SSP-Ćw.-13 Z dziejów prawa prywatnego: PRAWO RODZINNE

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.-13 Z dziejów prawa prywatnego: PRAWO RODZINNE"— Zapis prezentacji:

1 SSP-Ćw.-13 Z dziejów prawa prywatnego: PRAWO RODZINNE

2 PODSTAWOWE POJĘCIA prawo rodzinne stanowi część / dziedzinę / dział, szeroko rozumianego prawa cywilnego prawo rodzinne tworzą normy prawne regulujące funkcjonowanie rodziny prawo rodzinne jest to zespół norm prawnych obejmujących stosunki majątkowe i niemajątkowe, wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli Gross obszernej materii prawa rodzinnego stanowią przepisy prawa małżeńskiego Prawo małżeńskie stanowi zbiór przepisów prawnych regulujących rozpoczęcie, kontynuację i ważność małżeństwa. Małżeństwo jest prawomocnym związkiem zazwyczaj między jednym mężczyzną i jedną kobietą Począwszy od Holandii w 2001 roku pewna liczba państw jak również kilka amerykańskich stanów uprawomocniły także małżeństwo osób tej samej płci. Ponadto niektóre systemy prawne (np. w kilku krajach europejskich i kilku stanach USA) wprowadziły rejestrowany związek partnerski (partnerstwo domowe), który zapewnia parze osób tej samej płci wiele takich samych praw i obowiązków, jak parze małżeńskiej.

3 PRAWO MAŁŻEŃSKIE zawarcie małżeństwa powodowało zawarcie między stronami stosunków prawnych: osobistych i majątkowych pierwsze regulowane było przez osobowe prawo małżeńskie; drugie – przez majątkowe prawo małżeńskie

4 OSOBOWE PRAWO MAŁŻEŃSKIE
OSOBOWE PRAWO MAŁŻEŃSKIE ZAKRES REGULACJI osobowe prawo małżeńskie normowało (i normuje): zawarcie małżeństwa jego ustanie stosunki osobowe między małżonkami właściwość sądów w osobowych sprawach małżeńskich UWAGI OGÓLNE początkowo (we wczesnym zwłaszcza średniowieczu) prawo to miało charakter świecki po przyjęciu chrześcijaństwa i wraz z ugruntowywaniem się jego pozycji w poszczególnych krajach i społeczeństwach europejskich – stopniowo Kościół podporządkowywał sobie instytucję małżeństwa stopniowo prawo małżeńskie (ściślej: właśnie osobowe prawo małżeńskie) stawało się prawem wyznaniowym i taki charakter zachowało generalnie przynajmniej do XVIII wieku było to prawo kanoniczne oraz prawo innych wyznań

5 STOSUNKI OSOBOWE POMIĘDZY MAŁŻONKAMI (UWAGI OGÓLNE)
STOSUNKI OSOBOWE POMIĘDZY MAŁŻONKAMI (UWAGI OGÓLNE) średniowieczne prawo małżeńskie opierało się na dominującej pozycji męża przez cały czas trwania małżeństwa żona pozostawała pod jego władzą i opieką; prawną konsekwencją tego było: prawo karcenia żony spoczywający na żonie obowiązek wierności małżeńskiej spoczywający na żonie obowiązek wspólnego zamieszkiwania obowiązek posłuszeństwa wobec męża obowiązek dokonywania wszelkich czynności prawnych za zgodą lub w asystencji męża w praktyce pozycja żony zależała przede wszystkim od jej stanu społecznego i przynależności stanowej, będąc lepszą w warstwach wyższych

6 Świecka i kościelna FORMA
zawarcia małżeństwa Pierwotnie małżeństwo miało charakter wybitnie świecki Kościół szybko i zdecydowanie zaczął jednak wkraczać w tą sferę najpierw była to walka z pewnymi zasadami czasów minionych, sprzecznych z zasadami religii lub obyczajowości propagowanej przez Kościół: z poligynią (wielożeństwem), porywaniem kobiet, rozwodami, małżeństwami zawieranymi pomiędzy krewnymi, itp. z czasem upowszechniać się zaczął zwyczaj błogosławienia małżeństwa świeckiego przez kapłana (zazwyczaj nazajutrz po ślubie) -

7 FORMA ŚWIECKA (sposoby zawarcia małżeństwa)
PORWANIE (raptus) pierwotną formą zawarcia małżeństwa wśród ludów indoeuropejskich było porwanie (raptus) kobiety przez mężczyznę ten sposób postępowania praktykowany był przez ludy szukające żony poza własną grupą społeczną (rodem, szczepem) z czasem prawo zaczęło zakazywać tego procederu, uznając czyn za bezprawny i grożąc surowymi sankcjami karnymi KUPNO ŻONY praktykowane było w społecznościach endogamicznych (praktykujących zawieranie zw. małżeńskich w ramach tej samej grupy społecznej) Tj. w społ. egzogamicznych

8 FORMA ŚWIECKA umowa realna (jednolity akt prawny):
umowa zawierana była pomiędzy rodami mężczyzny i kobiety jej sfinalizowanie finalizowano symbolicznym podaniem rąk i ucztą obu rodów oraz oddaniem niewiasty w posiadanie mężowi (który w zamian za to zobowiązany był przekazać rodzinie kobiety cenę kupna żony, tj. określone, wcześniej uzgodnione dary) początkowo kupno żony (jako forma zawarcia zw. małżeńskiego) miało więc charakter jednolitej umowy realnej – Muntwald (prawny opiekun niewiasty i przedstawiciel jej rodu (zwykle ojciec) odbierał z rąk narzeczonego określone dary lub ustaloną sumę pieniędzy i z tego tytułu zobowiązany był do wydania mu kobiety Umowa formalna (dwa odrębne stadia): z czasem jednolity akt prawny (umowa realna) przekształcił się w umowę formalną, rozpadając się na 2 odrębne etapy: zmówiny i zdawiny

9 FORMA ŚWIECKA ZMÓWINY (Verlobung, desponsatio):
były wstępną umowę małżeńską zawierano ją pomiędzy rodzicami (opiekunami prawnymi) przyszłych małżonków (niejednokrotnie przy udziale osoby pośredniczącej i świadków) zmówiny obejmowały: zobowiązanie do zawarcia w przyszłości małżeństwa określenie terminu zawarcia ślubu oraz materialne warunki zawarcia małżeństwa podczas tej czynności prawnej: narzeczony uiszczał ojcu (opiekunowi prawnemu) narzeczonej zadatek (arrha), będący drobną sumą pieniędzy lub symbolicznym przedmiotem (obrączka, pierścionek) Muntwald – wręczał narzeczonemu przedmiot będący symbolem dotrzymania zobowiązania (laskę, różdżkę), stanowiące zakład (vadium); był on gwarancją wykonania zobowiązania pod rygorem określonych prawem konsekwencji

10 - FORMA ŚWIECKA ZDAWINY (ślub, Tradung, traditio): POKŁADZINY
były uroczystą czynnością prawną, stanowiącą wykonanie zmówin oddanie panny młodej odbywało się w jej domu rodzinnym, w obecności rodziców obu stron towarzyszyły temu różne obrzędy, np. zdjęcie wianka) przenosiny: następnie następowały przenosiny, czyli przeprowadzenie się panny młodej do domu męża tam dokonywano kolejnych, symbolicznych obrzędów, które miały symbolizować przejęcie władzy nad żoną przez męża (np. posadzenie na kolanach) POKŁADZINY dopełniały zawarcie małżeństwa -

11 ZGODNA WOLA STRON w XII w., w Kościele istniał spór, dotyczący okoliczności konstytuującej związek małżeński: szkoła paryska (Pierre Lombard) – opowiadała się za zasadą konsensusu (zgodna wola stron) szkoła bolońska (Gracjan) – stała na stanowisku ż o powstaniu małżeństwa decyduje obcowanie cielesne narzeczonych (copula carnalis) zwyciężyło stanowisko szkoły paryskiej (consensus facit nuptias), której stanowisko poparł papież Aleksander III ( ): dawne zmówiny przekształciły się w zaręczyny (sponsalia de futuro), stanowiące oświadczenie (zobowiązanie) zawarcia małżeństwa w przyszłości dawne zdawiny przekształciły się w ślub – zawarcie małżeństwa w teraźniejszości (sponsalia de praesenti), powodujące powstanie związku małżeńskiego (! – sakramentu małżeństwa udzielali sobie sami nupturienci, nie zaś obecny przy jego zawarciu ksiądz) Oświadczenie woli musiało być złożone prawidłowo (nie mogło być obciążone wadami) -

12 PRZESZKODY MAŁŻEŃSKIE W ŚWIETLE PRAWA KOŚCIOŁA
prawo kanoniczne stworzyło rozbudowany katalog tzw. „przeszkód małżeńskich” dzielono je na dwie grupy: zrywające (impedimentia dirimentia; powodujące nieważność małżeństwa już zawartego) oraz wzbraniające (impedimentia prohibentia; nie dopuszczające do zawarcia) małżeństwa, ale zawarte wbrew nim, nie czyniące nieważnym)

13 PRZESZKODY ZRYWAJĄCE pokrewieństwo (impedimentia consanquinitatis)
w linii prostej był to zakaz bezwzględny, w linii bocznej – do pewnego stopnia początkowo uznawano zakaz małżeństw krewnych w linii bocznej do VI stopnia komutacji rzymskiej (stopnie liczone wg liczby urodzeń) następnie kościół przyjął tzw. komutację kanoniczną (stopnie liczone wg liczby pokoleń liczonych od wspólnego przodka) od X w. do r – obowiązywał zakaz zawierania małżeństw pomiędzy krewnymi do VII stopnia komutacji kanonicznej od 1215 r. (sobór laterański IV) do 1918 r. (zakaz) ograniczono do IV stopnia (do prawnuków po rodzeństwie) od 1918 r. (Codex Iuris Canonici) zredukował zakaz do III stopnia komutacji kanonicznej inne (przeszkody zrywające) pokrewieństwo duchowe (między rodzicami chrzestnymi, a chrześniakami) powinowactwo powinowactwo sztuczne (adopcja) święcenia duchowne śluby zakonne istniejące małżeństwo przymus impotencja, itp. przyzwoitość publiczna

14 MATRIMONIA CLANDESTINA
PRZESZKODY WZBRANIAJĄCE brak stosownego wieku odmienność wyznania choroba psychiczna, etc. MATRIMONIA CLANDESTINA do czasu Soboru Trydenckiego ( ) Kościół nie zdołał wymusić określonej (tzw. kanonicznej) formy zawarcia małżeństwa efektem tego było uznawanie tzw. małżeństw tajemnych (matrimonia clandestina), będących małżeństwami prywatnymi (umownymi), zawieranych poza Kościołem i bez zachowania nakazanych formalności

15 ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA
naturalnym sposobem rozwiązania małżeństwa była (i jest) śmierć jednego z małżonków W okresie przedchrześcijańskim rozwód mógł nastąpić: za obopólną zgodą małżonków jak również przez „oddalenie” żony (w razie zaistnienia okoliczności przewidzianych przez prawo: bezpłodność, cudzołóstwo, nastawanie na życie męża – musiały być udowodnione) w przeciwnym razie żonie i jej krewnym należała się określona suma pieniężna (forma sankcji), jak również zwrot wiana i wyprawy

16 UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA (forma kanoniczna)
prawo kanoniczne uznając małżeństwo za sakrament – rozwodów nie uznawało; zezwalało jednak na unieważnienie małżeństwa PRZESŁANKI: wada oświadczenia woli (przymus) wady w formie zawarcia związku: brak księdza ujawnienie się przeszkód zrywających niedopełnienie w sensie fizycznym wstąpienie jednego z małżonków do klasztoru z możliwości tych korzystano dość często, zwłaszcza w kręgach arystokratycznych

17 STANOWISKO KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO (podstawy prawne)
Kościół Prawosławny dopuszczał możliwość rozwodów, w oparciu o: Novele Justyniana oraz Procheiron (bizantyjski zbiór praw z drugiej połowy IX wieku) jak również statuty cerkiewne książąt kijowskich (Włodzimierza, Jarosława, Wsiewłoda)

18 STANOWISKO KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO
Rozwód z winy żony: niepowiadomienie męża o planowanym zamachu na cara, księcia cudzołóstwo nastawanie na życie męża udział w zabawach i ucztach bez zgody męża spędzanie nocy poza domem włamanie do cerkwi, Kradzież Rozwód z winy męża: zdrada stanu narażanie na szwank honoru żony utrzymywanie konkubiny w domu

19 WDOWA (stanowisko prawne)
negatywnie do ponownego zamążpójścia wdowy ustosunkowywał się Kościół (powtórne małżeństwo wdowy uznawane było za bigamia interpretativa) pojęcie to najczęściej odnosiła się do osób, które ożeniły się z wdową lub kobietą rozwiedzioną, a więc nie-dziewicą; prawo kanoniczne dopuszczało takie związki, jednak odnosiło się do nich nieprzychylnie według innego ujęcia bigamia prawdziwa w prawie kanonicznym występowała wtedy, gdy ktoś kolejno miał dwie lub więcej żon i z nimi miał stosunek cielesny, natomiast bigamia interpretativa miała miejsce wówczas, gdy ktoś zawarł i spełnił tylko jedno małżeństwo, lecz jego żona miała już przedtem stosunek cielesny z innym mężczyzną poza małżeństwem albo była wdową, która z pierwszym mężem małżeństwo dopełniła, albo dopuściła się cudzołóstwa taka postawa Kościoła była uwarunkowana oczekiwaniem wstępowania przez nie do klasztoru, co nieodłącznie związane było z przekazywaniem na rzecz Kościoła majątku osoby wstępującej do klasztoru

20 MAŁŻEŃSKIE PRAWO MAJĄTKOWE (uwagi ogólne)
małżeńskie stosunki majątkowe regulowało wyłącznie prawo świeckie wynikające z tego stosunki prawne rozstrzygały sądy świeckie, bez względu na przynależność wyznaniową małżonków podstawę majątku małżeńskiego stanowiła z reguły masa majątkowa wniesiona przez małżonka uzupełniały ją składniki majątkowe wniesione przez żonę wielkość i rodzaj majątku małżeńskiego regulowały umowy przedślubne (intercyzy), zawierane przy okazji zaręczyn i wpisywane do ksiąg sądowych określano w nich również stosunki majątkowe między małżonkami zawierano je od średniowiecza we wszystkich krajach europejskich

21 WYPRAWA (gerada, paraphernalia)
składała się ona początkowo z przedmiotów osobistego użytku kobiety (szaty, pościel, biżuteria, etc.) oraz sprzętu służącego do prowadzenia gospodarstwa (garnki itp.) później (wraz ze wzrostem praw majątkowych kobiet), wyprawa zwiększyła swoją wartość: obejmować zaczęła również cenniejsze rzeczy ruchome: konie, bydło, powozy stanowiła ją odtąd część majątku spadkowego należącego się córce po rodzicach wyprawa pozostawała własnością żony, którą mogła najczęściej dysponować

22 POSAG (dos) był instytucją późniejszą od wyprawy
wykształcił się pod wpływem prawa rzymskiego (najpierw na terenie Włoch, południowej Francji i Hiszpanii) posag stanowił część spadkową majątku córki po rodzicach, uiszczaną jako wyposażenie z jej majątku rodzinnego po zawarciu małżeństwa jego otrzymanie pozbawiało kobietę praw do spadku rodzicielskiego obejmował on początkowo gotówkę i ruchomości, z czasem także nieruchomości o jego wysokości decydowały z reguły miejscowe zwyczaje i/lub intercyza wyposażenie kobietę w posag było obowiązkiem ojca, a po jego śmierci – braci z czasem jego wydzielenie zaczęto wpisywać do ksiąg sądowych utrata prawa do posagu następowała w razie: zawarcia małżeństwa bez zgody rodziny lub z innych określonych prawem przyczyn (np. z osobą z niższego stanu) po śmierci żony posag (podobnie, jak wyprawa) przechodziły w spadku na dzieci, a w razie ich braku wracały do rodziny

23 WIANO (dotalicium) OPRAWA:
wianem odwzajemniał się mąż za wniesiony przez żonę posag w prawach germańskich stanowiło ono zabezpieczenie żony na wypadek owdowienia lub porzucenia na obszarach pozostających pod wpływem prawa rzymskiego wywodzono wiano z instytucji darowizny przedślubnej (donatio ante nuptias), spełniającej podobny cel wiano ustanawiano najpierw na rzeczach ruchomych, później na nieruchomościach (szlachta), wreszcie w pieniądzach jego wysokość określały przepisy prawne lub umowa z reguły jego wysokość odpowiadała wielkości posagu, ale były od tego liczne odstępstwa (zwłaszcza w prawie miejskim, gdzie bywało, że wiano stanowiło wielokrotność posagu) wiano (podobnie, jak posag) winno być „oprawione” (tj. zabezpieczone na majątku męża; augmentatio dotis) OPRAWA: oprawa stanowiła hipotekę żony, którą mąż mógł dysponować tylko za jej zgodą Celem zapobieżenia nadużyciom zapis o wianie i oprawie wpisywano do ksiąg sądowych Po bezpotomnej śmierci żony wiano wracało do męża

24 PODARKI w wielu krajach rozpowszechnił się zwyczaj ofiarowywania przez męża żonie podarku lub podarków najpopularniejszym z nich był tzw. „podarek poranny” (Morgengabe, donummatutinum) składany był po nocy poślubnej stanowił (miał stanowić) swoiste wynagrodzenie za utracone dziewictwo podarek poślubny-jednorazowy lub coroczny (donum nupitale) był wyrazem miłości do żony

25 USTROJE MAJĄTKOWE (uwagi ogólne)
stosunki między małżonkami regulowało wiele ustrojów majątkowych ich liczba (wraz z odmianami) sięgała kilkuset wariantów najwięcej było ich na obszarze Rzeszy – ok. 200 wśród tej mnogości można jednak wyróżnić kilka głównych systemów majątkowych, których inne były zazwyczaj pewną modyfikacją Główne role odgrywały ustroje: pełnej wspólnoty majątkowej ograniczonej wspólnoty majątkowej rozdzielności majątkowej i posagowy

26 SYSTEM PEŁNEJ WSPÓLNOTY MAJĄTKOWEJ
obszar: rozpowszechniony był zwłaszcza na terenie Rzeszy i w północnej Francji istota: polegał na wspólnej własności obojga małżonków, obejmującej: zarówno majątek wniesiony jak i powstały w czasie trwania związku zarząd: dyspozycja wspólnym majątkiem przysługiwała mężowi, przy czym: rozporządzanie rzeczami ruchomymi było przy tym swobodne rozporządzanie nieruchomościami wymagało zazwyczaj zgody żony pośmiertnie (mortis causa): po śmierci jednego z małżonków (w przypadku braku dzieci) majątek przypadał drugiemu małżonkowi w całości lub części (1/2, 1/3) w razie pozostawienia potomstwa utrzymywała się zazwyczaj wspólnota majątkowa żyjącego rodzica i dzieci majątkowej i posagowy

27 SYSTEM OGRANICZONEJ WSPÓLNOTY MAJĄTKOWEJ
obszar: Stosowano go głównie głównie w niemieckim prawie miejskim istota: upowszechnił się w kilku odmianach: najczęściej w formie obejmującej wyłącznie rzeczy ruchome i nieruchome nabyte w czasie trwania małżeństwa obok tego każdy z małżonków posiadł majątek odrębny, głównie przedmałżeński nieruchomości (tak sprzed małżeństwa, jak i nabyte w czasie jego trwania) stanowiły zawsze majątek własny ruchomości (nabyte w czasie trwania związku) stanowiły majątek wspólny zarząd: zarządzanie majątkiem (tak wspólnym, jak odrębnym żony) należało w tym systemie do męża samodzielnie rozporządza on jedynie ruchomościami, nieruchomościami – za zgodą żony pośmiertnie: w razie śmierci jednego z małżonków, majątek wspólny dzielono między współmałżonka pozostałego przy życiu i spadkobierców zmarłego, przy czym żonie i dziedziczącym po niej przypadała tylko część majątku wspólnego, z reguły 1/3 całości w razie pozostawienia potomstwa, ich prawa zabezpieczano na nieruchomościach całością zarządzał pozostający przy życiu małżonek, ale za zgodą uprawnionych dzieci

28 USTRÓJ ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ
obszar: stosowano ten system głównie w Niemczech i Rosji istota: przewidywał przez cały czas trwania związku małżeńskiego pełnej odrębności majątków obojga małżeństwa, przez co każdy pozostawał przez cały czas właścicielem swojej części zarząd: zarząd i użytkowanie majątku należały do męża, przy czym w przypadku nieruchomości – za zgodą żony pośmiertnie: w razie śmierci jednego z małżonków, pozostający przy życiu przejmował swój majątek, zaś majątek zmarłego przechodził na jego spadkobierców

29 SYSTEM POSAGOWY (RZYMSKI)
obszar: upowszechnił się na obszarach pozostających pod wpływem dawnego prawa rzymskiego (Włochy, południowa Francja, Niemcy po recepcji) podobny system posagowy (bez związku z dawnym prawem rzymskim) rozwinął się w Normandii istota: w swym charakterze podobny do systemu rozdzielności majątkowej: polegał na rozdzielności majątkowej małżonków wniesiony przez żonę posag miał służyć pokryciu „ciężarów małżeństwa” zarząd: w rezultacie stawał się on (posag) własnością męża nie mógł on jednak go (posagu) alienować, ani obciążać długami pośmiertnie: po śmierci męża posag wracał do żony żona mogła posiadać własny majątek poza posagowy, którym mogła swobodnie rozporządzać

30 PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

31 RODZINA I DZIECI POWSTANIE RODZINY powstanie rodziny następowało
POWSTANIE RODZINY powstanie rodziny następowało w sposób naturalny (przez urodzenie w małżeństwie) lub w drodze czynności prawnych

32 Pater Familias na jej (rodziny) czele stał „ojciec rodziny” (pater familias) zakres władzy podlegali mu wszyscy domownicy, znajdujący się pod jego władzą mężowską lub ojcowską: żona i dzieci z pełnoprawnego małżeństwa (dzieci prawe) władza nad nimi była (pierwotnie) bardzo rozległa, obejmując ius vita ac necis (prawo życia i śmierci) z czasem (stopniowo) ulegała coraz większym ograniczeniom Uprawnienia: od ojca zleżało, czy nowo narodzone dziecko przyjęte zostanie do rodziny przysługiwało mu prawo karcenia domowego wyrażał zgodę na małżeństwo (niezależnie od woli dzieci) decydował o ich wstąpieniu do klasztoru lub stanu duchownego

33 USTANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ
w okresie „demokracji wojennej”: władza ojca nad dzieckiem gasła z chwilą uznania go za dojrzałego fizycznie (zdolnego do noszenia broni) w czasach późniejszych: władza rodzicielska ustawała z chwilą gospodarczego usamodzielnienia się dziecka ojcowie często starali się to ominąć stosując tzw. „niedziały rodzinne” (czyli wspólne, z synami, gospodarstwa, które znajdowały się pod ich zarządem) istnienie podobnych wspólnot utrudniało ekonomiczne usamodzielnienie się synów władza ojca nad córką gasła z chwilą zawarcia prze nią małżeństwa lub wstąpienia do klasztoru

34 DZIECI ZE ZWIĄZKÓW POZAFORMALNYCH
Uwagi ogólne: pełnię praw posiadały tylko dzieci prawe (zrodzone z legalnego małżeństwa) dzieci nieprawe (pochodzące ze związków pozamałżeńskich lub nieważnych )zasadniczo praw nie posiadały ich sytuacja przez długi czas pogarszała się, miast polepszać, co było w znacznej mierze konsekwencją stanowiska Kościoła, przeciwnego wszelkiego rodzaju „związkom grzesznym” Dyskryminacja: w stosunku pokrewieństwa pozostawały one jedynie z matką i jej rodziną Po ojcu nie przejmowały niczego: nazwiska, praw spadkowych, przywilejów stanowych, itp. prawo odmawiało im zdolności do czynności prawnych odsuwano je od piastowania godności i urzędów „Uprawnienie” do ”poszukiwanie stanu”: początkowo (z wyj. Anglii) ojciec mógł takie dzieci „uprawnić”, głównie przez późniejsze (następcze) małżeństwo rodziców naturalnych z czasem wprowadzono jednak ogólny zakaz ich <legitymowania>

35 ADOPCJA (przysposobienie)
Adopcja (adoptio) była pokrewieństwem sztucznym (cognatio legalis), opierającym się nie na więzach krwi, lecz na akcie prawnym przeprowadzano ją w uroczysty sposób, z zachowaniem koniecznej symboliki, np.: przysposabiający dokonywał postrzyżyn przysposabianego, brał go na kolano, itp. miało to odzwierciedlać zawiązanie stosunku rodzinnego i nabycie przez przysposabianego praw dziecka prawego początkowo przysposobienie miało więc charakter familijno-prawny, rodzący stosunek ojcowsko-synowski z czasem adopcja nabrało charakteru głównie majątkowego, służąca, jako forma przekazania majątku na wypadek śmierci, co pozostawało w związku z istniejącymi ograniczeniami swobody testowania i alienacji za zgodą krewnych prawo adopcji przysługiwało także kobietom w wyniku przysposobienia adoptowany nie tracił swych praw w obrębie dotychczasowej rodziny, lecz nabywał obok nich - nowe adopcja byłą aktem odwołalnym Prawo znało również adopcję: braterską (zapewniała wzajemne dziedziczenie po sobie) herbową (umożliwiała przedostanie się plebejuszy do szlachty) oraz dynastyczną (umożliwiała następstwo tronu)

36 OPIEKA opieka (tutela, tutoria) była instytucją prawną zastępującą naturalną władzę ojcowską występowała w różnych formach, najczęściej z tytułu: wieku płci zdrowia nieobecności, itp. najwcześniejszą (formą opieki) była opieka nad małoletnimi, którzy utracili ojca pierwotnie sprawował ją ród, później jeden z jego członków z reguły była ona wówczas „opieką przyrodzoną” (naturalną, ew. testamentową), powierzaną z zasady najbliższemu krewnemu w linii męskiej w razie braku opiekunów „przyrodzonych”, opiekę przejmował opiekun urzędowy, wyznaczony przez właściwą władzę (opieka nadana, urzędowa) „opieka zwierzchnia” należała najpierw do rodu, później do monarchy panujący był uznawany zwłaszcza za szczególnego opiekuna wdów i sierot

37 OBOWIĄZKI OPIEKUNA KONTROLA NAD OPIEKĄ: dbanie o utrzymanie pupila
dbanie o utrzymanie pupila dbanie o jego wychowanie zabezpieczenie całości i nienaruszalności jego majątku KONTROLA NAD OPIEKĄ: w związku z tym prawo przewidywało sporządzenie inwentarza majątku pupila (z chwilą obejmowania opieki), celem zapobieżeniu ewentualnym nadużyciom po ustaniu opieki stanowił on formalną podstawę wszelkich ewentualnych roszczeń zarząd majątkiem pupila podlegał określonym rygorom, w szczególności: należało prowadzić go ze szczególną ostrożnością (starannością) składać rachunki z zawieranych czynności prawnych dysponować majątkiem nieruchomym i gotówką za zgodą wszystkich władz, itp. początkowo wynagrodzenie opiekuna określał zwyczaj, z czasem ustalony w ustawie procent opieka kończyła się wraz z dojściem do pełnoletniości opiekun zobowiązany był wówczas wydać majątek pupilowi w stanie nieuszczuplonym