Profile poznawcze kobiet i mężczyzn według Doreen Kimury Renata Ziemińska Uniwersytet Szczeciński

Doreen Kimura 1933-2013 Kanadyjska psychobiolog, autorka książki Sex and Cognition (1999), Płeć i poznanie (2006) Znana z poparcia, którego udzieliła rektorowi Harvardu, który stracił posadę za swoją wypowiedź. Lawrence Summers: differences in male-female representation in the sciences could be due to innate ability. Kimura supported the concept of the biological origin of differences in cognitive ability between males and females.

Ewolucyjne źródła różnic „MężczyźŸni i kobiety mają za sobą długą ewolucyjną historię podziału obowiązków. MężczyŸźni angażowali się w polowania i zbieranie padliny, co wymagało od nich oddalania się od siedlisk. Przodowali też w rzucaniu różnego rodzaju przedmiotami. Prehistoryczne kobiety poruszały się natomiast w pobliżu osad i przyczyniały się do zdobywania pożywienia, zajmując się zbieractwem. Ich podstawowym zadaniem była opieka nad niemowlętami i małymi dziećmi”” (Kimura 2006, s. 25). Nasz mózg funkcjonuje podobnie jak u przodków 50 tysięcy lat temu i jest wynikiem ewolucji trwającej miliony lat (s. 21).

Dziedzictwo ewolucyjne Mężczyźni i kobiety musieli ze sobą współpracować w walce o przetrwanie, ewolucja wymagała od nich innych zdolności. Współzawodnictwo było nieadaptacyjne. „układ między obiema płciami był dość stabilny: mężczyzna z racji większej siły fizycznej oraz swojej roli myśliwego i obrońcy przejmował kontrolę w związku” (s. 23) Różnice są efektem doboru naturalnego i jednej z jego form, doboru płciowego.

Zdolności motoryczne „Mężczyźni o wiele lepiej wypadają w zadaniach wymagających trafiania do celu (takich jak gra w rzutki) albo przechwytywania przedmiotów (na przykład piłki)”. Różnica ta nie zależy od budowy fizycznej, ponieważ mężczyźni homoseksualni nie osiągają znacząco lepszych wyników niż kobiety. Już w wieku trzech lat mali chłopcy lepiej radzą sobie z podobnymi zadaniami niż dziewczynki” (s.49)

Testy motoryczne wygrywane przez mężczyzn Rzucanie strzałką do tarczy Zatrzymanie ręką poruszającej się piłeczki pingpongowej Rzucanie piłeczką pokrytą rzepami do celu na dywaniku podzielonym na kwadraty Badane osoby nie różniły się pod względem czasu reakcji na bodźce wzrokowe.

Zdolności motoryczne - kobiety „Kobiety potrafią szybciej niż mężczyŸźni wykonywać sekwencje ruchów (szczególnie palcami), co okreœśla się czasami mianem subtelnych zdolnoœści motorycznych. (…) Kobiety potrafią lepiej zginać niezależnie od siebie poszczególne palce, a już małe dziewczynki z większą precyzją prezentowane im układy dłoni”” (Kimura 2006, s.49). Test tablicy z kołkami (jak najszybciej wetknąć kołeczki w otwory na tablicy)

Zdolności przestrzenne Testy rotacji wyobrażeniowej: jak określona figura lub bryła wygląda z innych punktów widzenia… W tym zadaniu lepsi mężczyźni. Odnajdywanie drogi do celu: mężczyźni lepiej pamiętali kierunek i odległość, a kobiety punkty orientacyjne, szczegóły otoczenia, nazwy ulic (s.55). Samice gryzoni szukając drogi do celu wykorzystują elementy otoczenia (s.11). Samce lepiej sobie radzą w labiryncie. Pamięć lokalizacji przestrzennej przedmiotu, tu lepsze kobiety.

Dwa typy orientacji przestrzennej Kobieta: „Idź do kościoła i skręć w lewo. Następnie przy restauracji McDonald’sa skręć w prawo w ulicę Wiązową. Na końcu ulicy zobaczysz szkołę” Mężczyzna: „Przez pół mili idź w kierunku północnym, potem skręć na wschód w ulicę Kościelną i przejdź kolejne pół mili. Przy ulicy Wiązowej ponownie skręć w kierunku północnym. Szkoła znajduje się za pierwszym blokiem”

Zdolności matematyczne „W szkole dziewczęta zazwyczaj lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi przeprowadzania obliczeń, podczas gdy chłopcy przodują w rozwiązywaniu problemów matematycznych” (s.75) „Azjaci uzyskują lepsze, a Afroamerykanie gorsze wyniki od białych” (s.77) W egzaminach szkolnych z matematyki obie płcie radzą sobie podobnie.

Zdolności matematyczne – selekcja danych „chłopcy częściej niż dziewczęta udzielali prawidłowych odpowiedzi w zadaniach algebraicznych. Lepiej rozpoznawali, czy dostępne dane wystarczają do rozwiązania określonego problemu, oraz potrafili odrzucać zbyteczne informacje” s.80 Dziewczęta są bardziej zależne od wcześniej wyuczonych metod rozwiązywania, s.81

Zdolności matematyczne „większoœść mężczyzn uzyskuje lepsze wyniki w testach zdolnoœści wymagających rozumowania matematycznego lub rozwiązywania problemów, podczas gdy kobiety wypadają lepiej w zadaniach rachunkowych” (Kimura 2006, s. 87) „Nawet bardzo uzdolnione matematycznie kobiety preferują mimo wszystko zajęcia bardziej zorientowane na ludzi” s.87

Zdolności percepcyjne Kobiety są bardziej wrażliwe na bodźce, z wyjątkiem wzrokowych. Mają słabszą ostrość widzenia i rotację wyobrażeniową, ale przewagę w szybkoœści postrzegania, która umożliwia dokonywanie szybkich porównań, s.95 . Są bardziej wrażliwe na tło, w mniejszym stopniu potrafią się uniezależnić od nieistotnych bodźców docierających z otoczenia, s.91. kobiety mają lepszą umiejętnośćœć odczytywania wyrazu twarzy i mowy ciała, s.97.

Zdolność zapamiętywania położenia przedmiotu… Umiejętność dostrzegania niewielkich zmian w otoczeniu domowym ułatwiała przetrwanie kobietom i ich potomstwu, np. drapieżnik, szkodnik mógł być łatwiej dostrzeżony. Zapamiętanie, że duża ilość jagód rośnie między kamieniem i powalonym drzewem przyczyniało się do przetrwania.

Zdolności językowe Dziewczynki zaczynają mówić wcześniej niż chłopcy i formułują dłuższe zdania, s.99. Kobiety są lepsze w ortografii, mają lepszą pamięć werbalną (przypominania sobie słów) i fluencję słowną (generowania słów na określoną literę, s.111). „Większa płynność słowna u kobiet może wynikać z lepszej reprezentacji pojedynczych dźwięków (zwanych fonemami) w mózgu”, s.101. Stąd lepsza artykulacja i opanowanie ortografii.

Zdolności językowe - kolory Pięcioletnie dziewczynki określają kolory szybciej niż chłopcy, s.101 Kobiety mają albo łatwiejszy dostęp do językowych etykietek określających poszczególne kolory, albo specjalną umiejętność szybszego rozróżniania kolorów, s. 103.

Pamięć werbalna „dzielą jedno i to samo doświadczenie, mają o nim czasami dwa różne wspomnienia (…) Zwykle to kobiety są w stanie dokładniej przypomnieć sobie przebieg wydarzeń” s.104 „kobiety uzyskują lepsze od mężczyzn wyniki także w zadaniach sprawdzających pamięć wzrokową” s.105 „kobiety prawdopodobnie z większą od mężczyzn łatwością łączą przedmioty z nazwami – co ułatwia im ich zapamiętywanie”, s.106.

Zdolności językowe - nazwiska Lepsza zdolność kobiet do kojarzenia nazwisk z twarzami Może po prostu łatwiej radzą sobie z identyfikowaniem twarzy.

Pamięć werbalna i punkty orientacyjne Posługiwanie się strategią punktów orientacyjnych jako zasadą poruszania się w terenie może obciążać/wzbogacać pamięć werbalną bardziej niż męska strategia geometryczna. W efekcie więcej szczegółów jest zapamiętanych. Ich nazywanie mogło pomagać w zapamiętywaniu. Umożliwiało to kobietom w odnajdywanie ważnych zasobów, jak pokarm czy opał.

Zdolności poznawcze a mózg „Wszystkie indywidualne różnice w zdolnościach muszą być w jakiś sposób zapisane w układzie nerwowym” (s.48) Behawioralne różnice poznawcze nie są wielkie, ale empirycznie zauważalne. Kimura podkreśla rolę hormonów i struktur mózgowych jako źródło zdolności poznawczych.

Mechanizmy hormonalne

Szczury w labiryncie Szczur uczy się znajdować ramiona labiryntu, na których końcu stale pojawia się pokarm. „Samce opierają się na informacjach o kształcie i kątach pomieszczenia, w którym się znajdują (wskazówki geometryczne)” Samice „za punkty orientacyjne obierają znajdujące się w pomieszczeniu przedmioty” (s.113)

Ingerencja hormonalna Samce poddane kastracji tuż po urodzeniu, czyli odcięto od dopływu androgenów; samicom tuż po urodzeniu wstrzyknięto androgeny. Dorosłe osobniki w labiryncie: wykastrowane samce posługują się głownie punktami orientacyjnymi, samice korzystają ze wskazówek geometrycznych, s.114. Receptory hormonów płciowych są stężone w podwzgórzu i tam właśnie są różnice strukturalne, które formują się na wczesnym etapie rozwoju.

Trzy punkty krytyczne Okres prenatalny, od 8 do 24 tygodnia ciąży Okres tuż po narodzinach, do 5 miesiąca życia Okres dojrzewania W tych okresach wzrasta poziom testosteronu. Pierwsze dwa okresy są „organizacyjne”, kiedy formują się struktury mózgowe.

Kimura o CAIS (całkowita niewrażliwość na androgeny) Wpływ hormonów na rozwój ludzi pokazują przypadki nietypowe, np. CAIS Osoby wyposażone w chromosomy XY mają jądra ukryte wewnątrz ciała, organizm produkuje androgeny, ale ich nie przyswaja (brakuje receptorów androgenów w komórkach). Osoba taka wyrasta na fenotypową kobietę i ma kobiecy profil poznawczy. Kimura pisze o takiej osobie „kobieta” w cudzysłowie, przyjmuje zatem, że płeć to płeć genetyczna, s.115.

Kimura o CAH (wrodzony przerost nadnerczy) Osoby z CAH mają już w życiu płodowym za dużo androgenów, produkowanych przez nadnercza. Niemowlęta płci żeńskiej mają zmaskulinizowane narządy płciowe i poddawane są terapii hormonalnej i chirurgii. U takich dziewcząt zdolności przestrzenne są lepiej rozwinięte, profil poznawczy jest męski, s.117. Androgeny w okresie prenatalnym i tuż po uformowały u tych osób męskie struktury mózgowe.

Chłopcy z CAH Chłopcy z wrodzonym przerostem nadnerczy, poddani wpływowi podwyższonego poziomu androgenów, nie wykazują większych czy lepszych zdolności przestrzennych niż z grupy kontrolnej. W jednym z badań wypadli nawet słabiej. Za duży poziom androgenów nie jest korzystny dla rozwoju zdolności przestrzennych, s.117. Jest poziom optymalny. Przy spadku poniżej, u starszych mężczyzn podawanie testosteronu poprawia zdolności przestrzenne (s.123).

Testosteron a zdolności przestrzenne Kobiety o podwyższonym poziomie testosteronu mają lepsze zdolności przestrzenne. Mężczyźni mają lepsze zdolności przestrzenne przy niskim (w swojej skali) poziomie testosteronu, s. 118. Może to oznaczać, że poziom optymalny dla zdolności przestrzennych to poziom niski u mężczyzn. Chodzi tutaj o aktualny poziom testosteronu, a nie wczesną ekspozycję.

Osoby starsze Osoby starsze podlegają drastycznej zmianie hormonalnej, ale badania wykazały, że Kobiety po 85 roku nadal mają lepszą pamięć słowną niż mężczyźni, A mężczyźni nadal lepiej radzą sobie z rotacją przestrzenną, s.119. Osoby starsze poddane kuracji androgenowej z powodu niedoborów, poprawiają swoje zdolności przestrzenne. Wniosek: struktury mózgowe zachowały swój profil poznawczy.

Kuracja hormonalna osób transpłciowych a zdolności poznawcze Osoby transpłciowe k/m po terapii androgenowej zbliżają się do profilu męskiego. Umiarkowany wzrost poziomu androgenów poprawia zdolności przestrzenne. Osoby transpłciowe m/k poddawane terapii antyandrogenowej i estrogenowej zbliżają się do profilu kobiecego; pogorszenie zdolności przestrzennych, s.124. Według Kimury osoby te mogą mieć struktury mózgowe podatne na kurację, która jest dla nich „aktywizująca”, s.124.

Cykl menstruacyjny a zdolności poznawcze Kobiety lepiej radziły sobie z testami fluencji słownej i subtelnych zdolności motorycznych w fazie pęcherzykowej w środku cyklu, kiedy poziom estrogenów jest najwyższy. W fazie menstruacyjnej, przy niskim poziomie estrogenów, lepiej rozwiązywały testy przestrzenne, s. 126. Nie stwierdzono różnic, jeśli chodzi o trafianie do celu.

Fluktuacje testosteronu Poziom męskiego testosteronu podlega zmianom sezonowym (wysoki w jesieni) i dobowym (wysoki rano). Zdolności przestrzenne poprawiają się, kiedy jego poziom spada. Lepsze wyniki przestrzenne badani mężczyźni osiągają na wiosnę (marzec) niż w jesieni (październik). A także lepsze po południu, niż rano, s.133.

Asymetria ciała U mężczyzn prawa strona ciała jest częściej nieznacznie większa niż lewa, a u kobiet odwrotnie. Większość mężczyzn relacjonowała, że ma większe prawe jądro, a kobiety, że mają większą lewą pierś. Są też kobiety z większą prawą piersią, a mężczyźni z większym lewym jadrem. Kimura: osoby z większym lewym jadrem lub piersią lepiej wypadały w testach kobiecych, a osoby, zarówno mężczyźni jak i kobiety, z większą prawą stroną lepiej wypadały w testach męskich, s. 170.

Asymetria półkul U samców gryzoni kora jest grubsza po prawej stronie (ale u wykastrowanych po urodzeniu nie ma tej różnicy) U ludzkich płodów płci męskiej także stwierdzono różnice objętości na korzyść prawej półkuli, ale nie u dorosłych. Kora słuchowa w płacie skroniowym jest zwykle większa po lewej stronie, asymetria u kobiet jest mniejsza

Leworęczność Cześć płata ciemieniowego na tylnym końcu bruzdy Sylwiusza kontroluje mowę i ruchy osób praworęcznych, choć być może tylko u mężczyzn, jest tu asymetria prawostronna. „U osób praworęcznych asymetria ta okazuje się większa u mężczyzn niż u kobiet” s.145 „U osób leworęcznych występuje zależność odwrotna: kobiety wykazują znacznie większą asymetrię prawostronną tego obszaru płata ciemieniowego niż mężczyźni, u których występuje nawet niewielka asymetria lewostronna” s.145

Leworęczność cd. „leworęczne kobiety uzyskują lepsze wyniki w testach przestrzennych niż leworęczni mężczyźni, podczas gdy u osób praworęcznych jest na odwrót. (…) Zróżnicowanie wielkości planum parietale i stopnia jego prawostronnej asymetrii wpływa na pewne rodzaje zdolności przestrzennych” s.145

Lewe i prawe ucho Ucho prawe ma lepszy dostęp do lewej półkuli, a lewe do prawej (półkule kontrolują przeciwległe strony ciała) „Słowa docierające do prawego ucha są lepiej zapamiętywane, ponieważ mają lepszy dostęp do lewej półkuli, która odpowiada za analizę dźwięków mowy. Natomiast dźwięki muzyki, lepiej przetwarzane przez prawą półkulę, są dokładniej odbierane, gdy dochodzą przez ucho lewe”, s.147

Różnice wewnątrz płci „różnice w organizacji mózgu występują nie tylko między płciami, lecz także wewnątrz każdej płci: mózgi są nieco odmiennie zorganizowane w grupie osób o bardziej rozwiniętej prawej, a odmiennie w grupie osób o lepiej rozwiniętej lewej stronie”, s.171

Linie papilarne Wzory papilarne kształtują się około 4 miesiąca ciąży. Mężczyźni mają więcej linii papilarnych od kobiet. Kimura: zależy to od ilości materiału genetycznego, a u mężczyzn jest go mniej (chromosom Y jest mniejszy? RZ). Osoby z zespołem Turnera mają więcej linii papilarnych niż mężczyźni, ponieważ mają najmniej materiału genetycznego i większe tempo wzrostu, szybciej przebiega podział komórek, s.174

Asymetria L> Mężczyźni homoseksualni mają tyle samo linii papilarnych co heteroseksualni, ale: Wśród nich częstsza jest asymetria L>, czyli większa lewa strona ciała i częstsza leworęczność. Także osoby transpłciowe m/k często miały asymetrię L> s.174-5. orientacja seksualna i transpłciowość kształtują się już w okresie prenatalnym, Kimura, s.175.

Zdolności poznawcze Transmisja międzypókulowa przebiega sprawniej w grupie L>, s.181 „Funkcjonowanie poznawcze i mózgowe jest u osób typu L> zbliżone do wzorca kobiecego: charakteryzują się one większą płynnością słowną, słabszymi zdolnościami matematycznymi, mniejsza asymetrią przy słyszeniu dwuusznym i lepszymi połączeniami między dwiema częściami mózgu. Z kolei wzorzec poznawczy osób typu R> przypomina męski…bez względu na płeć” s.182

Hormony i mózg „Ludzkie wzorce poznawcze i odpowiadająca im organizacja mózgu najwyraźniej kształtują się pod wpływem fizjologicznych wydarzeń w czwartym miesiącu życia płodowego” s.183