Czynności dowodowe w k.p.k. Dorota Czerwińska doktorantka w Katedrze Postępowania Karnego WPAiE UWr 1

Pojęcie dowodu jest to pojęcie wieloznaczne, najczęściej jednak pod pojęciem dowodu rozumie się środek dowodowy, tj. nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu (fakcie dowodowym). Informacja ta pochodzi od źródła dowodu i jest uzyskiwana w toku czynności dowodowej. Przykład: źródło dowodu – świadek środek dowodowy – zeznania czynność dowodowa - przesłuchanie 2

Pojęcie i rodzaje czynności dowodowych są to czynności podejmowane przez organy procesowe zmierzające do: odszukania i ujawnienia śladów oraz źródeł dowodów rzeczowych i osobowych oraz ich zabezpieczenia (czynności dowodowe poszukiwawcze) pozyskania środka dowodowego ze znanego już źródła dowodu (czynności ujawniające dowody) oceny wiarygodności i przydatności procesowej środka dowodowego (czynności kontrolujące dowody) 3

Wyjaśnienia oskarżonego są uprawnieniem, a nie obowiązkiem oskarżonego w postępowaniu przygotowawczym mogą być złożone na piśmie oskarżony, podejrzany, jak również osoba podejrzana nie odpowiadają za mówienie nieprawdy, co jednak nie znaczy, że mają prawo do kłamstwa (uchwała SN z 20.09.2007, I KZP 26/07) dowód ten podlegać winien szczególnej analizie 4

Wyjaśnienia oskarżonego kwestia przyznania się do winy – nie jest to dowód koronny, niezbędny, lepszy od innych. Nawet w razie jego złożenia, nie może być dowodem jedynym. przyznanie się do winy, jeżeli nie budzi wątpliwości, stwarza jednak możliwość ograniczenia postępowania dowodowego na rozprawie – art. 388 k.p.k. 5

Przesłuchanie świadka przebieg przesłuchania: zebranie danych osobowych świadka (art. 191 § 1) pouczenie świadka (art. 190, art. 190 § 2) w postępowaniu sądowym – ewentualne przyrzeczenie świadka (art. 187-189) składanie zeznań – 2 fazy (art. 171 § 1 k.p.k.): etap swobodnej wypowiedzi – obowiązkiem organu procesowego jest zapewnienie ku temu warunków! etap zadawania pytań w celu uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi 6

Przesłuchanie świadka odmowa zeznań (art. 182) – uprawnienia do całkowitego uchylenia się od składania zeznań przysługujące osobie najbliższej dla oskarżonego oraz osobie oskarżonej w odrębnym postępowaniu o współudział w przestępstwie odmowa odpowiedzi na pytanie (art. 183 § 1) – uprawnienie do odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie, jeżeli jej udzielenie narażałoby świadka lub osobę mu najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (UWAGA! nie: wykroczenie) 7

Przesłuchanie świadka zwolnienie z zeznawania: zależne od uznania organu tylko na wniosek świadka przesłanka: szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym uwaga na art. 183 § 2 – nie jest to już uprawnienie do uchylenia się od składania zeznań lub odpowiedzi na pytanie, a jedynie do żądania wyłączenia jawności, jeśli treść zeznań mogłaby narazić świadka lub osobę mu najbliższą na hańbę 8

Przesłuchanie świadka Tryb realizacji wskazanych uprawnień: świadek jest pouczany o ich istnieniu przed przesłuchaniem (art. 191 § 2) oświadczenie o skorzystaniu z uprawnień może złożyć nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym (art. 186 § 1) wówczas zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym nie mogą stanowić dowodu; nie dotyczy to jednak protokołów oględzin ciała (art. 186 § 2) 9

Ochrona świadków małoletnich szczególny tryb przesłuchania świadka małoletniego będącego pokrzywdzonym (art. 185a) i niebędącego pokrzywdzonym (art. 185b); dotyczy określonych kategorii przestępstw i co do zasady obejmuje małoletnich poniżej lat 15 zasada: obecność opiekuna prawnego – art. 171 § 3 brak dolnej granicy wieku dla świadka; kryterium: zdolność spostrzegania i odtwarzania spostrzeżeń 10

Świadek incognito (anonimowy) świadek incognito sensu stricto: art. 184 k.p.k.; polega na utajnieniu okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy przesłanka: uzasadniona obawa forma: postanowienie sądu lub prokuratora węzłowy problem: udostępnianie protokołów zeznań świadka 11

Świadek incognito (anonimowy) Standardy strasburskie wykorzystania dowodu z zeznań świadka anonimowego: jego zeznania nie są dowodem decydującym zeznania – z wyjątkiem danych świadka – są jawne dla stron oskarżony i obrońca mają prawo do zadania mu pytań – co najmniej pośrednio zeznania składane są przed sądem wykorzystanie zeznań ograniczone do minimum szczególnie dokładna ocena zeznań 12

Szczególne rodzaje przesłuchania okazanie – art. 173 k.p.k.: osoby – nie tylko sylwetki, ale też chodu czy głosu rzeczy wizerunku (zwykle fotografii w albumie sygnalitycznym) jest to czynność jednorazowa w rozumieniu k.p.k. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 roku w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania 13

Szczególne rodzaje przesłuchania konfrontacja – art. 173 k.p.k. może dotyczyć osób przesłuchiwanych, tj. świadków, biegłych, podejrzanych; można mieszać osoby o różnym statusie procesowym cel: wyjaśnienie sprzeczności → osoby te były już wcześniej przesłuchane i ujawniono sprzeczności nie może dotyczyć świadka incognito tzw. konfrontacja pośrednia – odczytanie świadkowi w toku przesłuchania fragmentu protokołu zeznań innego świadka z prośbą o wyjaśnienie sprzeczności – nieuregulowana, dopuszczalna; tylko wzmianka w protokole 14

Przesłuchanie świadka triada obowiązków świadka: stawić się (art. 177 § 1 k.p.k.) złożyć przyrzeczenie (art. 188 k.p.k.) złożyć zeznania (art. 177 § 1 k.p.k.) sankcje za ich niedopełnienie – art. 285 – 290 k.p.k. kara porządkowa grzywny do 10.000 zł możliwość zatrzymania i przymusowego doprowadzenia areszt do 30 dni w razie uporczywego uchylania się od zeznań 15

Odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań obowiązkiem świadka jest również mówienie prawdy za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy świadek odpowiada karnie za przestępstwo z art. 233 k.k. pod warunkiem uprzedzenia go o odpowiedzialności karnej obowiązek pouczenia świadka wprowadza art. 190 k.p.k. 16

Opinia biegłego dowód przeprowadzany obligatoryjnie, jeżeli stwierdzenie okoliczności istotnych dla sprawy wymaga wiadomości specjalnych biegły może być biegłym z listy biegłych prowadzonej przez prezesa SO lub biegłym ad hoc o opinię można się zwrócić także do instytucji naukowej lub specjalistycznej opinia pisemna (zazwyczaj) lub ustna w przypadku kilku biegłych – opinia łączna lub opinie odrębne 17

Opinia biegłego wyjątkowy dowód; wskazuje się, że w szczególności on będzie mógł być dopuszczony i przeprowadzony przez sąd z urzędu na podst. art. 167 in fine biegłego powołuje sąd lub prokurator lub policja w formie postanowienia, w którym kieruje się do biegłego określone pytania opinia biegłego może wyjątkowo dotyczyć nie faktów, lecz prawa (obcego lub technicznego) → wyjątek od zasady iura novit curia 18

Opinia prywatna opinia eksperta sporządzona na zlecenie strony niebędącej organem procesowym do tej pory opinia prywatna sporządzona poza postępowaniem nie mogła stanowić dowodu, a jedynie informację dla sądu o procesie art. 393 § 3 k.p.k. od 1 lipca 2015 roku będzie mógł stanowić podstawę wprowadzenia opinii do procesu jako dokumentu prywatnego rodzi to obawę przed procederem kształtowania treści opinii „na zamówienie” 19

Opinia psychiatryczna bardzo częsty środek dowodowy w postępowaniu karnym cel: sprawdzenie poczytalności oskarżonego w chwili czynu (kwestia odpowiedzialności karnej) oraz jego zdolności do udziału w postępowaniu (ew. obrona obligatoryjna) zawsze 2 lekarzy psychiatrów! w przypadku czynów zw. z zaburzeniami preferencji seksualnych również lekarz seksuolog. biegłych powołuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator w formie postanowienia 20

Obserwacja psychiatryczna dopuszczalna w razie zgłoszenia takiej konieczności przez biegłych; tylko gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo sprawstwa oskarżonego czas trwania – max. 4 tygodnie z możliwością przedłużenia na czas określony i niezbędny, nie dłużej jednak niż 8 tygodni w danej sprawie wyłącznie na podstawie postanowienia sądu odpowiednie stosowanie przesłanek negatywnych tymczasowego aresztowania i postępowania habeas corpus 21

Oględziny zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, rzeczą lub ciałem osoby w celu poznania ich cech i właściwości mają charakter zarówno statyczny, jak i wykrywczy oględziny osoby: obowiązkowe dla oskarżonego (art. 74 § 1 pkt 2) i osoby podejrzanej (art. 74 § 3), natomiast w przypadku świadka – za jego zgodą (art. 192 § 4), z wyj. pokrzywdzonego, od którego stanu zdrowia zależy karalność czynu (art. 192 § 1) 22

Oględziny zwłok, otwarcie zwłok oględziny zwłok = zewnętrzne; oględziny zwłok wewnętrzne = otwarcie zwłok przesłanka: uzasadnione podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci oględziny zwłok – dokonywane przez prokuratora lub sąd z udziałem biegłego lekarza w miejscu ich znalezienia otwarcie zwłok – dokonywane przez biegłego w obecności prokuratora lub sądu w celu ich dokonania prokurator lub sąd może zarządzić wyjęcie zwłok z grobu (ekshumację) 23

Eksperyment procesowy i wizja lokalna eksperyment procesowy – 2 warianty: doświadczenie – sprawdzenie możliwości wystąpienia określonych faktów lub zjawisk odtworzenie (rekonstrukcja) – sprawdzenie, czy zdarzenie mogło mieć konkretny, np. podawany przez oskarżonego, przebieg wizja lokalna – oględziny wtórne miejsca zdarzenia, przeprowadzane w toku postępowania zwykle w celu uściślenia ustaleń; ma bardziej statyczny charakter 24

Zatrzymanie rzeczy dotyczy: rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie podlegające zajęcia w celu zabezpieczenia korespondencji i przesyłek oraz danych informatycznych, jeżeli mają znaczenie dla toczącego się postępowania organ uprawniony: sąd lub prokuratora, a w wypadku niecierpiącym zwłoki w odniesieniu do rzeczy – także Policja forma: postanowienie

Zatrzymanie rzeczy procedura: 1. wezwanie do dobrowolnego wydania 2. w razie odmowy – odebranie konieczne sporządzenie protokołu osoba, która wydała rzecz na żądanie Policji, może niezwłocznie zażądać doręczenia postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania, co ma nastąpić w ciągu 14 dni

Zatrzymanie rzeczy postanowienie o zatrzymaniu korespondencji lub danych doręcza się adresatom korespondencji oraz abonentowi telefonu lub nadawcy doręczenie postanowienia można jednak odroczyć na czas oznaczony, niezbędny ze względu na dobro sprawy, nie dłużej niż do prawomocnego zakończenia postępowania pozbawioną znaczenia korespondencję należy niezwłocznie zwrócić, a dane – zwolnić pod zajęcia, które może trwać nie dłużej niż 90 dni w przypadku danych informatycznych

Przeszukanie jedna z najbardziej wrażliwych czynności dowodowych, wkracza w obszar konstytucyjnie gwarantowanej nienaruszalności mieszkania (art. 50 KonstRP) cel: wykrycie, zatrzymanie lub przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej znalezienie rzeczy: mogących stanowić dowód w sprawie, podlegających zajęciu 28

Przeszukanie przesłanka: uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że poszukiwana osoba lub rzecz w danym miejscu się znajdują przeszukania może dokonać prokurator, a Policja na polecenie sądu lub prokuratora albo w wypadkach niecierpiących zwłoki, gdy postanowienie nie mogło być wydane, za okazaniem nakazu kierownika jednostki lub legitymacji służbowej 29

Przeszukanie kodeks wyróżnia: przeszukanie osoby i odzieży – art. 223 przeszukanie pomieszczeń zamieszkałych – art. 221; tylko w porze dziennej (m. 6.00 a 22.00) z wyjątkiem wypadków nieciepiących zwłoki przeszukanie pomieszczeń lub miejsc należących do instytucji państwowej lub samorządowej – po zawiadomieniu jej kierownika i z możliwością jego udziału przeszukanie pomieszczenia zajętego przez wojsko – w obecności dowódcy lub osoby wyznaczonej 30

Przeszukanie 2 etapy: zawiadomienie o celu czynności i wezwanie do dobrowolnego wydania właściwe przeszukanie tryb postępowania z dokumentami objętymi tajemnicą: co do zasady przekazanie w opieczętowanym opakowaniu sądowi lub prokuratorowi tajemnica obrończa – co do zasady pozostawienie dokumentów 31

Przeszukanie postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania jest doręczane osobie uprawnionej tylko na jej żądanie zgłoszone do protokołu (art. 220 § 3 k.p.k.) zgoda następcza (art. 230) – jeżeli przeszukania dokonano bez postanowienia sądu lub prokuratora, a zatwierdzenie czynności nie nastąpiło w ciągu 7 dni, zatrzymane rzeczy należy co do zasady zwrócić, chyba że osoba uprawniona wydała je dobrowolnie i nie żądała doręczenia postanowienia 32

Kontrola i utrwalanie rozmów tzw. podsłuch procesowy – prowadzony na podstawie art. 237 k.p.k. tzw. podsłuch pozaprocesowy – prowadzony na podstawie art. 19 ustawy o Policji wyrok TK z dnia 30 lipca 2014 roku, K 23/11 niekonstytucyjna jest regulacja podsłuchu pozaprocesowego m.in. w zakresie, w jakim nie przewiduje gwarancji niezwłocznego, protokolarnego zniszczenia zgromadzonych materiałów zawierających informacje objęte tajemnicą zawodową bądź obrończą 33

Kontrola i utrwalanie rozmów postępowanie karne zostało wszczęte cel: wykrycie i uzyskanie dowodów: dla toczącego się postępowania lub w celu zapobieżenia nowemu przestępstwu zakres przedmiotowy: przestępstwa z katalogu z art. 237 § 2 zakres podmiotowy: osoba podejrzana, oskarżony, pokrzywdzony, inna osoba, która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem lub z którą może się kontaktować oskarżony 34

Kontrola i utrwalanie rozmów forma: postanowienie sądu w wypadkach niecierpiących zwłoki: postanowienie prokuratora → 3 dni na złożenie wniosku o zatwierdzenie postanowienia do sądu → sąd wydaje postanowienie w ciągu 5 dni → brak zatwierdzenia = zniszczenie materiałów prawo odtwarzania zapisów ma sąd lub prokurator; w wypadkach nieciepiących zwłoki za ich zgodą także Policja materiały mogą być wykorzystane tylko w sprawach o przestępstwa katalogowe 35

Kontrola i utrwalanie rozmów czas trwania kontroli: maksymalnie 3 miesiące z możliwością przedłużenia o 3 miesiące w szczególnie uzasadnionych wypadkach obowiązek zniszczenia materiałów niemających znaczenia dla postępowania karnego ogłoszenie postanowienia osobie kontrolowanej może być odroczone na podstawie art. 239 odpowiednie stosowanie do kontroli korespondencji elektronicznej osobie kontrolowanej przysługuje zażalenie na zasadność i legalność kontroli 36

Kontrola i utrwalanie rozmów ważne! art. 237a k.p.k. - 2 sytuacje – w toku kontroli uzyskano informacje o przestępstwie katalogowym: innym niż objęte zarządzeniem kontroli, ale popełnionym przez osobę kontrolowaną popełnionym przez inną osobą istnieje wówczas możliwość wystąpienia przez prokuratora nie później niż 2 miesiąca od zakończenia kontroli z wnioskiem do sądu o wyrażenie zgody na ich wykorzystanie 37

Dowody niekonwencjonalne sensu stricto – dowody uzyskane w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych, o których mowa w art. 19 ustawy o Policji i innych ustawach dot. poszczególnych służb tzw. podsłuch pozaprocesowy zakup kontrolowany tajny agent Policji sensu largo – wszystkie dowody, których sposób i tryb przeprowadzenia nie został ściśle uregulowany w kodeksie postępowania karnego 38