1 Studia MAKROEKONOMII zaczyna analiza pomiaru EFEKTÓW PRACY i POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA (wszak poziom życia społeczeństwa zależy od ilości wyprodukowanych.

Prezentacja na temat: "1 Studia MAKROEKONOMII zaczyna analiza pomiaru EFEKTÓW PRACY i POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA (wszak poziom życia społeczeństwa zależy od ilości wyprodukowanych."— Zapis prezentacji:

1

2 1 Studia MAKROEKONOMII zaczyna analiza pomiaru EFEKTÓW PRACY i POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA (wszak poziom życia społeczeństwa zależy od ilości wyprodukowanych dóbr…). Chodzi o sposób mierzenia tzw. PRODUKTU KRAJOWE- GO BRUTTO (PKB) i grupy mierników pochodnych (np. PRO- DUKT NARODOWY BRUTTO, PNB). PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

3 2 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach). Sumujemy roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (na dobra gotowe, a nie na dobra POŚREDNIE, czyli zużywa- ne do ich produkcji). Chodzi o: - wydatki konsumentów na KONSUMPCJĘ, C, - wydatki firm na INWESTYCJE, I, - wydatki PAŃSTWA na zakup dóbr, G, -wydatki ZAGRANICY na dobra wytworzone w naszym kraju, (eksport, X). Y 1 = C + I + G + X

4 3 Powstałą sumę pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicz- nych (IMPORT, Z A ) suma tych wydatków stanowi PRO- DUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, Y). ( Y 1 ) Y 1 = C + I + G + X - Z --------------------------------------------------------------------------- A Dla uproszczenia założymy, że IMPORTOWANE SĄ TYLKO DOBRA KONSUMPCYJNE.

5 4 A oto metoda DOCHODOWA (ang. income approach) PKB JEST SUMĄ DOCHODÓW WŁAŚCICIELI CZYN- NIKÓW PRODUKCJI ( Y 2 ) W danym okresie SUMA WARTOŚCI kupionych przez konsumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych DÓBR FINALNYCH RÓWNA SIĘ SUMIE DOCHO- DÓW właścicieli czynników produkcji użytych w celu wy- produkowania tych dóbr.

6 5 Każda cząstka wartości dóbr finalnych jest zyskiem, płacą, czyli wynagrodzeniem pracy, lub wynagrodzeniem właścicieli dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli bogactw naturalnych. WD F Z P WDP 1 Z P WDP 2 Z P WDP O gdzie: WDF – wartość dóbr finalnych. Z – zysk. P – płace. WDP 1 – wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. WDP 2 – wartość dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. UPDP 0 – wartość dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli bogactw naturalnych.......... Z P

7 6 Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z A : 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urządzenia techniczne, budowle, budynki B ). 2. Płac pracowników; 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH (koszty zużywanych dóbr pośred- nich). Te KOSZTY RZECZOWE są wartością DÓBR POŚREDNICH „PIERWSZEGO RZĘDU”, BEZPOŚREDNIO POTRZEBNYCH DO WYTWORZENIA DÓBR FINALNYCH. ----------------- A Zakładam, że „ziemia” jest rodzajem kapitału. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

8 7 Jednak ten utarg producentów dóbr pośrednich „pierw- szego rzędu” również składa się z: 1. Zysku. 2. Płac. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH, czyli – tym razem – wartości DÓBR POŚREDNICH „DRUGIEGO RZĘDU”, ZUŻYWANYCH DO PRODUK- CJI DÓBR POŚREDNICH „PIERWSZEGO RZĘDU”. I tak dalej…

9 8 Posuwając się „w głąb” procesu produkcji dowolnego dobra fi- nalnego, odkrywamy w końcu, że producent dóbr pośrednich ko- lejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich „ostatniego rzędu” w całości składa się z dochodów właścicieli czynników.

10 9 A zatem, PKB obliczony metod ą wydatkow ą (Y 1 ) jest równy PKB obliczonemu metod ą dochodow ą (Y 2 ). Y 1 =Y 2

11 10 Pomówmy teraz o pochodnych w stosunku do PKB mier- nikiach efektów pracy (i poziomu życia!) społeczeństwa

12 11 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa

13 12 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa

14 2000200520062007 Ogółem741,7964,61 033,11 132,9 PKB744,4983,31 060,01 175,3 Dochód z zagranicy (saldo) a -2,7-18,7-26,9-42,4 Dochód narodowy brutto w Polsce (2000-2007; mld zł, ceny bieżące) a Stanowi saldo wynagrodzeń, dochodów z inwestycji bezpośrednich i portfe-lowych oraz pozostałych dochodów i odsetek. Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2008, GUS, Warszawa 2008, s. 682. 13

15 14 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy i poziomu życia społeczeństwa

16 15 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa Inna nazwa: DOCHÓD NARODOWY (ang. national income)

17 16 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa

18 17 Wady PKB i mierników pochodnych jako miar efektów pra- cy i poziomu życia (dobrobytu) (ang. welfare) społeczeństwa gospodarującego (przykłady)

19 18 PKB nominalny a PKB realny

20 19 Dalej… Ceny w różnych krajach silnie różnią się od siebie (np. ce- na strzyżenia męskiego w Zürichu i w Kutnie…).

21 20 Więc statystycy publikują informacje o PKB w różnych krajach, przeliczając ich waluty na np. dolary (w celu doko- nania porównań międzynarodowych) nie według oficjalnego kursu walutowego, lecz według kursu odzwierciedlającego różnice poziomu wszystkich cen, czyli tzw. PARYTET SIŁY NABYWCZEJ (ang. purchasing power parity – PPP).

22 21 PKB per capita w Nowej Zelandii, Polsce i Indiach; kurs oficjalny (2002 r.) i kurs PPP (2000 r.) Źródło: Dane ONZ. Nowa Zelandia PolskaIndia Kurs oficjalny154434944456 Kurs PPP2037298372340 Okazuje się wtedy, że w rzeczywistości biedni nie są aż tak biedni, a bogaci aż tak bogaci!

23 22 PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” … Dalej… Wady PKB i mierników pochodnych jako miar efektów pra- cy i poziomu życia (dobrobytu (ang. welfare) społeczeństwa gospodarującego (przykłady)

24 23 Dalej… … i w gospodarstwach domowych.

25 24 Dalej… PKB nie uwzględnia wielu innych zjawisk, od których za- leży poziom życia społeczeństwa. Na przykład: bezpieczeństwa…

26 25 Dalej… … złych i dobrych skutków czyjegoś gospodarowania dla osób postronnych (ang. externalities) (np. zanieczyszczenie środowiska)…

27 26 Dalej… …ilości czasu wolnego…

28 27 Dalej… … struktury dochodów („sprawiedliwości”).

29 28 ZADANIE Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu A. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady. ---------------------------------------- A/ Na przykład, z badań dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej z SGH w Warszawie wynika, że w Polsce wartość pracy domowej wy- nosiła w 2004 r. około 30% PNB. Udział pracy domowej kobiet w tej wartości wyniósł 66%, a udział mężczyzn 34% (zob. Katarzyna Growiec, Praca domowa czyli bez kasy na drugim etacie, w: „Gaze- ta.pl” z 24 lutego 2009 r.).

30 29 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziemi, - opieka nad osobami chorymi, - OPIEKA NAD OSOBAMI STARYMI. (Przez chwilkę pomyśl o kwalifikacjach potrzebnych do wy- konywania tych wszystkich prac…).

31 30 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu). (ii) Natura kobiety jest taka, że zwykle lubi ona wykonywać te prace, a wynagrodzeniem jest dla niej zadowolenie męż- czyzny.

32 31 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocz- nej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opie- ka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WY- ŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wy- nagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także emerytur z ty- tułu pracy w gospodarstwie domowym. (ii) To nieprawda, że „z natury rzeczy” kobiety lubią te pra- ce. W dodatku praca domowa jest w powszechnej opinii mniej „prestiżowa” od pracy zarobkowej wykonywanej poza domem.

33 32 c) Niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwarza mężczyź- nie możliwości, których nie ma pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pieniędzy).

34 33 c) Niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwarza mężczyź- nie możliwości, których nie ma pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania do- chodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pienię- dzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnie- niu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię.

35 34 c) Niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwarza mężczyź- nie możliwości, których nie ma pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania do- chodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pienię- dzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnie- niu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny,.

36 35 Harding, S. (1995) Can Feminist Thought Make Economics More Objective? „Feminist Economics”, vol. 1, nr 1.

37 36 WYDATKI A WIELKOŚĆ PRODUKCJI W GOSPODARCE (model popytowy gospodarki)

38 37 John Maynard KEYNES (1883–1946) Michał KALECKI (1899-1970)

39 38 Przyjrzyjmy się „dwusektorowej” gospodarce (bez państwa i za- granicy) o STABILNYCH CENACH i NIE W PEŁNI WYKO- RZYSTANYCH MOŻLIWOŚCIACH PRODUKCYJNYCH. W tej gospodarce: Y=PNB=PKB=PNN * -------- * Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

40 39 ■ RÓWNOWAGĄ KRÓTKOOKRESOWĄ nazywamy stan, kie- dy przedsiębiorstwa produkują tyle dóbr finalnych, ile wszyscy chcą kupić. Y E =AE PL Y E – odpowiadająca równowadze produkcja w gospodarce. AE PL – zagregowane wydatki (ang. aggregated expenditures, AE) w gospodarce. Zwróć uwagę na STABILNOŚĆ tej sytuacji! 1. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W NAJPROST- SZEJ GOSPODARCE

41 40 W opisanej sytuacji planowane zagregowane wydatki w gospodar- ce, AE PL mają dwa źródła: - Planowane WYDATKI KONSUMPCYJNE gospodarstw domo- wych (ang. consumption, C PL ) - Planowane WYDATKI INWESTYCYJNE prywatnych przedsię- biorstw, I PL (ang. investment, I). AE PL = C PL + I PL

42 41 C PL = KSKY d + C a ■ Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji gospodarstw do- mowych, Y d, funkcja konsumpcji wskazuje wielkość planowanej konsumpcji całkowitej, C PL. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI

43 42 Funkcja konsumpcji opisuje zależność C PL od Y (i Y d ). Wielkość konsumpcji zależy od poziomu KSK (krańcowej skłoności do kon- sumpcji) i C a. Zmiany Y d powodują przesunięcia wzdłuż wykresu funkcji konsumpcji, a np. zmiany wielkości majątku gospodarstw domowych przesuwają cały ten wykres. ■ KONSUMPCJA AUTONOMICZNA, C a, jest to konsumpcja, która nie zależy od bieżącej wielkości produkcji i dochodu, Y d. CaCa α tgα = KSK C PL Yd=Y C PL = KSKY d + C a

44 43 ■ Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji, Y d, funkcja osz- czędności wskazuje wielkość planowanych oszczędności, S PL. S PL = KSOY d - C a Krańcowa skłonność do oszczędzania

45 44 Funkcja oszczędności opisuje zależność S PL od Y i Y d. Na S PL jest przeznaczana stała część Y d, której wielkość zależy od KSO. -C a β tgβ = KSO S PL Y d =Y S PL =KSOY d -C a 0

46 45 ■ Funkcja inwestycji opisuje zależność I PL firm od Y i Y d. W da- nym okresie inwestycje nie zależą od Y i Y d. I PL Y d =Y I PL =I a 0 INWESTYCJE

47 46 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA I PL - Przewidywana stopa zysku - Wysokość stopy procentowej - Tempo i kierunki postępu technicznego - Ceny dóbr inwestycyjnych i koszty ich eksploatacji - Oczekiwania producentów - Stopień wykorzystania majątku produkcyjnego

48 47 Y E = AE PL (1) i AE PL = C PL + I PL (2) to: Y E = C PL + I PL (3) USTALAMY WIELKOŚĆ PRODUKCJI, KTÓRA OD- POWIADA RÓWNOWADZE W GOSPODARCE, Y E

49 48 A AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 Y I PL AE PL 0 AE PL = C PL + I PL C PL Na rysunku (a) linia 45° składa się z punktów, w których Y jest równa AE PL. Na rysunku (b) AE PL zależą od Y. Na AE PL składają się: C PL i I PL. (A) (B)

50 49 Dopiero w punkcie przecięcia się linii 45° z wykresem funkcji pla- nowanych zagregowanych wydatków (tzw. krzyż keynesowski ) Y osiąga taki poziom, że Y jest równa AE PL, czyli gospodarka znaj- duje się w stanie krótkookresowej równowagi (Y E =AE PL ). E AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 AE PL = C PL + I PL

51 50 E AE PL Y 45° YAYA AE PL 0 AE PL = C PL + I PL Istnieje tylko jedna wielkość produkcji, Y, przy której planowane zagregowane wydatki w gospodarce, AE PL, zrównują się z tą właś- nie wielkością produkcji, Y.

52 51 PRZYKŁAD LICZBOWY: C PL =0,7Y i I PL =60 więc: Y=AE PL AE PL = C PL +I PL =0,7Y+60 Y=200

53 52 MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND- LU ZAGRANICZNEGO 1. ΔI 2. KSKΔI 1.KSK(KSK ΔI)=KSK 2ΔI 2.KSKKSK 2ΔI=KSK 3ΔI …………………………………

54 53 1. ΔI 2. KSKΔI 3. KSK(KSKΔI)=KSK 2ΔI 4. KSKKSK 2ΔI=KSK 3ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany pierwotnym wzrostem prywatnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRA- ZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK.

55 54 1. ΔI 2. KSKΔI 3. KSK(KSKΔI) =KSK 2ΔI 4. KSKKSK 2ΔI=KSK 3ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany wzrostem pry- watnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRAZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK. Można ją obliczyć, posługując się wzorem: PIERWSZY WYRAZ CIĄGU/(1-ILORAZ CIĄGU) ΔI/(1-KSK) = ΔI/KSO

56 55 ■ Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy- manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AE PL. Np. M = (ΔY E = ΔAE PL )/ΔI

57 56 ■ Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy- manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AE PL. Np. M=(ΔY E =ΔAE PL )/ΔI = [ ΔI/(1-KSK)]/ΔI = 1/(1-KSK) = 1/KSO.

58 57 ZADANIE W pewnej „keynesowskiej” gospodarce, która nie utrzymuje kon- taktów z zagranicą i w której nie ma państwa, funkcja konsumpcji ma wzór: C pl = 0,7. Y (Y to dochód do dyspozycji), a planowane in- westycje, I pl, równają się 60. a) Jaki poziom produkcji odpowiada krótkookresowej równowadze? Skoro gospodarka jest zamknięta i nie ma w niej państwa, dochód do dyspozycji, Y d, równa się produktowi krajowemu brutto, Y. Wielkość produkcji odpowiadającej równowadze znajdziemy, roz- wiązując układ równań: AE pl = Y, AE pl = 0,7. Y + 60. Okazuje się, że Y = 200. b) Oblicz wielkość planowanych oszczędności. Planowane oszczędności, S pl są równe S pl = 0,3. Y = 0,3. 200 = 60. c) Powiedzmy, że gospodarstwa domowe decydują się zwiększyć swoje oszczędności. Sprawia to, iż funkcja konsumpcji przybiera kształt: C’ pl = 0,7. Y – 10. Oblicz nowy poziom produkcji odpowia- dający równowadze. Zagregowane wydatki planowane w gospodarce tym razem równa- ją się AE PL =C+I=0,7. Y–10+60. Linia 45 0 jest dana wzorem: AE PL =Y. Aby znaleźć punkt przecięcia odpowiednich wykresów, należy za- tem rozwiązać układ równań: AE PL =0,7. Y–10+60, AE PL =Y. Ponieważ Y=0,7. Y+50, to Y=166, (6). d) Oblicz nowy poziom planowanych oszczędności.

59 58 d) Oblicz nowy poziom planowanych oszczędności. W nowej sytuacji planowana konsumpcja jest równa: C pl = 0,7. 166,(6)–10=116,(6)–10=106,(6). Natomiast planowane oszczęd- ności wynoszą: Y–C pl =166,(6)–106,(6)=60. e) Wskaż paradoks zapobiegliwości. Czyżby społeczeństwa powin- ny jak najmniej oszczędzać? Skłonność do oszczędzania (zpobiegliwość) jest powszechnie uzna- wana za zaletę. Jednak w opisywanej sytuacji powoduje ona spadek produkcji i – zapewne – wzrost bezrobocia. W szczególności zwięk- szenie się skłonności do oszczędzania i przesunięcie wykresu funk- cji konsumpcji zmniejszają konsumpcję ze 140 do 106,(6), powodu- ją spadek produkcji odpowiadającej równowadze z 200 do 166,(6). Co dodatkowo zaskakuje, planowane oszczędności się nie zmieniają i nadal wynoszą 60. Oczywiście, model popytowy dotyczy krótkiego okresu. W D Ł UGIM OKRESIE ZWI Ę KSZENIE SI Ę OSZCZ Ę D- NO Ś CI MO Ż E SPOWODOWA Ć, Ż E WZROSN Ą INWES- TYCJE, CO PRZY Ś PIESZY WZROST GOSPODARCZY. NP. ZWI Ę KSZENIE SI Ę OSZCZ Ę DNO Ś CI W BANKACH UMO Ż LIWIA IM UDZIELENIE WI Ę KSZEJ ILO Ś CI KREDYTÓW INWESTYCYJNYCH.

60 59 Na arenę wkracza państwo i nasz model (uproszczony obraz) gos- podarki staje się „TRZYSEKTOROWY”… T E D (T D -B) PAŃSTWO G 2. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W GOSPO- DARCE Z PAŃSTWEM T E – podatki pośrednie. T D – podatki bezpośrednie. D – dochody państwa z własności. B – zasiłki (płatności transferowe). G – wydatki państwa na zakup dóbr.

61 60 Niczym gospodyni domowa państwo planuje swoje dochody i wy- datki… ■ BUDŻET PAŃSTWA jest to plan dochodów i wydatków państ- wa w jakimś okresie (zwykle roku). Powiedzmy, że nie ma podatków pośrednich (T E =0), i że państwo nie jest właścicielem firm (D=0). PAŃSTWO G (T D -B)

62 61 BUDŻET PAŃSTWA (T D -B)-G=NT-G Podatki netto [NT=(T D -B)]

63 (T D -B)-G=NT-G ■ Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe, państwo prowadzi POLITYKĘ BUDŻETOWĄ. 62 POLITYKA STABILIZACYJNA PAŃSTWA

64 (T D -B)-G=NT-G W praktyce polityka budżetowa przyjmuje formę POLITYKI STA- BILIZACYJNEJ czyli kontroli poziomu zagregowanych wydatków, AE PL, dla pełnego wykorzystania zasobów. Odmiany polityki stabilizacyjnej to EKSPANSYWNA i RESTRYK- CYJNA polityka budżetowa. 63

65 Prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo wpływa na wielkość produkcji, która odpowiada krótkookresowej równowadze w gos- podarce: AE PL =Y E. PO PIERWSZE, wydatki państwa wprost zmieniają zagregowane wydatki planowane, AE PL. PO DRUGIE, państwowe podatki (T D ) i zasiłki (B) wpływają na za- chowania konsumentów i w ten sposób zmieniają zagregowane wy- datki planowane, AE PL. 64

66 65 PO PIERWSZE, wydatki państwa wprost zmieniają zagregowane wydatki planowane, AE PL. AE PL Y AE PL ’ ΔYΔY 0 AE PL G C+I 45°

67 66 PO DRUGIE, państwowe podatki (T D ) i zasiłki (B) wpływają na za- chowania konsumentów i w ten sposób zmieniają zagregowane wy- datki planowane, AE PL. AE PL Y AE PL ’ ΔY’ 0 AE PL ” G C+I 45°

68 67 Podatki i zasiłki, B, wpływają na zachowania konsumentów… Założenie: T D -B=NT=tY, gdzie „t” to stała stopa opodatkowania netto. Więc: Y D =Y-NT=Y-tY=Y(1-t), gdzie „Y D ” to dochód do dyspozycji (dochód po opodatkowaniu) gospodarstw domowych.

69 68 Zmienia się zatem funkcja konsumpcji… C PL =KSKY D +C a =KSK(1-t)Y+C a =KSK’Y+C a Gdzie KSK’ oznacza krańcową skłonność do konsumpcji z PKB (z Y) a nie z dochodu do dyspozycji (Y D ). KSK’ = KSK(1-t).

70 69 KSK’ = KSK(1-t). KSK’<KSK, więc nachylenie wykresu funkcji konsumpcji w gospo- darce z państwem (a więc także nachylenie wykresu AE PL ), C PL = KSK’Y+Ca, okazuje się mniejsze niż wykresu funkcji konsumpcji w gospodarce bez państwa, C PL = KSK(1-t)Y+C a. AE PL Y AE PL ’ ΔY’ 0 AE PL ” G C+I 45°

71 70 MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAŃSTWEM Tym razem z każdej złotówki dodatkowego dochodu wydatki na dobra produkowane w kraju zwiększa KSK’, a nie KSK zło- tych. 1.ΔI 2.KSK’ΔI 3.(KSK’ ΔI)KSK’=KSK’ 2ΔI 4.KSK’ 2ΔIKSK’=KSK’ 3ΔI ………………………………… Zatem mnożnik w gospodarce z państwem jest równy: M’=1/(1-KSK’)=1/[1-(KSK(1-t)]

72 71 M’=1/(1-KSK’)=1/[1-(KSK(1-t)] Mnożnik w gospodarce z państwem jest mniejszy niż w gospodar- ce bez państwa (podatki powodują, że KSK’<KSK!). Obecność państwa w gospodarce AUTOMATYCZNIE łagodzi wahania pro- dukcji. (Przekonamy się, że podobnie działa handel zagraniczny).

73 72 O podatkach netto i handlu zagranicznym mówi się czasem, że są AUTOMATYCZNYMI STABILIZATORAMI gospodarki, zmniej- szając fluktuacje rzeczywistej produkcji, Y E, wokół produkcji po- tencjalnej, Y P.

74 73 Z ZAGRANICA X ■ EKSPORT (X) – wartość dóbr (nie – aktywów) zakupionych przez zagranicę w naszym kraju. ■ Różnicę eksportu, X, i importu, Z, nazywamy BILANSEM HANDLOWYM (bilansem handlu zagranicznego), NX (NX=X-Z). ■ IMPORT (Z) – wartość dóbr (nie – aktywów takich jak papie- ry wartościowe i fabryki) zakupionych przez nas za granicą. „Otwieramy” gospodarkę i nasz model gospodarki staje się „CZTEROSEKTOROWY”. 3. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W GOSPO- DARCE Z PAŃSTWEM i ZAGRANICĄ

75 74 PO PIERWSZE, wydatki zagranicy na nasze dobra (eksport, X) zwiększają zagregowane wydatki planowane, AE PL. AE PL =C+I+G+X Podobnie jak prywatne inwestycje, I, oraz wydatki państwa, G, ek- sport, X, uznamy za wielkość autonomiczna, czyli niezależną od bieżącego poziomu Y. ZAGRANICA A RÓWNOWAGA W GOSPODARCE

76 75 PO PIERWSZE, wydatki zagranicy na nasze dobra (eksport, X) zwiększają zagregowane wydatki planowane, AE PL. AE PL =C+I+G+X Podobnie jak prywatne inwestycje, I, oraz wydatki państwa, G, ek- sport, X, uznamy za wielkość autonomiczna, czyli niezależną od bieżącego poziomu Y. AE PL Y AE PL ’ ΔYaΔYa 0 AE PL X C+I+G 45° ZAGRANICA A RÓWNOWAGA W GOSPODARCE

77 76 PO DRUGIE, nasze zakupy za granicą (import, Z) zmniejszają zag- regowane wydatki na dobra krajowe, AE PL. AE PL =C+I+G+X-Z Zakładamy, że import, Z, jest stałą częścią Y (PKB). Jego wielkość zależy od KRAŃCOWEJ SKŁONOŚCI DO IMPORTU, KSI: Z=KSIY (Uwaga! Przyjmujemy, że importowane są tylko dobra konsump- cyjne).

78 77 Oto FUNKCJA KONSUMPCJI DÓBR KRAJOWYCH w gospo- darce otwartej: C’’=KSK’Y-KSIY+C a =(KSK’-KSI)Y+C a =KSK”Y+C a. gdzie KSK” oznacza KSK dóbr krajowych z PKB (z Y) w gospo- darce otwartej. KSK”=KSK’-KSI

79 78 C’’=KSK’Y-KSIY+C a =(KSK’-KSI)Y+C a =KSK”Y+C a. KSK”=KSK’-KSI KSK”<KSK’, więc nachylenie wykresu funkcji konsumpcji w ot- wartej gospodarce z państwem, C PL ”=KSK”Y+Ca (a zatem także nachylenie wykresu AE PL ), jest mniejsze niż wykresu funkcji kon- sumpcji w gospodarce zamkniętej, C PL = KSK’Y+C a. AE PL Y AE PL ’ ΔYbΔYb 0 AE PL ” X C+I+G 45°

80 79 MNOŻNIK W GOSPODARCE OTWARTEJ Tym razem z każdego złotego dodatkowego dochodu wydatki na dobra krajowe zwiększa [KSK”=(KSK’-KSI)] złotych. 1.ΔI 2.KSK”ΔI 3.(KSK” ΔI)KSK”=KSK” 2ΔI 4.KSK” 2ΔIKSK”=KSK” 3ΔI ………………………………… Zatem mnożnik w gospodarce otwartej jest mniejszy niż mnożnik w gospodarce zamkniętej (z państwem): M”=1/(1-KSK”)=1/[(1-(KSK’-KSI)] =1/(1-KSK’+KSI) Także handel zagraniczny okazuje się zatem „automatycznym sta- bilizatorem” gospodarki.

81 80 ZADANIE Wielkość produkcji odpowiadająca równowadze jest równa 800, ekport, X, równa się 220, a krańcowa skłonność do importu, KSI wynosi 0.4. a) Na rysunku pokaż zależność importu, Z, i eksportu, X, od wielkości produkcji, Y. Rysunek obok przedstawia sytuację w tej gospodarce. b) Jaki jest stan bilansu handlowego? Przy wielkości produkcji, Y = 800, eksport netto, NX=X-Z=220- 0,4  800=220-320= -100. c) Skąd importerzy mają walutę zagraniczną na sfinansowanie nadwyżki importu nad eksportem? Wskaż dwa możliwe źródła. Na przykład, zagranica może pożyczyć potrzebującym pieniądze; pieniądze zagranicy mogą też trafić do potrzebujących dzięki tzw. inwestycjom pośrednim (np. lokaty zagranicznych inwestorów na giełdzie w Warszawie) lub tzw. inwestycjom bezpośrednim (np. ku- pno przez zagranicę prywatyzowanych polskich przedsiębiorstw). d) Ile wynosi wielkość produkcji, Y, przy której bilans handlowy jest zrównoważony.  X, Z Z=KSI  Y 320 220 X 0 Y 800 550 tg  =KSI=0,4.

82 81 d) Ile wynosi wielkość produkcji, Y, przy której bilans handlowy jest zrównoważony. X=220=Z pod warunkiem, że KSI  Y=220. Ponieważ KSI=0,4, więc Y=550.

83 82 ZADANIE W „keynesowskiej” gospodarce zamkniętej funkcja konsumpcji jest opisana wzorem: C=0,9. Y d (Y d to dochód do dyspozycji), planowane inwestycje, I=50, wydatki państwa na dobra, G=50, a stopa podat- kowa netto, t=1/9. Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że w stanie równowagi eksport netto, NX=50, a krańcowa skłonność do importu, KSI=0,2. Inne wielkości się nie zmieniły. a) Ile wynosi mnożnik w tej otwartej gospodarce? Obliczamy mnożnik: M’’=1/(1–KSK’+KSI)=1/(1–0,8+0,2)=2,5. b) O ile wzrośnie produkcja, jeśli inwestycje firm wzrosną o 20? (Zastosuj mnożnik). A zatem po wzroście inwestycji o 20 produkcja odpowiadająca równowadze zwiększy się o  Y =  I. M’’ = 20. 2,5 = 50. c) Spróbuj jeszcze raz odpowiedzieć na pytanie (b); tym razem wy- korzystaj równanie: AE pl =Y E. Wielkość produkcji przed zwiększeniem się inwestycji wyliczymy, rozwiązując układ równań: AE PL = 0,9. (1 – 1/9). Y + 150, (1) AE PL = Y. (2) Okazuje się, że Y=750. Natomiast ustalenie wielkości produkcji po wzroście wy- datków inwestycyjnych wymaga rozwiązania układu równań: AE PL = 0,9. (1 – 1/9). Y + 150 +20, (1a) AE PL = Y. (2a) Okazuje się, że Y=850. Zauważ, że uzyskane rozwiązanie różni się od odpowiedzi na pytanie (b). Tertium non datur! Równanie (1a) za- wiera błąd. Przecież po wzroście inwestycji o 20 i po odpowiednim wzroście wielkości produkcji, Y, zmienia się także wielkość importu, Z (Z=0,2. Y!), a zatem również stan bilansu handlowego, NX. Tym- czasem w równaniu (1) założono – błędnie – że eksport netto, NX, nadal wynosi 50.