA JAWNOŚCI
o ile postępowanie przygotowawcze nawiązuje do zasad inkwizycyjnych, o tyle druga, finalna część procesu, czyli rozprawa sądowa oparta została na regułach skargowo- kontradyktoryjnych w konsekwencji zasady determinujące rozprawę główną to: ZASADA JAWNOŚCI oznacza ona, że czynności procesowe w tej fazie mają charakter – jawny publiczny charakter rozprawy (co jest zasadą) może zostać wyłączony przez sąd jedynie w wyjątkowych przypadkach, ze względów, które uzasadniają taką decyzję i są określone w ustawie karnej podejmując decyzję o wyłączeniu jawności sąd powinien uzasadnić swoje stanowisko w tym względzie

ZASADA USTNOŚCI oznacza ona i realizowana jest w ten sposób, że wszystkie czynności procesowe przeprowadzane w trakcie rozprawy dokonywane są właśnie w formie ustnej wszelkie wnioski stron procesowych są zgłaszane do protokołu w formie ustnej sama rozprawa rozpoczyna się od ustnego odczytania przez sąd aktu oskarżenia po jego odczytaniu prowadzący postępowanie sędzia-przewodniczący zadaje oskarżonemu pytanie, czy przyznaje się do popełnienia zarzucanego mu czynu i czy chce złożyć wyjaśnienia po złożeniu wyjaśnień przez oskarżonego sąd przystępuje do właściwego postępowania dowodowego, które polega głównie na przesłuchiwaniu świadków

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI
skargę, którą w średniowiecznym procesie skargowym wnosił poszkodowany, ew. członek jego rodu, w późno-nowożytnym procesie mieszanym stanowi akt oskarżenia wnoszony przez prokuratora istota zasady kontradyktoryjności, zw. czasami także zasadą sporności wyraża się w równorzędnej pozycji procesowej obu stron procesowych (oskarżającej i oskarżonej) to zasadniczo różni rozprawę główną od postępowania przygotowawczego, w którym nie obowiązuje zasada kontradyktoryjności, a wprost przeciwnie – w postępowaniu wstępnym podejrzany jest jednak przedmiotem czynności procesowych przeprowadzanych przez prokuratora obu stronom, na równych zasadach przysługuje prawo do zabierania głosu podczas rozprawy i naturalnie prawo do repliki ostatni głos zapewnia się zazwyczaj oskarżonemu

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI
istotą zasady bezpośredniości jest to, że sędziowie wydający in fine wyrok w sprawie muszą osobiście, czyli bezpośrednio zapoznać się z dowodami przedstawionymi na rozprawie gdyby zaszła konieczność zmiany składu sądzącego, rozprawa winna rozpocząć się od nowa w tym tkwi istotna różnica w stosunku do reguł procesu inkwizycyjnego, gdzie podstawą wyroku był materiał dowodowy zgromadzony w protokołach śledztwa odczytywanie protokołów jest dopuszczalne w procesie mieszanym jedynie wyjątkowo, zwłaszcza, gdy: świadek zmarł świadek nie może osobiście stawić się na rozprawie na skutek przeszkód, które trudno lub nie sposób jest usunąć gdy osoba składająca zeznania radykalnie zmienia ich treść w stosunku do tego, co zeznała w toku śledztwa, bądź zasłania się niepamięcią co do okoliczności, co do których osoba ta składała wcześniej zeznania w postępowaniu przygotowawczym

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
stanowi ona, że sędziowie rozstrzygając o dowodach, a następnie ferując na tej podstawie wyrok w konkretnej sprawie działają dysponując pełną swobodą w zakresie oceny przedstawionych na rozprawie dowodów podejmując rozstrzygnięcie w myśl tej zasady sędziowie winni kierować się wiedzą prawniczą, doświadczeniem życiowym i ostatecznie – własnym przekonaniem w ten sposób proces mieszany zerwał z fundamentalną w procesie inkwizycyjnym legalną (tj. ustawową lub formalną) teorią dowodową, która zakładała coś przeciwnego – zobowiązując sędziego do kierowania się ustalonymi przez ustawę regułami, określającymi znaczenie i wagę dowodów (ich hierarchię)

GWARANCJE PROCESOWE PRAWO DO OBRONY
jest ono realizowane w ten sposób, że oskarżonemu pozostawiono prawo do decydowania, czy samodzielnie wyznaczyć sobie obrońcę (z czym wiąże się ponoszenie przez niego kosztów takiej obrony) czy też zażądać od sądu wyznaczenia adwokata z urzędu DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI (praesumptio boni viri) oznacza to, że sąd ma obowiązek traktowania oskarżonego jako osoby niewinnej, do czasu uprawomocnienia się skazującego wyroku sądowego

INNE ROZSTRZYGANIE WĄTPLIWOŚCI NA KORZYŚĆ OSKARŻONEGO
(in dubio pro reo) gwarancja ta wynika wprost z przyjęcia zasady domniemania niewinności stanowiły one zaprzeczenie dotychczasowych zasad obowiązujących w tym zakresie w procesie inkwizycyjnym INNE prawo do składania wyjaśnień wraz z prawem do odmowy zeznań prawo do uczestnictwa w całym przebiegu rozprawy możliwość bezpośredniego zadawania pytań zarówno świadkom, jak i biegłym oskarżonemu przysługiwało prawo wnoszenia zażaleń na postanowienia sądu wreszcie – przysługiwało mu prawo do składania środków odwoławczych

ŚRODKI ODWOŁAWCZE ZAŻALENIE
proces mieszany wyodrębnił ostatecznie 4 podstawowe środki odwoławcze, dzieląc je na zwyczajne i nadzwyczajne do zwyczajnych zalicza się zażalenie i apelację do nadzwyczajnych – kasację i wznowienie postępowania ZAŻALENIE było środkiem odwoławczym od postanowień sądu, które zamykały drogę do wydania wyroku w innych sprawach zażalenie było dopuszczalne, o ile zezwalała na to sama ustawa ten środek odwoławczy kierowano do sądu, który wydał postanowienie będące przedmiotem zażalenia

APELACJA jest bodaj najważniejszym (mającym najszersze zastosowanie) środkiem odwoławczym przysługuje on od wyroków stanowczych sądu I instancji apelację rozpatruje sąd wyższej instancji w stosunku do sądu, który wydał zaskarżony wyrok strona składająca apelację może kwestionować zarówno ustalenia sądu co do stanu faktycznego, jak i stopnia winy, czy też wymiaru kary powszechnie respektowaną zasadą w postępowaniu apelacyjnym jest zakaz reformationis in peius, zgodnie z którym sąd apelacyjny nie może pogorszyć sytuacji oskarżonego, czyli podjąć rozstrzygnięcia mniej korzystnego dla niego niż rozstrzygnięcie sądu I instancji, które stało się przedmiotem zaskarżenia w trybie apelacji

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
KASACJA podstawą wniosku kasacyjnego jest zarzut popełnienia przez sąd błędu (w toku rozprawy, bądź w treści orzeczenia) w prawie materialnym lub formalnym sąd kasacyjny bądź: oddala kasację (uznając ją za bezpodstawną) bądź też (uwzględniając jej zasadność) uchylić zaskarżony w tym trybie wyrok (w całości lub części) i przekazać sądowi (w innym składzie) do ponownego rozstrzygnięcia w tym zakresie WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym podstawą wniosku o wznowienie postępowania może być np. zarzut, że wydanie wyroku skazującego oparte zostało na sfałszowanym dokumencie lub fałszywych zeznaniach świadków najszerszą podstawą wniosku o wznowienie postępowania jest powołanie się na nowe okoliczności, ujawnione już po wydaniu orzeczenia, które mogły spowodować wydanie wadliwego wyroku

PROCES RZYMSKO-KANONICZNY POJĘCIE PROCEDURY CYWILNEJ
PROCEDURA CYWILNA – to zespół norm prawnych, regulujących czynności sądowe, związane z rozstrzyganiem sporów cywilnoprawnych w postępowaniu procesowym i nieprocesowym obejmuje ona również normy prawne, regulujące postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne w postępowaniu cywilnym występują dwie strony: powód (actor) i pozwany (reus) strona procesowa, by stroną taką być mogła, musi posiadać: zdolność sądową (odpowiednik zdolności prawnej w prawie materialnym) z kolei, by strona procesowa mogła samodzielnie działać w procesie (a nie tylko za pomocą zastępcy procesowego), winna posiadać zdolność procesową (odpowiednik zdolności do czynności prawnych w prawie materialnym)

GENEZA PROCESU RZYMSKO-KANONICZNEGO
KREACYJNA ROLA KOŚCIOŁA proces rzymsko-kanoniczny nie był, jak w przypadku (przynajmniej teoretycznej), oświeceniowej myśli o prawie tworem kreowanym ex nihilo, w oparciu o rewolucyjne, czy choćby tylko nowatorskie pomysły. Był (co najmniej u progu swego rozwoju) swoistą interpretacją rzymskiego procesu kognicyjnego przez średniowieczną naukę prawa kanonicznego. słusznie bowiem, i to w sposób nie pozostawiający kwestii, powstanie i rozwój procesu rzymsko- kanonicznego (przynajmniej w początkowej fazie jego rozwoju) wiąże się z inicjatywną rolą Kościoła. Należy w pełni podzielić opinie uznające, że proces rzymsko-kanoniczny powstał dla potrzeb rozwoju sądownictwa kościelnego i został przez sądownictwo to zaadoptowany. prawne podstawy umożliwiające powstanie i dalszy rozwój tego modelu postępowania sądowego stworzone zostały przez ustawodawstwo papieskie w XII i XIII stuleciu, w wyniku działalności legislacyjnej papieży: Aleksandra III, Innocentego III i Grzegorza IX

ADAPTACJA PROCESU RZYMSKO-KANONICZNEGO W SĄDOWNICTWIE ŚWIECKIM
PÓŁNOCNA ITALIA zalety tej procedury bardzo szybko doceniło sądownictwo świeckie. Już w XIII wieku zaczęły wzorować się na niej sądy świeckie, najwcześniej sądownictwo miast włoskich, głównie północnej Italii. stopniowo, zasady procesu rzymsko-kanonicznego zaczęły przenikać do procedur cywilnych niemal wszystkich (w każdym razie: zdecydowanej większości) rozwijających się świeckich procedur cywilnych państw europejskich późnego średniowiecza, a następnie czasów wczesno- nowożytnych. NIEMCY I ROLA SĄDU KAMERALNEGO RZESZY znaczącą rolę dla dalszego rozwoju tych tendencji (zwłaszcza na obszarach niemieckich, czy też nieco szerzej: oddziaływania tzw. prawa niemieckiego) odegrał Sąd Kameralny Rzeszy sąd ten (w swojej działalności) przyjął zasady procesu rzymsko-kanonicznego (modus procedendi), które obowiązywały w „sposobie procedowania” tego Trybunału aż do połowy XVII stulecia (do roku 1654)

ZASADY PROCESU RZYMSKO-KANONICZNEGO
ZASADA SKARGOWOŚCI przebieg procesu rzymsko-kanonicznego dzielił się na dwa wyraźne stadia, które były rozdzielone instytucją zwaną litis contestatio, tj. wdaniem się w spór (utwierdzeniem procesu) litis contestatio powodowało „zagruntowanie sporu”, oznaczające, że odtąd stronie nie było wolno zarówno odstąpić od skargi bez zgody sądu i przeciwnika procesowego, jak i niemożliwa stawała się zmian jej treści

PIERWSZE STADIUM PROCESU
było to stadium (faza) procesu poprzedzająca wdanie się w spór (litis contestatio) rozpoczynało się od wniesienia przez powoda pisemnej skargi (libellus actionis). zgodnie z doktryną kanonistów i glosatorów powinna była ona zawierać: nazwisko powoda (quis), przedmiot roszczenia (quod) wskazanie sądu (coram quo) podstawę prawną (quo iure) oraz nazwisko pozwanego (a quo) gdy skarga odpowiadała wymaganiom formalnym, sędzia wydawał pisemny pozew, który przekazywano pozwanemu i urzędowo wzywał go do stawienia się w sądzie w określonym terminie. na pierwszym terminie odczytywano pozwanemu skargę. w drugim terminie pozwany wnosił przeciwko roszczeniom powoda pisemną obronę, w której były zawarte zarzuty procesowe (tzw. ekscepcje) pozwanemu przysługiwały EKSCEPCJE, które mogły być trojakiego rodzaju: dylatoryjne, deklinatoryjne i peremptoryjne

EKSCEPCJE DYLATORYJNE
należało je wnieść od razu wszystkie powodowały odroczenie sporu na pewien czas, tj. do czasu usunięcia nieprawidłowości pozwu do formalnych podstaw ekscepcji dylatoryjnych należały przede wszystkim: nieprawidłowość pozwu błędne oznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy brak zdolności procesowej strony brak wszystkich zainteresowanych stron

EKSCEPCJE DEKLINATORYJNE
były zarzutami zwalniającymi od wdania się w spór, należały do nich zwłaszcza: zarzut zakończenia sprawy prawomocnym wyrokiem (exceptio rei iudicata) lub zarzut wcześniejszego zawarcia ugody (exceptio litis finitae) EKSCEPCJE PEREMPTORYJNE niweczyły roszczenie powoda skutkowały oddaleniem skargi i umorzeniem sprawy wymagały ich udowodnienia w procesie; należał do nich przede wszystkim zarzut przedawnienia roszczenia (exceptio presciptionis) ekscepcje dylatoryjne i deklinatoryjne pozwany musiał wnieść przed wdaniem się w spór; w przeciwnym wypadku tracił prawo do ich wniesienia

ZASADA PISEMNOŚCI cechą dalszego postępowania była wymiana pism procesowych między stronami. sąd brał pod uwagę przy wydawaniu orzeczenia tylko te okoliczności, które znalazły odbicie w protokołach procesu obowiązywała zasada, że co nie jest zawarte w aktach, nie istnieje w ogóle (non in actis est, non in mundo est) proces rzymsko-kanoniczny odszedł tym samym od jawności i ustności wczesnośredniowiecznego procesu skargowego pewne jednak elementy ustności nadal pozostały, chociażby w postaci prawa do formułowania pytań przez sędziego wobec stron były one stawiane ustnie i przyjmowane wraz z odpowiedziami do protokołu przeciwko zarzutom pozwanego powód odpowiadał w pisemnej replice, na którą pozwany z kolei miał prawo odpowiedzieć dupliką. sąd mógł wyrazić zgodę na dalszą wymianę pism procesowych

DRUGIE STADIUM PROCESU
po odrzuceniu przez pozwanego pretensji powoda następowało litis contestatio, które było konieczna przesłanką wejścia procesu w fazę tzw. terminów do powołania dowodów postępowanie w tym stadium dalej polegało na wymianie pism w celu ustalenia faktów niezaprzeczalnych oraz podlegających udowodnieniu ARTYKUŁY DOWODOWE powód w formie krótkich zdań, tzw. artykułów dowodowych (articuli probandi), stawiał sporne kwestie pozwanemu, który musiał się do nich ustosunkować na piśmie twierdzenia uznane lub przemilczane przez pozwanego były uważane za bezsporne natomiast kwestie sporne stawały się przedmiotem postępowania dowodowego ciężar dowodu spoczywał na stronie występującej z jakimś twierdzeniem, a nie na tej, która temu przeczyła (et incubit probatio qui dicit, non qui negat)

ZASADA DYSPOZYCYJNOŚCI
dowodów na poparcie swych twierdzeń dostarczały same strony sąd ograniczał się tylko do ich oceny proces odbywał się na zasadzie wolnej rozprawy stron pierwszy termin wyznaczony po wdaniu się w spór był więc terminem do przedstawieniem dowodów, którymi dysponowały strony sąd sporządzał ich urzędowy rejestr, w którym każdy dowód otrzymywał odpowiedni numer na kolejnym, zawitym (nie podlegającym przywróceniu) terminie strony formułowały zarzuty przeciwko dowodom przeciwnika procesowego strony mogły także w tym terminie uzupełnić wykaz przedłożonych dowodów

LEGALNA TEORIA DOWODOWA
postępowanie dowodowe opierało się na legalnej teorii dowodowej, co oznaczało, że prawo z góry określało wartość dowodów i odpowiednią ich liczbę, która była potrzebna do wygrania procesu przy ocenie dowodów sędzia nie mógł kierować się własnym przekonaniem, musiał trzymać się przepisów ustawy, poszczególnych środków dowodowych środkami dowodowymi były przysięga stron, dokumenty i świadectwa urzędowe (coraz liczniejsze) ŚWIADKOWIE zasady procesu rzymsko-kanonicznego wymagały, by strona powołująca się na określoną okoliczność, przedstawiła co najmniej dwóch świadków (posiadających pełnię praw), by „dowód ze świadków mógł zostać uznany za poprawnie przeprowadzony wraz z wynikającymi stąd skutkami procesowymi przesłuchiwał ich sędzia, pod nieobecność stron, zgodnie z przedłożonymi wcześniej przez strony artykułami dowodowymi

ZASADA PRAWDY FORMALNEJ
była bardzo ściśle związana z zasadą formalnej teorii dowodowej i zasady dyspozycyjności, była ich naturalną konsekwencją wyrażała ją paremia: „Co nie jest zawarte w aktach nie istnieje w ogóle” sędzia nie działał z urzędu ale na wniosek stron nie mógł on dochodzić z urzędu nowych faktów i dowodów nie powołanych przez stronę ani ich uwzględnić przy wyrokowaniu sędzia opierał się tylko na materiale zebranym przez strony i w wyrokowaniu musiał się trzymać treści żądania powoda, tj. nie mógł zasądzić od pozwanego więcej niż tego domagał się powód (ultra petitum) sędzia nie mógł dociekać rzeczywistego stanu rzeczy, ani brać pod uwagę okoliczności znanych mu w prawdzie, ale nie zawartych w aktach procesu

ŚRODKI ODWOŁAWCZE APELACJA
środkiem odwoławczym, który przewidywał proces rzymsko-kanoniczny była na wzór prawa rzymskiego - apelacja, która przysługiwała zarówno od wyroków przedstanowczych (dotyczących kwestii ubocznych), jak i stanowczych, rozstrzygających meritum sprawy apelację rozpoznawał sąd wyższej instancji, ale wnoszono ją za pośrednictwem sądu, który wydał orzeczenie (po uiszczeniu przez stronę kosztów postępowania odwoławczego każda ze stron mogła wnosić apelację dwukrotnie prawomocnym był wyrok, którego nie zaskarżono lub nie mógł być zakwestionowany, gdyż został wyczerpany tok instancji sądowych

SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.-8 (2018) - PROCEDURA SĄDOWA W PAŃSTWIE NOWOŻYTNYM"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres