Genetyczne aspekty upośledzenia umysłowego Dorota Gieruszczak-Białek

Definicja Upośledzenie umysłowe to powstałe w wieku rozwojowym funkcjonowanie intelektualne poniżej przeciętnej z towarzyszącym obniżeniem zdolności przystosowania się

Epidemiologia 1-3 % w populacji 80-95% upośledzenie lekkie Różnice w poszczególnych grupach wiekowych Status społeczno-ekonomiczny badanej populacji

Upośledzenie umysłowe konstytucjonalne , a upośledzenie umysłowe patologiczne

Upośledzenie umysłowe konstytucjonalne

Upośledzenie umysłowe konstytucjonalne Lekkie - IQ>50 Brak zmian organicznych w OUN Uwarunkowane wieloczynnikowo Ujawnia się w wieku szkolnym Korelacja z poziomem inteligencji rodziców i ich poziomem psychospołecznym.

Upośledzenie umysłowe patologiczne Znaczne, głębokie Określone zespoły chorobowe Często pojedynczy czynnik etiologiczny Ujawnia się w wieku niemowlęcym lub) Warunki środowiskowe i poziom inteligencji rodziców nie mają znaczenia

Upośledzenie umysłowe lekkie - etiologia Czynniki konstytucjonalne Czynniki genetyczne Czynniki środowiskowe W 50-70% przypadków przyczyna upośledzenia umysłowego lekkiego pozostaje niewyjaśniona

Upośledzenie umysłowe lekkie – przyczyny genetyczne Zespół kruchego chromosomu X Zespół Klinefeltera Stwardnienie guzowate Neurofibromatoza typ I

Upośledzenie umysłowe lekkie – przyczyny środowiskowe Płodowy zespół alkoholowy Niedotlenienie okołoporodowe Zakażenia wewnątrzmaciczne Ciężkie niedożywienie Brak właściwej stymulacji rozwoju

Płodowy zespół alkoholowy

Płodowy zespół alkoholowy Niedobór wzrostu i masy ciała Charakterystyczny fenotyp Uszkodzenie oun Ekspozycja na alkohol w czasie ciąży

Płodowy zespół alkoholowy

Upośledzenie umysłowe znaczne i głębokie - etiologia Aberracje chromosomowe- 65%(zespół Downa, aberracje innych chromosomów autosomalnych i chromosomów płciowych) Zespoły wad wrodzonych-15-20% Uszkodzenie oun powstałe w okresie płodowym i okołoporodowym Uszkodzenie oun-postnatalne

Upośledzenie umysłowe znaczne i głębokie - etiologia Choroby monogenowe-5% Wady rozwojowe oun( wady cewy nerwowej, małogłowie, wodogłowie) Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowych W 60-70 % przypadków udaje się ustalić etiologię

Wady rozwojowe oun - małogłowie

Wady rozwojowe oun – wady cewy nerwowej

Zespól kruchego chromosomu X Fenotyp związany z mutacją w genie FMR 1(Xq27.3) Mutacja dynamiczna Zwielokrotnienie sekwencji trójnukleotydów CGG w 5’regionie pierwszego exonu genu FMR (Xq27.3) 6-54 powtórzeń -norma 43 – 200-premutacja (nosiciele premutacji-zdrowi) Wiele kobiet z pełną mutacją nie wykazuje cech upośledzenia umysłowego

Zespól kruchego chromosomu X

Zespól kruchego chromosomu X Brak expresji genu-brak białka FMR1-nieprawidłowa produkcja białek odpowiedzialnych za procesy uczenia i zapamiętywania Badania molekularne potwierdzają diagnozę kliniczną Możliwa diagnostyka prenatalna

Zespól kruchego chromosomu X – cechy fenotypowe Długa twarz Duże odstające uszy Duża żuchwa Duże jądra (po okresie dojrzewania)

Zespól kruchego chromosomu X

Zespól kruchego chromosomu X

Upośledzenie umysłowe sprzężone z chromosomem X X-linked nonspecific mental retardation MRX Heterogenna grupa od MRX1 do MRX75 Występowanie u mężczyzn-0.15%

Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowych Aberracje subtelomerowe Rodzicielskie piętnowanie genomowe ( np.Prader-Willi syndrom, Angelman syndrom)

Zespoły będące wynikiem mikroaberracji chromosomowych Badania z zastosowaniem techniki FISH z sondami specyficznymi dla regionów subtelomerowych wykazują submikroskopowe aberracje tego regionu niewykrywalne w analizie prążkowej 7 % w grupie dzieci głęboko upośledzonych, 0,5% w grupie dzieci upośledzonych w stopniu lekkim Rodzinne występowanie tego typu aberracji

Objawy kliniczne Brak charakterystycznych cech fenotypowych, na podstwie których można rozpoznać upośledzenie umysłowe Opóźnienie w osiąganiu kamieni milowych i nabywaniu umiejętności charakterystcznych dla poszczególnych okresów życia Współistnienie zaburzeń psychicznych Nieprawidłowe eeg

Diagnostyka Rola lekarza pierwszego kontaktu Orientacyjny test rozwoju psychoruchowego dziecka (Denver Development Screening Test-30min) Dobór testu w zależności od wieku i TOWARZYSZĄCYCH NIEPRAWIDŁOWOŚCI!! Wszystkie skale mierzą iloraz inteligencji(IQ-inteligence quotient) Upośledzenie umysłowe-IQ więcej niż dwa odchylenia standardowe poniżej średniej

Diagnostyka IQ 52-67- lekkie IQ36-51- umiarkowane IQ 20-35 znaczne IQ <20 głębokie

Diagnostyka Wywiad Badanie przedmiotowe Badania dodatkowe

Leczenie Brak możliwości leczenia przyczynowego Rehabilitacja Edukacja Leczenie towarzyszących zaburzeń PORADNICTWO GENETYCZNE