w ciągu pierwszego roku życia Rozwój mowy dziecka w ciągu pierwszego roku życia

PIERWSZY KRZYK (L. Kaczmarek) Uczeni nie mogą jednoznacznie określić jego funkcji. Jedni uważają, że służy on oczyszczeniu dróg oddechowych noworodka, a zarazem odzwierciedla przykre uczucia, które dziecko przeżywa w związku z raptownymi zmianami temperatury, ciśnienia i środowiska. Inni zaś twierdzą, że pierwszy krzyk dziecka odzwierciedla jego przerażenie ciszą, do której nie było dotychczas przyzwyczajone, żyjąc w zasięgu odgłosu serca matki. Pierwszy krzyk niemowlęcia jest na pewno symptomem sprawności narządów artykulacyjnych oraz przejawem funkcjonowania dziecka jako odrębnej istoty.

SŁUCH Około 2-3 tygodnia życia dziecko, zaczyna lepiej słyszeć. Wcześniej jego przewody słuchowe są wypełnione cieczą. W tym okresie można sprawdzić słuch dziecka.

REAKCJA NA DŹWIĘK (M. Nawrocka-Matera) Od 1- 3 miesięcy: Dziecko reaguje zmrużeniem oczu lub nagłym rozłożeniem rączek na głośne dźwięki (odruch Moro); Od drugiego miesiąca reaguje na głos bliskiej osoby (kiedy jej nie widzi); Budzi się przy głośnych dźwiękach; Głuży tzn. wydaje gardłowe dźwięki;

REAKCJA NA DŹWIĘK Od 4- 6 miesięcy: Około 5 miesiąca życia niemowlę zaczyna gaworzyć. Powtarza dźwięki, najczęściej sylaby. Na tym etapie milknie dziecko, które urodziło się z poważnym niedosłuchem. Dziecko zwraca głowę w kierunku głosu znanej osoby lub innego dźwięku; Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi; Reaguje gaworzeniem na mowę matki; Reaguje płaczem lub podrywa się przy głośnym hałasie.

REAKCJA NA DŹWIĘK Od 7-12 miesięcy: Pojawiają się pierwsze reakcje na wołanie po imieniu, dziecko zaczyna powtarzać niektóre dźwięki. Reaguje na swoje imię, zwraca głowę w kierunku, z którego dochodzi głos lub inny dźwięk. Gaworzy tzn. powtarza sylaby, np. ”ba”-„ba”. Budzi się z lekkiego snu, gdy ktoś głośno mówi. Używa własnego głosu, chcąc zwrócić na siebie uwagę. Próbuje naśladować głos mamy, taty pod względem rytmu i głośności. Spogląda lub wskazuje palcem osoby, gdy się o nie prosi.

ROZWÓJ CZYNNOŚCI RUCHOWYCH

ROZWÓJ FIZYCZNY A ROZWÓJ MOWY Faza głużenia – podnoszenie głowy Faza gaworzenia - siadanie Faza wyrazu - chodzenie

POŁYKANIE (Z. Korycki) W procesie połykania małych dzieci można wyróżnić trzy fazy: policzkowo-językową, gardłową, przełykową.

POŁYKANIE W fazie I noworodek ssie pokarm. Czynność ta polega na zwarciu wargowym i policzkowym wraz z uniesieniem języka, który działa na zasadzie tłoka. Ruchy te mają miejsce do czwartego miesiąca życia dziecka. U 6-7 miesięcznego niemowlaka zanika odruch ssania a pojawia się odruch żucia, język i żuchwa wykonują złożone ruchy.

POŁYKANIE W fazie II podstawa języka podnosi się i uwypukla a część przednia ulega spłaszczeniu na podniebieniu twardym, unosi się podniebienie miękkie i krtań. Przedsionek krtani zamyka się i dochodzi do skurczu mięśni zwieraczy gardła. Faza ta trwa około 0.5 sekundy.

POŁYKANIE Faza III to fala skurczu perystaltycznego, która przesuwa pokarm do żołądka. Trwa ona od 4-8 sekund w przypadku pokarmów stałych, zaś płynnych od 1-2 sekund. Czynności tej fazy występują już w życiu płodowym. Przełyk niemowlaka stanowi przedsionek żołądka. Jest stale wypełniony i rozszerzony powietrzem. Swą pełną dojrzałość osiąga, poza rozmiarami, u dziecka w drugim roku życia.

PRZYJMOWANIE POKARMU (Z. Korycki) Czynności wchodzące w sekwencję prawidłowego przyjmowania pokarmu przez niemowlę to: wdech przez nos pięć taktów ssania połknięcie wydech przez nos

ZĄBKOWANIE Między 6 a 9 miesiącem życia wyrzyna się 8 siekaczy; Pomiędzy 14 a 20 miesiącem życia pojawiają się pierwsze zęby trzonowe; Pomiędzy 24 a 30 miesiącem wyrastają drugie zęby trzonowe. Okres wyrzynania się zębów jest dla dziecka okresem wzmożonej drażliwości i niepokoju.

Przesłanki opanowywania języka wg Valenitine’a Spontaniczne wyrażanie odczuć i pragnień. Spontaniczne głużenie i gaworzenie oraz ćwiczenia w wydawaniu dźwięków. Naśladowanie dźwięków i ćwiczenie się w ich wydawaniu. Kojarzenie dźwięków słyszanych z odczuciami, przedmiotami widzianymi lub ogólnymi sytuacjami i relacjami. Kojarzenie dźwięków wydawanych przez samo niemowlę z reakcjami innych osób.

OPANOWYWANIE MOWY (L. Kaczmarek) Według Leona Kaczmarka pierwszym etapem rozwoju mowy jest okres melodii do około 1 r.ż). Przez1-2 r.ż. trwa okres wyrazu; Od ok. 2 do 3 r.ż. następuje okres zdania, po którym zaczyna się trwający do około 7 r.ż. okres swoistej mowy dziecięcej.

OKRES MELODII (Valentine) Krzyk i płacz należy traktować jako składniki ogólnej i niezróżnicowanej reakcji na doznania ustrojowe związane z negatywnymi stanami organizmu (ból, głód itp.). Około 1 miesiąca życia udaje się rozróżnić różne typy wokalizacji: krzyk z głodu, krzyk z bólu oraz różne formy dźwiękowe związane z zadowoleniem (wg Valentine).

OKRES MELODII  Większe zróżnicowanie następuje ok. 2-3 miesiąca życia. W tym okresie następuje emitowanie dźwięków dla samej satysfakcji ich wygłaszania. Jest to rodzaj zabawy głosem. Te przejawy aktywności w zakresie słyszenia i czynności fonacyjnych można uznać za ważny czynnik przygotowujący do słyszenia i artykulacji dźwięków mowy – w szczególności do kształtowania słuchu fonematycznego.

Głużenie samogłoskowe (H.Bee) Rozpoczyna się ok. 1- 2 miesiąca życia; Jest to wydawanie przez dziecko niezbyt intensywnych i nawet początkowo trudnych do opisania dźwięków. Może się ono charakteryzować dużym zróżnicowaniem w tonie, wznoszeniem się i opadaniem jego wysokości. Zwykle jest ono oznaką przyjemności.

Głużenie samogłoskowe Z czasem coraz częściej artykułowane są dźwięki odpowiadające mowie. Wraz z żywą mimiką stanowi charakterystyczną reakcję na pieszczotliwy kontakt z osobą dorosłą. Towarzyszą mu ruchy całego ciała, przede wszystkim rąk i nóg. Zatem w tym okresie dziecko ćwiczy nie tylko narządy mowne, ale również kończyny dolne i górne.

Gaworzenie samonaśladowcze (H. Bee) Pojawia się ok. 6-7 miesiąca życia; Spółgłoski łączą się z samogłoskami tworząc w ten sposób rodzaj sylaby. Pojawia się „intonacja”, dzieci używają dźwięków które nie występują w ich języku; Około 10 miesiąca życia ograniczają repertuar do dźwięków używanych w ojczystym języku.

Gaworzenie samonaśladowcze Element samonaśladowczy i naśladowczy jako czynnik inicjujący i modyfikujący reakcje głosowe jest wyraźniejszy i bardziej intencjonalny niż w przypadku głużenia. Gaworzeniu sprzyja dobre samopoczucie. 7-8 miesięczne dzieci mogą posługiwać się gaworzeniem dla zwrócenia na siebie uwagi dorosłych.

Gaworzenie samonaśladowcze Gaworzenie nie jest mową, jednak poza ćwiczeniami aparatu słuchowo-artykulacyjnego wprowadza element socjalizacji reakcji głosowych. Zdaniem niektórych badaczy, gaworzenie z kontaktami społecznymi zachęca dziecko do ćwiczenia się w wydawaniu dźwięków charakterystycznych dla języka.

PIERWSZE SŁOWA (L. Kaczmarek, M. Zarębina) Pierwsze wyrazy, czyli stałe grupy głosek o określonym znaczeniu mogą się pojawiać już około 9 miesiąca życia. Składają się najczęściej z dwóch, powtórzonych sylab. np: /mama/, /tata/, /baba/, /dać/

ROZUMIENIE MOWY W wieku 8-9 miesięcy dzieci reagują adekwatnie na niektóre wypowiedzi, ujawniając tym możliwość kojarzenia dźwięków mowy z przedmiotami/ osobami/ czynnościami np.: „Gdzie jest mama?”, „Zrób kosi-kosi.”

SŁUCH MUZYCZNY (L. Kaczmarek) W drugiej połowie pierwszego roku życia u dziecka doskonali się również słuch muzyczny. Oznacza to, że wykształca się percepcja i odtwarzanie wysokości, dynamiki i barwy dźwięków. Dziecko potrafi zanucić zasłyszaną melodię, a także poruszać się w jej rytmie.

ODBIÓR MOWY (A.Jurkowski) Sytuacja bodźcowa w której dziecko reaguje na daną wypowiedź jest złożona. Zawiera ona składniki: Statyczno-kinestetyczne (położenie ciała)‏ Wzrokowy (otoczenie, osoba mówiąca)‏ Słuchowy (intonacja, słowa)‏ Dla niemowląt słowo jest obojętnym składnikiem. Jeśli więc jakiś element sytuacji się zmienia, wtedy reakcja dziecka na wypowiedź, może być zupełnie inna niż zazwyczaj.

DZIECI NIESŁYSZĄCE Niesłyszące dzieci pomiędzy siódmym i jedenastym miesiącem życia wykazują swego rodzaju „gaworzenie migowe” będące odpowiednikiem gaworzenie u dzieci słyszących. Około 12 miesiąca życia dzieci te prezentują pierwszy swoisty znak referencyjny (taki, który określa dany przedmiot lub wydarzenie). (Petitto,1988)

SŁYSZĄCE DZIECI niesłyszących rodziców Folven i Bonvillian(1991) przeprowadzili badanie na grupie dzieci słyszących, niesłyszących rodziców. W 9 osobowej grupce pierwszy znak pojawił się ok. 8 miesiąca życia, pierwszy znak referencyjny w połowie 13 m.ż, a słowo mówione ok.13 m.ż. Pierwsze słowo pojawia się około 12-13 miesiąca życia. (H.Bee)

GESTY Język gestów pojawia się około 9-10 m.ż. możemy wtedy zaobserwować że dziecko prosi o coś za pomocą gestów i dźwięków np. o jakąś zabawkę, wzięcie na ręce. Język receptywny rozwija się szybciej niż język ekspresywny. Dzieci 10-miesięczne są w stanie zrozumieć ok. 30 słów (H.Bee)‏

RODZAJE WYPOWIEDZI (L. Kaczmarek) Dziecko, które kończy pierwszy rok życia, umie już posługiwać się: 1) niejęzykowym sygnałem apelem (świadomy i celowy płacz-krzyk) oraz niejęzykowym sygnałem apelem wyższego stopnia niż płacz (okrzyki naturalne)‏; 2) niejęzykowymi sygnałami semantycznymi sytuacyjnymi: zmiennymi i stałymi (głosy artykulacyjne wraz z towarzyszącymi im gestami wskazującymi); 3) sygnałami jednoklasowymi (tworami onomatopeicznymi). Przy czym pierwsza i druga grupa są wykorzystywane najczęściej.

PODSUMOWANIE (L. Kaczmarek) Roczne dziecko potrafi wymawiać poprawnie samogłoski /a, e/ czasem i, również spółgłoski /m, b, n, t, d/ i półsamogłoskę /ć/. Nie bierze się tu pod uwagę głosek występujących w głużeniu i gaworzeniu, gdyż żaden z tych procesów nie jest sygnałem, nie przekazuje informacji. Oba są symptomami dobrego bądź złego samopoczucia i podświadomie wykonywanymi ćwiczeniami aparatu artykulacyjnego bądź słuchowego.

Bibliografia Bee, H. Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i S-ka wydawnictwo,Poznań 2004 Jurkowski, A. Ontogeneza mowy i myślenia, Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne,Warszawa 1975 Kaczmarek, L. Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie 1977; Lampart-Busse, M. Połykanie – etiologia i wpływ na artykulację w: Logopeda - czasopismo internetowe 1 (4) 2007 [online][dostęp 9.03.2008]. Dostępny w Internecie: www.logopeda.pl Nawrocka-Matera, M. Rozpoznanie wady słuchu u dziecka O okresach rozwoju mowy dziecka. [on-line][dostęp 9.03.2008]. Dostępny w Internecie: www.logopedia.pl Zarębina, M. Kształtowanie się systemu językowego dziecka Wydawnictwo PAN 1965; Zasada, S. Rozwój mowy dziecka w: Logopeda - czasopismo internetowe 1 (4) 2007 [on-line][dostęp 9.03.2008]. Dostępny w Internecie: www.logopeda.pl