Metody wywoływania głosek. Sylwia Świdzińska-Jachna logopeda, specj Metody wywoływania głosek. Sylwia Świdzińska-Jachna logopeda, specj. neurologopeda Buk, 19 listopad 2015

I część Co nieco o diagnozie logopedycznej, dyslalii rozwojowej, zaburzeniach artykulacyjnych i fonologicznych.

Diagnoza logopedyczna jest to ocena rozwoju mowy osoby badanej oraz określenie nieprawidłowości występujących w procesie komunikowania się.

Co jest badane u dziecka? Motoryka Wymowa Język Struktury pojęciowe Realizacja dialogu Realizacja mowy opowieściowej Oddychanie Połykanie

Dyslalia to ogólne pojęcie stosowane przy określaniu różnych postaci wad wymowy. Dyslalia anatomiczna ruchowa (dysglosja) spowodowana jest wadami budowy aparatu artykulacyjnego. Dyslalia funkcjonalna – spowodowana jest nieprawidłowymi nawykami ruchowymi z powodu nieprawidłowego przebiegu czynności fizjologicznych w obrębie obwodowego narządu mowy (żucia, połykania, oddychania). Dyslalia anatomiczna słuchowa – spowodowana jest wadą budowy lub uszkodzeniem narządu słuchu. Dyslalia rozwojowa – to zaburzenia rozwoju artykulacji.

REPREZENTACJA LEKSYKALA Dyslalia rozwojowa – zaburzenia rozwoju artykulacji. Podstawowy schemat systemu przetwarzania procesów mowy. REPREZENTACJA LEKSYKALA WEJŚCIE ucho WYJŚCIE usta

Czynniki powodujące zaburzenia artykulacyjne. 1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: - wady zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz – progenia, tyłozgryz –prognacja); anomalie zębowe (zęby krzywe, diastema, protruzja, retruzja); nieprawidłowa budowa języka (makroglosja, mikroglosja, ankyloglosja); gotyckie podniebienie twarde; przerost trzeciego migdałka, tzw. gardłowego; polipy; skrzywienie przegrody nosowej; rozszczepy: warg, podniebienia twardego i miękkiego.

Czynniki powodujące zaburzenia artykulacyjne – cd. 2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: - niska sprawność języka i warg (słabe napięcie mięśniowe, oddychanie przez usta, brak pionizacji języka, nieprawidłowe nawyki); trudności w pracy więzadeł głosowych; nieprawidłowe funkcjonowanie języczka.

Czynniki powodujące zaburzenia artykulacyjne – cd. 3. Zaburzenia fonologiczne: nieprawidłowości w funkcjonowaniu słuchu fonemowego; inne trudności związane z centralnymi procesami przetwarzania mowy, między innymi brak reprezentacji odpowiednich fonemów, a także planowanie sekwencyjne.

Zaburzenia artykulacji (wymowy) w zależności od przyczyn. zaburzenia artykulacyjne przyczyny zlokalizowane na wyjściu zaburzenia fonologiczne przyczyny zlokalizowane na wejściu

Najczęściej występujące zaburzenia artykulacyjne i fonologiczne, czyli deformacje. Sygmatyzm (różnica parasygmatyzm) – nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych [s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż,ś,ź,ć,dź]. Rotacyzm (różnica pararotacyzm) – nieprawidłowa wymowa głoski [r]. Kappacyzm i gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głosek [k] i [g]. Występują tu paralalie, tak jak przy sygmatyźmie i rotacyźmie. Lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski [l]. Paralalia z głoską [j]. Deformacje samogłosek [a,u,i,o,e,y) – obniżona motoryka ust.

Deformacja innych głosek [t,d,n,f,v,b,p,m,h]. Najczęściej występujące zaburzenia artykulacyjne i fonologiczne, czyli deformacje – c.d. Deformacja innych głosek [t,d,n,f,v,b,p,m,h]. Wymowa bezdźwięczna, za wyjątkiem głosek sonornych [l,r,u,m,n,ń,i] oraz samogłosek. Wymowa bezdźwięczna najczęściej występuje w postaci paralalii, tzn. gdy głoski dźwięczne są zastępowane głoskami bezdźwięcznymi. Przyczyny: „na wejściu” – funkcjonowanie słuchu fonemowego, niedosłuch, zaburzenia koordynacji strun głosowych z pracą nasady, słaba wydolność układu oddechowego.

II część Warsztaty. Literkę widzimy - GŁOSKĘ słyszymy.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek. A → M zwierając wargi podczas artykulacji a otrzymamy m. M → B zaciskamy dokładnie i delikatnie skrzydełka nosa w czasie artykulacji m. B → P szeptem wymówione b przekształci się w p. A → L delikatnie, zewnętrzną stroną dłoni podbijamy podbródek w czasie artykulacji a. L → R palcem wskazującym szybko poruszamy pod czubkiem języka; język musi być luźny, szeroki, policzki przyciśnięte. U → B w czasie wymawiania u lekko zwieramy i rozwieramy wargi. U → W przyciskamy dolną wargę do górnych zębów w czasie artykulacji u. V → F szeptem wymawiane w przekształci się w f. F → S rozciągamy szeroko wargi tak, aby zęby były widoczne w czasie artykulacji f, możemy powiedzieć dziecku, że układamy buzię jakbyśmy mieli się uśmiechać.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek – c.d. W → Z rozciągamy szeroko wargi tak, aby zęby były widoczne w czasie artykulacji w, możemy powiedzieć dziecku, że układamy buzię jakbyśmy mieli się uśmiechać. Uwaga! to są głoski dźwięczne. I → S wykorzystujemy ułożenie warg i języka typowe dla samogłoski i i polecamy długo i mocno kierować powietrze na palec wskazujący, który dziecko trzyma przed ustami w linii środkowej; nie każemy dziecku dmuchać, ponieważ wtedy układa wargo tak, jak do dmuchania, tj. zaokrągla je. S → SZ w czasie artykulacji s podnosimy czubek języka do dziąseł lub polecamy dziecku, aby samo uniosło czubek języka w kierunku wałka dziąsłowego górnego; można wykorzystać sondę lub szpatułkę. S → Ś w czasie wymawiania długiego s polecamy, aby pacjent cofnął czubek języka jak najdalej od zębów i umieścił go na dole jamy ustnej.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek – c.d. N → D kilkakrotnie powtarzamy sylabę na zaciskając przy tym nos. D → T szeptane d przekształca się w t. D → G w czasie artykulacji sylaby do przyciskamy palcem lub szpatułką przód języka. T → K w czasie artykulacji sylaby to przyciskamy palcem lub szpatułką przód języka. Uwaga! Obie głoski są bezdźwięczne. K → CH,H przedłużenie artykulacji głoski k spowoduje jej przekształcenie się w ch,h. T → C przy otwartych ustach kładziemy czubek języka na wewnętrzną powierzchnię dolnych zębów i staramy się wytworzyć dźwięk t, będzie on zbliżony do c; następnie polecamy zbliżyć zęby. C → S przedłużenie artykulacji głoski c przekształci ją w s.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek – c.d. S → Z uruchomienie wiązadeł głosowych, co można wyczuć przykładając dłoń do krtani, wówczas dziecku polecamy, żeby włączyło motor; tutaj musimy pamiętać, aby nie doprowadzić do napięcia mięśni. TI → Ć w czasie wymawiania sylaby ti cofamy język do tyłu za pomocą sondy lub szpatułki. Ć → Ś przedłużona głoska ć przekształca się w ś. SZ → Ż uruchamiamy więzadła głosowe, tak jak we wszystkich parach korelacyjnych dźwięczna/bezdźwięczna. CH,H → Ś wymawiamy długo i szeptem spółgłoskę ch,h nie zmieniając przy tym pozycji języka i wytwarzając odpowiednie zaokrąglenie warg ze ściśniętymi kącikami ust. J → Ś sposób taki sam jak przy przekształcaniu ch,h →ś.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek – c.d. Ń → DŹ w czasie wymawiania długiego i mocnego ń zaciskamy skrzydełka nosa. DŹ → Ć wymówione szeptem przekształca się w ć, a przedłużone ć daje ś. T → T* przy szeroko otwartych ustach pokazujemy dziecku, że wymawiając t, językiem trzeba dotknąć wałka dziąsłowego powyżej zębów przednich. Można też uczulić sondą lub roztworem soli miejsce artykulacji: dziąsło i apex. D → D* analogicznie. T* → CZ z dziąsłowego t poprzez przyciśnięcie policzków w okolicy kącików ust i lekkie zaokrąglenie warg uzyskamy dźwięk głoski cz. Analogia D* → DŻ. CZ → SZ z przedłużonego cz uzyskamy sz. Analogia D* → Ż. SZ → Ż uruchamiamy struny głosowe przy sz, co da efekt ż.

Metody fonetyczne wywoływania głosek polegają na przekształceniach fonetycznych innych głosek – c.d. Ż → R lekkie i delikatne potrącenie wędzidełka podjęzykowego w czasie artykulacji ż spowoduje jej przekształcenie w r; lepszym od tego sposobem może być energiczne opuszczenie żuchwy w czasie przedłużonego ż. D* → R tworzymy delikatnie i szybko, i bez wysiłku dziąsłowe d* przy szeroko otwartych ustach; język musi być wysoko podniesiony a w tylnej części napięty. Silny wydech w czasie tworzenia d* oraz intencja aby wprawć w wibracje czubek języka doprowadzą do wywołania głoski r. T → D* → R wymawiamy lekko i delikatnie sylaby te i de, w których głoska d* jest wymawiana przy dziąsłach a nie przy zębach, samogłoski sa tworzone bardzo cicho i krótko. R → SZ osłabienie wibracji, wymawianie coraz ciszej głoski r przy jednoczesnym zaokrągleniu warg przekształci ją w sz; dziecku mówimy, że słychać odjeżdżający motor.

Pytania?

Sylwia Świdzińska-Jachna Dziękuję za uwagę. Sylwia Świdzińska-Jachna tel. 604205652