PARTIE POLITYCZNE I SYSTEMY PARTYJNE

PARTIE POLITYCZNE GENEZA i ROZWÓJ PARTII POLITYCZNYCH łac. pars = część, partire = dzielić GENEZA i ROZWÓJ PARTII POLITYCZNYCH KOTERIE ARYSTOKRATYCZNE XVII-XVIII w. brak formalnej organizacji brak wyartykułowanych programów (np. Familia skupiona wokół rodu Czartoryskich) KLUBY POLITYCZNE koniec XVIII w. brak rozbudowanej organizacji – centralną rolę spełniali parlamentarzyści zarysowanie platformy programowej (np. stronnictwa z okresu Rewolucji Francuskiej, czy Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej z 3-go Maja)

PARTIE KADROWE (protopartie) pierwsza poł. XIX w. mało sformalizowane, bez wyodrębnienia partyjnych elit, grupujące osoby o podobnym statusie społ. i materialnym parlamentarzysta – mandatariuszem zdecentralizowane – frakcje parlamentarne nie miały wpływu na działalność lokalną działalność i prowadzenie kampania wyborczej finansowane ze środków własnych (np. konserwatyści i liberałowie w WB)

PARTIE MASOWE koniec XIX i pierwsza poł. XX w. początkowo pozaparlamentarne i antysystemowe program odwołujący się do interesów jednej grupy społecznej (bardzo istotna staje się IDEOLOGIA) rozbudowana struktura finansowanie ze składek członkowskich parlamentarzysta – delegatem danej grupy społecznej (np. partie robotnicze i socjaldemokratyczne)

PARTIE WYBORCZE (catch-all parties) druga poł. XX w. i XXI 1. oferta programowa skierowana do wszystkich 2. partia płaszczyzną artykulacji interesów WYBORCÓW nie członków 3. brak możliwości „zamykania” segmentów elektoratu BODZIEC DO POPRAWY JAKOŚCI SPRAWOWANIA FUNKCJI PUBLICZNYCH 4. orientacja „konsumencka” KREOWANIE WIZERUNKU ISTOTNIEJSZE OD IDEOLOGII 5. finansowanie m.in. z dotacji państwowych 6. osłabienie roli „szeregowych” członków na rzecz partyjnej elity 7. wzrost aktywności partii w okresie przedwyborczym

PARTIE POLITYCZNE PROGRAM PARTII określenie celów jej działania (sensu lagro) na poziomach: IDEOLOGII całokształt idei, wartości & poglądów na świat właściwy dla danej grupy społecznej + nakreślenie obrazu świata pożądanego DOKTRYNY konkretyzacja IDEOLOGII i przełożenie jej na możliwości działań praktycznych PROGRAMU SENSU STRICTO ocena sytuacji w odniesieniu do istotnych bieżących kwestii społecznych, politycznych, ekonomicznych, międzynarodowych, etc. + propozycje zmian (zgodne z IDEOLOGIĄ) PLATFORMY WYBORCZEJ wskazanie celów krótkookresowych (formułowanych w kontekście nadchodzących wyborów)

DEFINIOWANIE PARTII POLITYCZNYCH def. JEDNOASPEKTOWE np. Schumpetera, Downsa def. WIELOASPEKTOWE np. Webera oparte na podejściu FUNKCJONALNYM oparte na podejściu STRUKTURALNYM + UJĘCIE USTAWOWE: Art. 1 Ustawy o partiach politycznych z 1997r: PARTIA POLITYCZNA jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

KLASYFIKACJE PARTII POLITYCZNYCH partie PRAWICOWE i partie LEWICOWE podział zarysował się w okresie przed Rewolucją Francuską; nie jest dychotomiczny – wskazuje krańce spektrum, w którym można umieścić poszczególne partie LEWICA PRAWICA liberałowie konserwatyści komuniści socjaldemokraci zieloni chadecy ultraprawica OBECNIE podział lewica-prawica można rozpatrywać w wymiarze: SOCJOEKONOMICZNYM POLITYCZNYM AKSJOLOGICZNYM

WSPÓŁCZEŚNIE PARTIE CZYSTO PRAWICOWE WYMIAR SOCJOEKONOMICZNY ograniczona rola państwa wolny rynek, konkurencja interwencjonizm zmniejszenie sektora publicznego i ograniczenie redystrybucji dochodów idea równości i sprawiedliwości społecznej WYMIAR POLITYCZNY preferowanie systemów demokracji parlamentarnej wzmocnienie władzy wykonawczej centralizacja decentralizacja WYMIAR AKSJOLOGICZNY akceptacja roli kościoła w życiu publicznym rozdział kościoła od państwa tolerancja i poszanowanie praw mniejszości rola rodziny uniwersalizm wartości narodowe i tradycyjne WSPÓŁCZEŚNIE PARTIE CZYSTO PRAWICOWE LUB CZYSTO LEWICOWE WYSTĘPUJĄ RZADKO

RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH rodziny partii (na podstawie kryterium ideologicznego) partie KONSERWATYWNE partie LIBERALNE partie CHADECKIE partie SOCJALISTYCZNE/SOCJALDEMOKRATYCZNE partie KOMUNISTYCZNE partie AGRARNE partie EKOLOGICZNE partie ETNICZNE partie NACJONALISTYCZNE

RODZAJE PARTII POLITYCZNYCH akceptacja istniejących „reguł gry” PARITE PROSYSTEMOWE PARITE ANTYSYSTEMOWE + PARITE ANTYESTABLISHMENTOWE sposób podejmowania decyzji SCENTRALIZOWANE OPARTE NA ZASADZIE DEMOKRACJI WEWNĘTRZNEJ typ członkostwa CZŁONKOSTWO BEZPOŚREDNIE CZŁONKOSTWO ZBIOROWE

i wzajemnych powiązań zachodzących pomiędzy nimi SYSTEM PARTYJNY: układ partii politycznych działających w danym systemie politycznym i wzajemnych powiązań zachodzących pomiędzy nimi Komponentami SYSTEMU PARTYJNEGO są więc: 1. PARTIE POLITYCZNE 2. NORMY i ZASADY określające ich działanie 3. Wzajemne RELACJE zachodzące pomiędzy partiami miejsce dla rozwijania współpracy lub konkurencji pomiędzy partiami płaszczyzna konfrontacji programów SYSTEM PARTYJNY forum legalnej walki o władzę płaszczyzna kształtowania kultury politycznej miejsce formowania ośrodków władzy

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH KRYTERIA ILOŚCIOWE SYSTEM PARTYJNO-PAŃSTWOWY 1. SYSTEM JEDNOPARTYJNY 1. SYSTEM JEDNOPARTYJNY 2. SYSTEM DWUPARTYJNY 3. 3. SYSTEM DWU-I-PÓŁPARTYJNY SYSTEM WIELOPARTYJNY 4. SYSTEM NIERÓWNOWAGI a) oparty na DOMINACJI JEDNEJ PARTII b) BLOKOWY SYSTEM RÓWNOWAGI c) BEZ PARTII DOMINUJĄCEJ SYSTEM ROZPROSZENIA

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH KRYTERIA JAKOŚCIOWE RELEWANCJA PARTII: znaczenie danej partii dla systemu partyjnego (zdolność do zmiany jego charakteru i kierunków rozwoju) Partia jest relewantna, jeśli: posiada POTENCJAŁ KOALICYJNY lub ma możliwość zastosowania SZANTAŻU POLITYCZNEGO POLARYZACJA SCENY POLITYCZNEJ: dystans ideologiczny pomiędzy partiami

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH Wskaźniki służące do analizy systemów politycznych: INDEKS EFEKTYWNEJ LICZBY PARTII gdzie p – odsetek głosów oddanych na daną (i-tą) partię albo p – odsetek mandatów zdobytych przez daną (i-tą) partię indeks WYBORCZY indeks PARLAMENTARNY INDEKS FRAKCJONALIZACJI

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH KRYTERIA ILOŚCIOWE i JAKOŚCIOWE 1. Systemy partii PREDOMINUJĄCEJ albo HEGEMONICZNEJ przewaga zdobyta w wolnych, rywalizacyjnych wyborach przewaga zdobyta w inny sposób 2. Systemy DWUPARTYJNE brak tendencji do zawierania koalicji, system bipolarny o niewielkim stopniu polaryzacji ciążenie obu partii w kierunku centrum 3. Systemy UMIARKOWANIE PLURALISTYCZNE system wielopartyjny, ale o niewielkiej fragmentaryzacji, bipolarny o większym stopniu polaryzacji, ale nadal ciążenie partii w kierunku centrum

KLASYFIKACJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH 4. Systemy EKSTREMALNIE PLURALISTYCZNE system wielopartyjny o wysokiej fragmentaryzacji, silnie spolaryzowany (poza lewicą i prawicą istnieje silne centrum) tendencje odśrodkowe – radykalizacja peryferii systemu partyjnego, strategia „przelicytowywania”, pojawianie się partii antysystemowych władza na ogół sprawowana przez jedną z partii centrowych, które są narażone na dwustronną opozycję i konieczność zawierania doraźnych koalicji NIEBEZPIECZEŃSTWO DESTABILIZACJI