Środki oddziaływania penitencjarnego Gabriela Piekut

Oddziaływanie penitencjarne Osiągnięcie celu wykonywania kary pozbawienia wolności realizowane jest za pomocą zindywidualizowanego oddziaływania na skazanych. Służą temu narzędzia określone mianem środków oddziaływania penitencjarnego Oddziaływanie penitencjarne jest to zespół stosowanych w zakładzie środków i metod zmierzających do wzbudzenia w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, a więc służących realizacji celu kary pozbawienia wolności Zakres tych działań uzależniony jest od sytemu wykonywania kary pozbawienia wolności, rodzaju oraz typu zakładu karnego Ustawodawca zawarł nakaz prowadzenia oddziaływania penitencjarnego w formie zindywidualizowanych działań dostosowanych do psychofizycznych właściwości poszczególnego skazanego, a także wobec grupy skazanych. Indywidualizacja środków oddziaływania penitencjarnego ma fundamentalne znaczenie, gdyż zwiększa szanse uzyskania pożądanych efektów wychowawczych.

Środki oddziaływania penitencjarnego Katalog tych środków jest otwarty Do podstawowych środków oddziaływania penitencjarnego tradycyjnie zaliczano: pracę, nauczanie, zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowe. Kodeks karny wykonawczy poszerzył ten katalog o podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz o środki terapeutyczne. Współcześnie za środki oddziaływania penitencjarnego uznaje się również nagrody i kary dyscyplinarne (zostały one włączone do katalogu tych środków na mocy § 39 Regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności). Środki oddziaływania penitencjarnego ograniczają negatywne konsekwencje izolacji więziennej

Praca skazanych Skazanym zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy Wykonywanie pracy jest nie tylko jednym z najważniejszych środków oddziaływania penitencjarnego, ale należy również do obowiązków skazanego (art. 116 § 1 pkt 4 kkw) Obowiązek pracy dotyczy każdego skazanego, chyba że przepisy prawa międzynarodowego lub przepisy szczególne zwalniają go z tego obowiązku. Istnieje również możliwość zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy skazanego, który się kształci lub gdy przemawiają za tym ważne względy Skazany ma również obowiązek wykonywania prac porządkowych na terenie zk Lekarz określa zdolność skazanego do pracy oraz – jeśli zachodzi taka potrzeba – warunki i czas pracy Skazany odbywający karę dożywotniego pozbawienia wolności odbywający karę w zk typu zamkniętego może wykonywać pracę wyłącznie na terenie zk

Zatrudnienie Podstawy prawne zatrudnienia skazanego: Skierowanie do pracy (niepracowniczy stosunek zatrudnienia o charakterze penalnym; nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dot. czasu pracy i zasad bhp) Umowa o pracę Umowa zlecenie Umowa o dzieło Umowa o pracę nakładczą Inna podstawa prawna Zatrudnienie skazanego może nastąpić jedynie za zgodą dyrektora zakładu karnego. On też określa warunki zatrudnienia. Nieprzestrzeganie przez skazanego lub podmiot zatrudniający warunków zatrudnienia stanowi podstawę do cofnięcia zgody. Dyrektor zk może również cofnąć zgodę na zatrudnienie skazanego lub wykonywanie przez niego pracy zarobkowej z przyczyn związanych z funkcjonowaniem zakładu karnego, w tym związanych z jego bezpieczeństwem.

Obowiązki skazanego przy zatrudnieniu Skazany ma obowiązek wykonywania pracy Skazany ma obowiązek pracować sumiennie i wydajnie, przestrzegać dyscypliny i regulaminu pracy, przepisów porządkowych, przeciwpożarowych oraz bhp, jak również dbać o porządek w miejscu pracy oraz stan obsługiwanych maszyn i urządzeń

Kierowanie do pracy Przy kierowaniu do pracy należy uwzględniać (w miarę możliwości) zawód, wykształcenie, zainteresowania i potrzeby osobiste skazanego W pierwszej kolejności pracę zapewnia się skazanym zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych, a także mających szczególnie trudną sytuację materialną, osobistą lub rodzinną W przypadku zatrudnienia skazanego na podstawie skierowania do pracy przy pracach szkodliwych dla zdrowia niezbędna jest jego pisemna zgoda.

Wynagrodzenie Co do zasady praca skazanego jest odpłatna. Wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi co najmniej wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie przysługuje skazanemu jedynie za wykonaną pracę (z wyjątkiem sytuacji, w których skazany był gotów do wykonywania pracy, jednak doznał w tym zakresie przeszkód z przyczyn dot. zatrudniającego lub gdy zgodnie z porozumieniem lub umową skazanemu przysługuje wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi) Potrącanie z wynagrodzenia: - 10% na cele Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej oraz Pomocy Pokrzywdzonym - 25% na cele Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy Każdorazowo od egzekucji wolne jest 60% przypadającego skazanemu wynagrodzenia, po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych

„Fundusz skazanego” Instytucja wprowadzona w 2015r. Tworzy się go ze środków pieniężnych otrzymywanych przez skazanego do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników (nie dot. to środków o których mowa w art. 113 § 6 pkt 1-3) Środki są gromadzone i zachowywane do czasu przekazania ich skazanemu w chwili jego zwolnienia z zk. Wypłacane są w gotówce w kwocie nominalnej powiększonej o należne odsetki Mają służyć skazanemu na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie Zgormadzone środki wolne są od egzekucji Gromadzeniu podlega: - 50% kwoty zdeponowanej przez skazanego w chwili przyjęcia go do zk (maksymalnie do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników) - 50% wynagrodzenia skazanego po odliczeniu zaliczki na podatek PIT oraz potrąceniu należności dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym(maksymalnie 4% jednego przeciętnego wynagrodzenia pracowników) - 50% pozostałych wpływów pieniężnych skazanego po potrąceniu należności dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym (maksymalnie 4% jednego przeciętnego wynagrodzenia pracowników)

Praca nieodpłatna prace porządkowe oraz pomocnicze wykonywanie na terenie zk lub prace porządkowe na rzecz samorządu terytorialnego w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie; skazanemu (za jego pisemną zgodą lub na wniosek) dyrektor zk może zezwolić na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej, przy pracach wykonywanych na cele charytatywne, przy pracach wykonywanych na rzecz organizacji pożytku publicznego lub przy pracach porządkowych i pomocniczych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej w celu przyuczenia do wykonywania pracy, skazanemu można zezwolić na wykonywanie nieodpłatnej pracy w przywięziennych zakładach pracy przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące (za jego pisemną zgodą) Wykonywanie nieodpłatnych prac może być podstawą przyznania skazanemu nagrody

Uprawnienia pracownicze skazanego Po roku nieprzerwanej pracy, skazanemu zatrudnionemu na podstawie skierowania do pracy lub umowę o pracę nakładczą przysługuje zwolnienie od pracy przez okres 14 dni (jeśli jest zatrudniony odpłatnie to w tym okresie zachowuje prawo do wynagrodzenia). Skazany nie może się zrzec prawa zwolnienia od pracy Skazanemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 18 dni roboczych W okresie urlopu wypoczynkowego lub zwolnienia od pracy, o którym mowa wyżej, skazany ma prawo do (zakres tych uprawnień ustala indywidualnie dyrektor zk): Dodatkowego lub dłuższego widzenia Dodatkowego zakupu artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zk Dłuższych spacerów Pierwszeństwa lub częstszego udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i spaceru Okresy pracy, za którą przysługuje skazanemu wynagrodzenie są okresami składowymi Okresy pracy, za którą przysługuje skazanemu wynagrodzenie (z wyjątkiem umów cywilnoprawnych) wliczane są do okresy pracu, od których zależą uprawnienia pracownicze (wyjątki określone są w art. 128 § 2 i 3 Kkw)

Funkcje zatrudnienia Możemy wyróżnić następujące funkcje zatrudnienia skazanych: Represyjna Resocjalizacyjna Zdrowotno – higieniczna Ekonomiczna Wzmocnienia stanu bezpieczeństwa w zakładzie karnym oraz zapobiegania demoralizacji Zatrudnienie skazanych pozwala zaspokoić społeczne oczekiwania związane z wykonywaniem kary pozbawia wolności, ogranicza występowanie negatywnych zjawisk związanych z izolacją penitencjarną, umożliwia również wypełnienie skazanemu zobowiązań finansowych wobec państwa. Mimo tak licznych korzyści w praktyce pojawiają się problemy związane z organizacją zatrudnienia, co prowadzi do niskiego poziomu zatrudnienia skazanych.

Nauczanie W zk prowadzi się obowiązkowe nauczanie w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum. Umożliwia się również nauczanie ponadpodstawowe (ponadgimnazjalne) i na kursach zawodowych. Szkolenie zawodowe może być w całości lub w części odpłatne. Jeżeli wynika o z programu nauczania, praca w warsztatach szkolnych i praktyczna nauka zawodu jest obowiązkowa. Praktyczna nauka zawodu może być połączona z pracą produkcyjną (jeśli jest to zgodne z programem). Stosuje się odpowiednio przepisy o zatrudnieniu Ustawodawca przewidział pierwszeństwo objęcia nauczaniem w szkole ponadpodstawowej (ponadgimnazjalnej) i na kursach zawodowych względem: młodocianych skazanych, którzy nie mają wyuczonego zawodu skazanych, którzy po odbyciu kary nie będą mogli wykonywać wyuczonego zawodu

 Przy wyborze formy nauczania należy uwzględnić uzdolnienia skazanego, jego predyspozycje i okres, jaki mu pozostaje do końca kary Liczba słuchaczy w pierwszym semestrze nauki, w każdym typie szkoły i na kwalifikacyjnym kursie zawodowym, powinna wynosić co najmniej 20 słuchaczy, a w semestrach programowo wyższych co najmniej 10 słuchaczy Nauczanie w zk odbywa się według ogólnie obowiązujących zasad i programów (powinno być zintegrowane z systemem oświaty publicznej) Skazany, który ukończył szkołę lub kurs, otrzymuje odpowiednio świadectwo ukończenia szkoły albo zaświadczenie o ukończeniu kursu, według ogólnie obowiązujących wzorów. Nie umieszcza się tam informacji o ukończeniu szkoły lub kursu w zk Po roku nauki skazanemu wywiązującemu się z obowiązków ucznia należy udzielić 14-dniowego urlopu, jeśli nie przysługuje mu on z tytułu wykonywanej pracy (korzysta wtedy z uprawnień i ulg jak pracujący skazany)

Kwalifikowanie do nauczania Do nauczania w określonym typie szkoły lub kursie zawodowym skazanego kwalifikuje komisja penitencjarna Do nauczania kwalifikuje się: Obligatoryjnie – osadzonych, którzy nie ukończyli 18. roku życia zobowiązanych do realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki na podstawie ustawy o systemie oświaty Osadzonych, którym w indywidualnym programie oddziaływania określono potrzebę nauczania – na wniosek działu penitencjarnego Osadzonych, którzy wystąpili z prośbą o podjęcie nauki lub jej kontynuację w określonym typie szkoły lub na kwalifikacyjnym kursie zawodowym Skazanych kwalifikuje się do nauczania w szkole lub na kwalifikacyjny kurs zawodowy, jeżeli czas pozostały do zakończenia odbywania kary nie jest krótszy niż okres trwania nauki, z wyjątkiem osadzonych, o których mowa w pkt 1.

Pozbawienie skazanego możliwości nauczania Komisja penitencjarna pozbawia skazanego możliwości nauczania (z wyjątkiem nauczania obowiązkowego) w przypadkach: Zachowań zagrażających bezpieczeństwu zakładu Odmowy uczęszczania do szkoły Stwierdzonych opinią psychologiczną przeciwwskazań uniemożliwiających spełnienie wymagań edukacyjnych Przerwy w nauce przekraczającej połowę czasu przewidzianego na realizację zajęć w semestrze, spowodowanej przewozem skazanego na podstawie decyzji odpowiedniego organu (gł. sądu, prokuratora) Przerwy w nauce przekraczającej połowę czasu przewidzianego na realizację zajęć w semestrze, spowodowanej niepowrotem z czasowego opuszczenia zk Stanu zdrowia skazanego wykluczającego możliwość uczestniczenia w nauczaniu Nieuzyskania promocji na kolejny semestr, przy braku możliwości jego powtarzania

Nauka poza ZK Za zgodą dyrektora zk skazani mogą uczyć się w szkołach poza obrębem jednostki, jeśli spełniają ogólnie obowiązujące wymagania w oświacie publicznej, zachowują się poprawnie oraz nie zagrażają porządkowi prawnemu. Skazanemu spełniającemu te warunki dyrektor zk może zezwolić również na udział w konsultacjach i zadawanie egzaminów poza zakładem karnym (nie dotyczy to jednak skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności)* Za zgodą dyrektora skazany może w uzasadnionych wypadkach kształcić się w szkołach poza obrębem zakładu karnego.* Koszty kształcenia poza zakładem karnym co do zasady ponosi skazany (w szczególnych okolicznościach ponosi je zk) * Decyzja dyrektora musi być poprzedzona sporządzeniem prognozy kryminologiczno-społecznej, jeśli jest udzielana skazanemu po raz pierwszy

Zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowe Działalność kulturalno – oświatowa, społeczna i sportowa ma niezwykle ważne znaczenie dla skazanych, gdyż pozwala im na zapełnienie wolnego czasu, ogranicza powstawanie drugiego życia więziennego, przeciwdziała deprywacji fizycznej i psychicznej skazanego, a także kształtuje pozytywne postawy i osobowości osadzonych Uczestniczenie w zajęciach kulturalno – oświatowych i sportowych w dużej mierze zależy od typu zakładu karnego Korzystanie z zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych zostało wpisane do katalogu skazanego „celem pracy kulturalno-oświatowej jest nauczenie więźnia pożytecznego zagospodarowania wolnego czasu oraz realne jego wykorzystanie” (K. Dąbkiewicz, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz)

Ustawodawca nałożył na organy administracji zk obowiązek tworzenia skazanym warunków odpowiedniego spędzania czasu wolnego. W każdym zakładzie karnym należy prowadzić bibliotekę dla skazanych, a także stworzyć możliwość korzystania z urządzeń audiowizualnych w świetlicach i w celach mieszkalnych Zajęcia powinny dążyć przede wszystkim do rozwijania wiedzy i talentów skazanych oraz umiejętności ich wykorzystywania Skazani mogą również wykonywać własną twórczość (w takim przypadku należy im umożliwiać branie udziału w konkursach) Skazanym można również zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, sportowej, oświatowej i społecznej. W tym zakresie umożliwia się im także nawiązywanie kontaktów oraz współdziałanie z odpowiednimi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami. Zgodnie z art. 136 § 3 Kkw do wykonywania zadań związanych z zajęciami kulturalno-oświatowymi, z zakresu kultury fizycznej i sportu, dyrektor zakładu karnego może wyznaczyć skazanych wyróżniających się wzorową postawą i zachowaniem – są to tzw. skazani funkcyjni

Zajęcia kulturalno-oświatowe Organizuje się je w czasie wolnym od pracy, nauki, zajęć terapeutycznych i zajęć wynikających z programów resocjalizacji Podczas tych zajęć nie należy udostępniać treści: - pornograficznych - eksponujących w sposób nieuzasadniony przemoc - sprzecznych z zasadami współżycia społecznego - zagrażających prawidłowemu rozwojowi młodocianych Wachlarz zajęć kulturalno-oświatowy jest niezwykle szeroki i obejmuje zarówno zajęcia artystyczne (sztuka, muzyka, teatr), jak i spotkania z ciekawymi ludźmi, czy udział w warsztatach ogólnorozwojowych

Biblioteki W 2014r. na terenach jednostek penitencjarnych zorganizowanych było 155 bibliotek. Zgromadzony księgozbiór przekraczał 1.550.000 książek W bibliotekach udostępnia się zbiory książek, jak również prowadzi prenumeratę oraz kolportaż prasy W miarę możliwości biblioteka powinna mieć wydzieloną czytelnię, wyposażoną w prasę oraz księgozbiór wewnętrzny Zgodnie z Zarządzeniem Dyrektora Generalnego SW biblioteki w zk powinny być umieszone w odpowiednio zabezpieczonych lokalach, wyposażonych w niezbędny sprzęt biblioteczny oraz podręczny warsztat introligatorski zapewaniający możliwość bieżącej konserwacji księgozbioru W bibliotekach w miarę potrzeby prowadzi się punkty biblioteczne, które organizuje się głównie w oddziałach mieszkalnych, szpitalach, ośrodkach diagnostycznych, szkołach, oddziałach zewnętrznych i oddziałach terapeutycznych. Liczba książek w punkcie bibliotecznym uzależniona jest od liczby czytelników (min. 10 książek na czytelnika). Księgozbiory wymienia się nie rzadziej niż raz na kwartał. Jeśli stworzenie punktu bibliotecznego nie jest możliwe, należy wprowadzić system pośredniej wymiany książek oparty na zamówieniach (skazani korzystają wtedy z katalogów papierowych)

Zajęcia sportowe Zajęcia z zakresu kultury fizycznej i sportu organizuje się: w świetlicach; w halach sportowych; w salach sportowych; na boiskach; na placach spacerowych; w innych pomieszczeniach zakładu karnego przystosowanych do tego celu; w obiektach sportowych poza zakładem karnym Polegają one w szczególności na prowadzeniu: Ćwiczeń ogólnorozwojowych Gier zespołowych Gier i zabaw ruchowych Zajęć rekreacyjnych Zakazane jest: Uprawnianie sztuk walki Stosowania środków sztucznie wspomagających rozwój tkanki mięśniowej

Nagrody Nagrody przyznaje się skazanemu, który wyróżnia się dobrym zachowaniem w czasie odbywania kary. Nagrody mogą być także przyznane osadzonemu w celu zachęcenia go do poprawy zachowania. Ustawodawca w art. 123a § 4 kkw ustanowił samoistną podstawę do wymierzania nagród – mogą one bowiem przyznawane za wykonywanie nieodpłatnych prac (powinno ono być jednak wyróżniające się) Stanowią one pozytywne bodźce dla skazanych

Przyznawanie nagród Przyznaje je dyrektor zakładu karnego albo osoba przez niego upoważniona w formie pisemnej decyzji. Decyzja taka ma charakter uznaniowy Przyznaje się je z urzędu lub na pisemny wniosek przełożonego skazanego*, a także na wniosek skazanego, jego obrońcy albo przedstawiciela Decyzję o przyznaniu skazanemu nagrody można podać do wiadomości osobom najbliższym, a także innym osobom (w tym współosadzonym), jeśli przemawiają za tym względy wychowawcze. Decyzję w tym przedmiocie podejmuje osoba przyznająca skazanemu nagrodę. * za przełożonego skazanego uznaje się funkcjonariusza lub pracownika zakładu karnego, w którym skazany przebywa, jak również osobę kierującą jego pracą lub innymi zajęciami w zakresie wykonywanych czynności służbowych

Katalog nagród Zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe widzenie Zezwolenie na widzenie bez osoby dozorującej Zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu, bez osoby dozorującej Zatarcie wszystkich lub niektórych kar dyscyplinarnych Nagroda rzeczowa lub pieniężna Zezwolenie na widzenie bez dozoru poza obrębem zk z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania, na okres nieprzekraczający jednorazowo 30 godzin (maksymalna liczba przyznanych nagród wynosi 28 w roku) Zezwolenie na opuszczenie zk bez dozoru, na okres nieprzekraczający jednorazowo 14 dni (maksymalnie 28 dni w roku) Pochwała Zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno – oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu Zezwolenie na odbywanie widzeń we własnej odzieży Zezwolenie na otrzymywanie dodatkowej paczki żywnościowej Zezwolenie na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zk Zezwolenie na telefoniczne porozumienie się skazanego ze wskazaną przez niego osobą na koszt zk

Nagrody wolnościowe Zezwolenie na widzenie bez dozoru poza obrębem zk z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania - na okres nieprzekraczający jednorazowo 30 godzin Zezwolenie na opuszczenie zk bez dozoru - na okres nieprzekraczający jednorazowo 14 dni

Przyznawanie nagród wolnościowych Nagrody wolnościowe przyznaje dyrektor zk. Może on jednak upoważnić kierownika wyodrębnionego oddziału do przyznawania nagrody w postaci zezwolenia na widzenie bez dozoru, poza obrębem zk Na skazanego korzystającego z nagrody wolnościowej nałożono obowiązek bezzwłocznego zgłoszenia się do jednostki Policji właściwej terytorialnie dla miejsca jego pobytu poza zk. Czasu przebywania skazanego poza zakładem karnym nie odlicza się od okresu odbywania kary, chyba że sędzia penitencjarny zarządzi inaczej w sytuacji, gdy skazany nadużył zaufania w czasie pobytu poza jednostką penitencjarną Przyznanie nagrody wolnościowej skazanemu na karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności odbywającemu karę w zk typu zamkniętego wymaga zgody sędziego penitencjarnego. Tak samo w przypadku skazanego za przestępstwo określone w art. 197-203 kk popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Przesłanki przyznawania nagród wolnościowych Musi być spełniona przesłanka ogólna – wyróżnianie się dobrym zachowaniem Postawa skazanego w czasie odbywania kary uzasadnia przypuszczenie, że w czasie pobytu poza jednostką penitencjarną będzie przestrzegał porządku prawnego – tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna Przesłanką formalną jest odbycie przez skazanego co najmniej połowy tej części kary, po której mógłby być warunkowo przedterminowo zwolniony. W stosunku do skazanego na dożywotnie pozbawienie wolności jedna z ww. kar może być przyznana po odbyciu przez niego co najmniej 15 lat kary Przesłanka negatywna: nagród wolnościowych nie przyznaje się skazanemu, który korzystając z nagród wymienionych w art. 138 § 1 pkt 7 i 8, nadużył zaufania, a w szczególności nie powrócił do zakładu karnego w wyznaczonym terminie. Zakaz ten obowiązuje w okresie 6 miesięcy od udzielenia nagrody.

Prognoza kryminologiczno-społeczna Sporządza się ją przed zaopiniowaniem wniosku o udzielenie skazanemu po raz pierwszy przepustki lub nagrody wolnościowej, jak również przed udzieleniem skazanemu zezwolenia na czasowe opuszczenie zk (vide: art. 141a i 165 § 2 kkw), zezwolenia na odbywanie nauki poza terenem zk (art. 131 kkw) oraz w stosunku do skazanego, który nabył uprawnienia do warunkowego przedterminowego zwolnienia. Obejmuje ona analizę następujących elementów (katalog otwarty): 1) środowisko rodzinne; 2) cechy osobowości wraz z uwzględnieniem stopnia samodyscypliny oraz skłonności do używania przemocy; 3) problem alkoholowy skazanego albo uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych; 4) przebyte leczenie odwykowe, a także motywację do zachowania abstynencji; 5) drogę wykolejenia społecznego wraz z określeniem stopnia demoralizacji; 6) rodzaj przestępstwa, za które skazany odbywa karę; 7) zachowanie podczas uprzednio odbywanych kar, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu wykorzystywania zezwoleń na opuszczenia zakładu; 8) środowisko, w którym przebywać będzie skazany w trakcie korzystania z przepustki. Należy ją zaktualizować w razie nadużycia przez skazanego zaufania w trakcie korzystania z przepustek lub zezwoleń, a także jeśli zaszły zmiany w zachowaniu skazanego, w jego sytuacji rodzinnej lub istotne zmiany w jego sytuacji prawnej.

Nadużycie zaufania w trakcie korzystania z nagród wolnościowych Może polegać m.in. na: Naruszeniu prawa Niewykonywaniu nałożonych na skazanego obowiązków Popełnieniu przekroczenia Niepowrocie do zk w określonym terminie bez usprawiedliwionej przyczyny Art. 242 § 2 kk „Kto, korzystając z zezwolenia na czasowe opuszczenie zakładu karnego lub aresztu śledczego bez dozoru albo zakładu psychiatrycznego dysponującego warunkami podstawowego zabezpieczenia, bez usprawiedliwionej przyczyny nie powróci najpóźniej w ciągu 3 dni po upływie wyznaczonego terminu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”

Ulgi Nagrody (z wyjątkiem nagród wolnościowych) mogą być stosowane jako ulgi w wypadkach szczególnie uzasadnionych warunkami rodzinnymi lub osobistymi skazanego. Ulgi przyznaje dyrektor zk lub osoba przez niego upoważniona na prośbę skazanego, osoby najbliższej* albo na wniosek przełożonego skazanego. *Do kręgu osób najbliższych zaliczamy: małżonka, zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonków, a także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 kk)

Zezwolenie na opuszczenie zk Dyrektor zk może udzielić skazanemu zezwolenia na opuszczenie jednostki penitencjarnej pod konwojem funkcjonariusza Służby Więziennej, osoby godnej zaufania lub samodzielnie na okres maksymalnie 5 dni w jednym z następujących celów: - odwiedzenie poważenie chorego członka rodziny - uczestnictwo w pogrzebie członka rodziny - w innych szczególnie ważnych dla skazanego wypadkach W takiej sytuacji skazany ma obowiązki jak w przypadku korzystania z nagród wolnościowych. Udzielenie zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego w trybie art. 141a kkw powinno być poprzedzone uzyskaniem prognozy kryminologiczno-społecznej skazanego Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego zezwolenie na opuszczenie zk w trybie art. 141a kkw (jak również przerwa w karze) nie dotyczą pobytu osoby umieszczonej w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym. Na decyzję w przedmiocie udzielenia/nieudzielania tzw. przepustki losowej przysługuje skarga. Decyzja taka podlega również kontroli przez sędziego penitencjarnego (34 § 1 kkw) oraz kontroli służbowej (art. 78 § 2 kkw) Dyrektor zk może cofnąć udzielone zezwolenie, jeśli zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 139 § 8 kkw

Katalog kar dyscyplinarnych Katalog kar dyscyplinarnych jest zamknięty i przedstawia się następująco: Nagana Pozbawienie wszystkich lub niektórych niewykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania, na okres do 3 miesięcy Pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno – oświatowych lub sportowych, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, na okres do 3 miesięcy Pozbawienie możliwości otrzymania paczek żywnościowych, na okres do 3 miesięcy Pozbawienie lub ograniczenie możliwości dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych, na okres do 3 miesięcy Udzielanie widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, na okres do 3 miesięcy Obniżenie przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę, nie więcej niż o 25%, na okres do 3 miesięcy Umieszczenie w celi izolacyjnej, na okres do 28 dni

Odpowiedzialność dyscyplinarna Kary dyscyplinarne wymierza się za przekroczenia, które definiowane są jako zawinione naruszenie nakazów lub zakazów wynikających z ustawy, regulaminu lub innych przepisów wydanych na podstawie ustawy albo ustanowionego w zakładzie karnym lub miejscu pracy porządku. Ustawodawca zrezygnował ze stworzenia katalogu przekroczeń dyscyplinarnych W literaturze przedmiotu przekroczenia łączy się z naruszeniem obowiązków z art. 116 kkw, a także zakazów z art. 116a kkw Za jedno przekroczenie wymierza się tylko jedną karę dyscyplinarną. W sytuacji gdy skazany popełnił więcej przekroczeń zanim został ukarany za którekolwiek z nich, wymierza się jedną, odpowiednio surowszą karę

Zasady rozstrzygania zbiegów Przestępstwo Wykroczenie Pociągnięcie skazanego do odpowiedzialności dyscyplinarnej nie wyłącza odpowiedzialności karnej za ten sam czyn Brak zasady ne bis in idem Sytuacja skazanego uzależniona jest od miejsca popełnienia czynu: - na terenie zk: skazany podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej - poza terenem zk: skazany podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej i odpowiedzialności za wykroczenia

Ramy czasowe odpowiedzialności dyscyplinarnej - przedawnienie Wymierzenia kary Wykonania kary po upływie 14 dni od dnia powzięcia przez przełożonego wiadomości o popełnieniu przekroczenia po upływie 30 dni od dnia popełnienia przekroczenia Po upływie 14 dni od dnia wymierzenia kary Spoczywanie biegu przedawnienia: Skazany przebywa poza terenem zk bez zezwolenia Skazany przebywa poza terenem zk w związku z koniecznością leczenia, będącego skutkiem samouszkodzenia lub z powodu zasadnego zastosowania wobec niego środków przymusu bezpośredniego W czasie wykonywania takiej samej kary, która została wymierzona wcześniej W czasie odroczenia wykonania wymierzonej kary dyscyplinarnej (A. Kwieciński) Sędzia penitencjarny może wstrzymać wykonanie kary na czas niezbędny do wyjaśnienia okoliczności uzasadniających jej wymierzenie

Wymierzanie kar dyscyplinarnych Wszystkie kary dyscyplinarne może wymierzać dyrektor zk. Natomiast kary 1- 3 i 6 mogą wymierzać również inne upoważnione przez niego osoby. Kary dyscyplinarne nakłada się w drodze decyzji, w której należy dokładnie określić popełnione przez skazanego przekroczenie Wymierzenia kary dyscyplinarnej poprzedzone powinno być postępowaniem wyjaśniającym. Powinno ono objąć przynajmniej: - wysłuchanie obwinionego - zapoznanie się z opinią wychowawcy (jeśli istnieje taka potrzeba także z opiniami innych osób) - przesłuchanie świadków W doktrynie wskazuje się na celowość przeprowadzenia rozprawy dyscyplinarnej opartej na zasadzie kontradyktoryjności i bezpośredniości

Dyrektywy wymiaru kary Są to wskazówki, którymi ma się kierować podmiot wymierzający karę Zawarte są w art. 145 Kkw Podział dyrektyw; Podstawowe (ogólne): - stopień zawinienia - zasada indywidualizacji - cele wychowawcze Szczególne: - rodzaj i okoliczności czynu - stosunek do popełnionego przekroczenia - dotychczasowa postawa skazanego - cechy osobowości - stan zdrowia - inne okoliczności mające znaczenie dla przypisania skazanemu odpowiedzialności

Ograniczenia podmiotowe przy wymierzaniu kar dyscyplinarnych W stosunku do kobiet ciężarnych i karmiących lub spawających opiekę nad swoimi dziećmi w domach matki i dziecka nie stosuje się: - pozbawienia możliwości otrzymania paczek żywnościowych - pozbawienia lub ograniczenia dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych - kary celi izolacyjnej Należy zasięgnąć opinii lekarza, co do skutków wymierzenia kary względem skazanego, któremu zezwolono ze względu na stan zdrowia na dokonywanie dodatkowych artykułów żywnościowych lub częstsze otrzymywanie paczek lub korzystającemu z diety przed wymierzeniem następujących kar: - pozbawienia możliwości otrzymania paczek żywnościowych - pozbawienia lub ograniczenia dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych

Wykonywanie kary Co do zasady karę należy wykonać bezzwłocznie, gdyż z wychowawczego punktu widzenia większe znaczenie ma nieuchronność kary, a nie jej wysokość. Sędzia penitencjarny może wstrzymać wykonanie kary dyscyplinarnej na czas niezbędny do wyjaśnienia okoliczności uzasadniających jej wymierzenie Istnieje możliwość zawieszenia wykonania wymierzonej kary dyscyplinarnej na okres do 3 miesięcy, zamiany kary na mniej dolegliwą, odstąpienia od ukarania, a nawet darowania kary, jeżeli jest to uzasadnione względami wychowawczymi Wznowienie postępowania dyscyplinarnego (tryb ekstraordynaryjny) – jeżeli zostały ujawnione nowe fakty i dowody, które nie były znane wcześniej, wskazujące na to, że ukarany jest niewinny, dyrektor zk uchyla karę dyscyplinarną i uznaje ją za niebyłą. Podejmuje się również działania mające na celu uchylenie skutków ukarania.

Kara celi izolacyjnej Jest najsurowszą karą Można wymierzyć ją jedynie za przekroczenie, które w poważnym stopniu naruszyło obowiązującą w zk dyscyplinę i porządek Jej wymierzenie w wymiarze ponad 14 dni wymaga zgody sędziego penitencjarnego Skazanego osadza się pojedynczo w celi oraz uniemożliwia mu kontakt z innymi skazanymi. Oprócz izolacji skazanego obejmuje ona również pozbawienie skazanego następujących uprawnień: - korzystania z widzeń i samoinkasujących aparatów telefonicznych, - korzystania ze sprzętu audiowizualnego i komputerowego, - bezpośredniego uczestniczenia, wspólnie z innymi skazanymi, w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii, - korzystania z udziału w zajęciach kulturalno – oświatowych z zakresu kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, - dokonywania zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych, - uczestniczenia w nauczaniu i zatrudnianiu poza celą, - korzystania z własnej odzieży, obuwia oraz wyrobów tytoniowych. Przed wymierzeniem tej kary lekarz albo psycholog wydaje pisemną opinię o zdolności skazanego do odbycia kary celi izolacyjnej. Należy również przeprowadzać bieżącą kontrolę w trakcie wykonywania tej kary.