Wybrane koncepcje prawa NSPZ Teoria i Filozofia Prawa

Ujęcie hermeneutyczne Hermeneutyka jako praktyka interpretacyjna była znana już od starożytności. Pierwotnie oznaczano tym terminem objaśnianie, wyjaśnianie, przez które coś jest wydobywane na światło dzienne. Platon używał tego terminu dla określenia sztuki wyjaśniania tego, co mówią bogowie. Istotą hermeneutyki było ustalanie dokładnego znaczenia słów, zdań i tekstów, a także wydobywanie praktycznych wskazówek z różnego rodzaju form symbolicznych. Hermeneutyka wiązała się z rozumieniem tekstów religijnych, prawnych oraz z różnego rodzaju zabiegami magicznymi. Na tym tle wyłoniła się hermeneutyka, jako technika prawidłowego rozumienia czy ustalania znaczenia.

Hermeneutyka prawnicza Hermeneutyka prawnicza polega na ustalaniu właściwego znaczenia tekstu prawnego, dotyczy języka prawnego i prawniczego, których znaczenie zmienia się w zależności od kontekstu, sytuacji i okoliczności. Hermeneutyka dzisiaj traktowana jest jako klamra spinającą naukę prawa, filozofię prawa oraz cały porządek prawny, jeśli oczywiście przyjmiemy, że prawo tworzy się w hermeneutycznym akcie rozumienia. Jeden z przedstawicieli tego nurtu – Artur Kaufmann twierdził, że każda norma prawna zakłada ideę prawa. Każde rozstrzygnięcie odwołuje się do istniejącej normy prawnej. Samo prawo wyrasta ze stosunków życiowych, kontekstu historycznego, „natury rzeczy”. Prawo jest odpowiedniością sfer bytu i powinności. Język jest nie tylko warunkiem poznania, ale też elementem tworzącym samą rzeczywistość. Kaufmann twierdził, iż „nie ma prawa przed interpretacją”.

Spirala hermeneutyczna Dla hermeneutyki charakterystyczne jest określenie spirala hermeneutyczna (koło hermeneutyczne). Polega na tym, że najpierw odwołujemy się do tekstu jako całości, potem dokonujemy kolejnych korektur i przybliżeń, następnie znowu następuje odniesienie do całości.

Retoryka i argumentacja prawnicza Koncepcje retoryki i argumentacji prawniczej – zaliczane są do koncepcji tzw. trzeciej drogi, która próbuje przezwyciężyć jednostronności pozytywizmu prawniczego i koncepcji prawa natury. Współczesne teorie argumentacji opierają się na przekonaniu, że w trakcie dyskursu nie da się zawsze sformułować racjonalnych argumentów. Dyskurs powinien być racjonalny i praktyczny. Teorie argumentacji prawniczej, a także retoryka prawnicza, przyjmują podobny punkt widzenia rozumowania jakiego dokonuje każdy prawnik. Zarówno bowiem prawnik – praktyk, jak i prawnik – naukowiec dokonują aktów wartościowania, których z ich pracy myślowej nie da się wyeliminować. Oba kierunki upatrują jednak swe zadanie w tym, by wypracować jakieś „obiektywne”, „racjonalne” metody kontrolowania tych rozumowań każdego z prawników. Przyjmują założenie, że możliwe jest wypracowanie takich metod, które różnią retorykę prawniczą i teorie argumentacji od hermeneutycznej filozofii prawa. Sama argumentacja jest niewątpliwie teorią specyficznie prawniczą.

Potwierdzeniem tego poglądu jest historia najważniejszych współczesnych teorii argumentacyjnych, które albo powstały bezpośrednio na terenie prawoznawstwa, albo były wymyślone przede wszystkim dla zastosowań prawniczych. Charakterystyczne tutaj są dwa poglądy: pierwszy sformułowany, przez Ch. Perelmana, który zakłada, że argumentacja prawnicza (rozumowanie sędziego) ma paradygmatyczny charakter w stosunku do wszelkich innych typów rozumowań praktycznych; drugi, którego autorem jest R. Alexy, głosi z kolei, że praktyczny dyskurs prawniczy, jest szczególnym przypadkiem ogólnego dyskursu argumentacyjnego.

Argumentacja Samo pojęcie argumentacja oznacza zespół czynności lub działań zmierzających do wywołania u kogoś – poprzez odwołanie się do pewnych racji, czyli na podstawie argumentów- przeświadczenia o słuszności jednych stanowisk (poglądów, postaw, dążeń lub wyborów), a błędności innych. Argumentacja pojawia się najczęściej tam, gdzie mamy do czynienia ze sporem, dyskusją lub polemiką i gdzie odwoływanie się do argumentów służy bądź zjednaniu kogoś do jakiegoś stanowiska, bądź przekonaniu o błędności innego. Ze względu na cel sporu i obecność określonego audytorium, które jest często zróżnicowane, w argumentacji najczęściej, oprócz argumentów czysto logicznych i rzeczowych, wykorzystywane są także argumenty pozalogiczne i pozarzeczowe: psychologiczne, polityczne i inne. Rodzaj stosowanej argumentacji zależy też od tego czy dyskusji przyświecają cele czysto poznawcze i teoretyczne (dla przykładu argumentacja naukowa), czy też cele praktyczne.

Reguły ogólne Reguły ogólne: Argumentacja powinna być prowadzona tylko w przypadku powstania niejasności uzasadniającej zawiązanie się sporu; Argumentacja powinna być prowadzona z przekonaniem o jej słuszności; Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasady prawdomówności; Argumentacja powinna uwzględniać ustalenia faktyczne; Argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady; Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasad wolności i równości; Argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu; Argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej.

Reguły prawnicze Argumentacja prawnicza powinna uwzględniać reguły ogólne. Konkretny dyskurs argumentacyjny jest nieustannie poddawany procedurze „testowania” z punktu widzenia reguł ogólnych. Reguły prawnicze mogą pełnić w stosunku do ogólnych trojaką funkcję: uzupełniającą, adoptującą oraz modyfikującą. Gdyby dyskurs prawniczy nie był prowadzony w bezpośrednim związku z obowiązującym prawem, wówczas stałby się po prostu dyskursem etycznym. Dyskurs prawniczy aby mógł być prawomocny i efektywny musi więc posiadać dogmatyczny charakter. Argumentacja prawnicza powinna być prowadzona w bezpośrednim związku z obowiązującym prawem; Argumentacja prawnicza powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady.

Retoryka Retoryka w sensie potocznym to sztuka publicznego wypowiadania się w sposób wyszukany i krasomówczy. W sensie właściwym retoryka to wywodząca się ze starożytnej Grecji nauka o sposobach formułowania wypowiedzi, odpowiednich technikach argumentacyjnych i stylistycznych, sposobach przekonywania słuchaczy oraz prowadzeniu sporów i dyskusji. Znajomość retoryki miała ogromne znaczenie dla praktyki sądowej i wszelkiej działalności publicznej i politycznej. W średniowieczu retoryka stanowiła element wykształcenia w zakresie tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych. W obecnych czasach wzrosło zainteresowanie retoryką jako częścią nauki o komunikacji społecznej.

Teoria marksistowska Prawo jest zbiorem norm postępowania. Normy te są ustanowione albo uznane w odpowiedniej formie przez państwo. Realizacja norm jest zabezpieczona użyciem przymusu ze strony organów państwowych. Normy są wyrazem woli klasy panującej, a ich celem zapewnienie dogodnych dla tej klasy warunków społeczno – ekonomicznych. Co ciekawe koncepcja marksistowska jest przykładem koncepcji pozytywistycznych, zakłada, że prawo pochodzi od państwa. Jednak mamy pewną różnicę, inaczej niż w pozytywizmie, prawo ma charakter klasowy, służy interesom klasy władającej środkami produkcji, nie uznaje uniwersalistycznych wymogów aksjologii prawa.

Koncepcje kulturowe Według koncepcji wypracowanej przez niemiecką szkołę filozofii kultury – w kontekście dyskusji na temat stosunku humanistyki do nauk przyrodniczych, rozpoczętej pod koniec XIX wieku – prawo jest przedmiotem kulturowym, czyli ma materialny substrat i sens, określający stosunek rzeczywistości do wartości (J. Binder, R.Radbruch).

Ekonomiczna szkoła prawa Ekonomiczna szkoła prawa – należy do najbardziej wpływowych kierunków we współczesnym prawoznawstwie. Głównym założeniem ekonomicznego prawoznawstwa jest przekonanie, że można zracjonalizować prawnicze procedury tworzenia i stosowania prawa opierając się na metodach stosowanych w naukach ekonomicznych. Początkowo przeważała opinia, iż właściwym polem zastosowania metod ekonomicznych są przede wszystkim dziedziny prawa związane z działalnością gospodarczą (prawo gospodarcze, cywilne, czy finansowe). Obecnie wzmacnia się pogląd, że metody te mogą być stosowane w praktycznie każdej dziedzinie prawa. Jeden z przedstawicieli tego nurtu R. Posner stwierdził, iż: każdy człowiek, poza dziećmi, idiotami oraz narkomanami kieruje się motywem maksymalizacji korzyści. Motywem tym kieruje się nie tylko przedsiębiorca czy bankowiec, ale dla przykładu również złodziej, który kalkuluje opłacalność dokonania kradzieży, czy też lobbysta, który negocjuje treść aktu normatywnego. R.Posner jest przekonany, że logika prawa opiera się na logice rynku, natomiast metody ekonomiczne winny mieć uniwersalne zastosowanie w prawoznawstwie, czyli mogą one być zastosowane zarówno do zachowań rynkowych, prawa cywilnego, gospodarczego, a także w dziedzinach zasadniczo odległych od zachowań rynkowych, czyli w prawie karnym, czy konstytucyjnym.