Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Geneza i istota państwa

Znaczenie słowa „państwo” Starożytni Grecy określali miasta – państwa jako „polis”, natomiast Rzymianie początkowo nazywali swoje państwo „civitas” i „res publica”, a w momencie przekształcenia republiki w cesarstwo – ‘imperium”, co było rozumiane jako „państwo obywatelskie”. W średniowieczu na określenie państw rządzących przez monarchę (księcia, króla, cesarza) używano terminu „regnum” (łac. królestwo) lub „terra” (ziemia), podkreślając znaczenie faktu władania ziemią. W znaczeniu ogólnym słowo „państwo” wprowadził włoski myśliciel Niccolo Machiavelli (1469 – 1527). Klasyczną definicję państwa stworzył niemiecki prawnik oraz teoretyk państwa i prawa. Georg Jellinek (1851 – 1911), który wskazał, że państwo tworzą trzy elementy: ludność, terytorium i władza publiczna.

Definicja państwa Definicja politologiczna Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów. Definicja prawna Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Pojecie państwa Państwo to trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej. Cechy państwa Społeczny charakter Władza państwowa Terytorium Przymusowość Suwerenność Aparat państwowy

Teorie powstania państwa Koncepcja teistyczna zakłada, że państwo powstało dzięki działaniu siły nadprzyrodzonej. Ta koncepcja była popularna w monarchiach absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla nieograniczonej władzy monarchy. Koncepcja umowy społecznej zakłada, że państwo jest rezultatem umowy pomiędzy członkami społeczeństwa lub między społeczeństwem a władzą, oraz neguje tezę o Boskim pochodzeniu władzy.

Teorie powstania państwa Teorie teistyczne (gr. theos – bóg) Teorie teistyczne zakładają, że państwo powstało w wyniku działania istoty nadprzyrodzonej. Konsekwencją tego było uznanie, że władca sam jest bogiem lub że jego władza pochodzi od boga. Takie tłumaczenie genezy państwa narodziło się na terenach starożytnego Wschodu (Egipt, Babilonia, Chiny). W naszym kręgu kulturowym teorię teistyczną głosiło chrześcijaństwo. Święty Augustyn (354 – 430) był zdania, że każda władza pochodzi od Boga. Teorie teistyczne obowiązują w niektórych państwach, np. w Iranie. Święty Augustyn, detal z ołtarza z Cambridge

Teorie powstania państwa Teorie umowy społecznej Teorie umowy społecznej wyjaśniają powstanie państwa jako skutek dwóch umów. Pierwsza – umowa o zjednoczeniu – została zawarta między członkami społeczeństwa. Drugą – umowę o podporządkowaniu – zawarło społeczeństwo z władzą. Wskutek tej ostatniej powstało państwo, co wiązało się z przejściem ludzkości ze stanu natury do stanu społecznego. Teoria ta pojawiła się już w starożytności, a głosili ją filozofowie greccy, Epikur (341 – 270 p.n.e.) i Platon (ok. 427 – 347 p.n.e.) oraz myśliciel rzymski Cyceron (106 – 43 p.n.e.). W czasach nowożytnych zwolennikami tej teorii byli: Thomas Hobbes (1588 – 1679), John Locke (1632 – 1704). Epikur

Teorie powstania państwa Koncepcja podboju i przemocy zakłada, że państwo jest konsekwencją podboju plemion słabszych przez silniejsze. W ten sposób narodził się podział na rządzących i rządzonych, a państwo jeszcze go utrwaliło. Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło głównie w wyniku powstania własności prywatnej.

Teorie powstania państwa Teorie podboju i przemocy Teorie podboju i przemocy przedstawiają powstanie państwa jako wynik podboju słabych grup społecznych lub plemion przez silniejsze i o wyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Dominująca grupa przejmowała i ustanawiała władzę. Państwo, które powstało w wyniku podboju i przemocy, utrwalało podział społeczeństwa na rządzonych i rządzących. Teorię tę głosili: polski socjolog Ludwik Gumplowicz (1838 – 1909) oraz niemiecki filozof i ekonomista Eugen Duhring (1833 – 1921). Ludwik Gumplowicz

Teorie powstania państwa Teoria marksistowska Teoria marksistowska głosi, że państwo powstało w wyniku rozpadu ustroju rodowo – plemiennego, który był skutkiem pojawienia się najpierw specjalizacji pracy, a potem własności prywatnej i podziału jednolitego dotąd społeczeństwa na klasy. W teorii marksistowskiej ważnym pojęciem jest typ państwa – określa on, jaka klasa jest ekonomicznie dominująca i tym samym sprawuje władzę polityczną. Marksizm wyodrębnił cztery typy państwa: niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne. Teorię tę głosili: Karol Marks (1818 – 1883) i Fryderyk Engels (1820 – 1895). Friedrich Engels

Władza państwowa Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Jej rodzajem jest władza państwowa, która charakteryzuje się zdolnością do kierowania społeczeństwem znajdującym się w granicach państwa, poprzez wydawanie i narzucanie decyzji. Aby władza była skuteczna, musi być akceptowana przez rządzonych, czyli musi posiadać legitymizację.

Władza państwowa Legitymizacja tradycyjna – opiera się na panujących w społeczeństwie wierzeniach, zwyczajach i tradycji, według których dane osoby lub rody mają prawo do sprawowania władzy. Legitymizacja charyzmatyczna – opiera się na powszechnym przekonaniu, że panujący posiada wyjątkowe cechy, wiedzę i zdolności (np. przywódcze), predysponujące go do sprawowania władzy. Zbiór tych cech nazywa się charyzmą. Legitymizacja legalna – wynika z przekonania, że rządzący zdobył władzę na mocy obowiązującego prawa (np. prezydent wybierany w wyborach powszechnych).

Terytorium – suwerenność Państwo jest organizacją terytorialną. Obejmuje nie tylko obszar lądu, ale także wody wewnętrzne, przestrzeń powietrzną nad i pod ziemią, morskie wody przybrzeżne, jednostki pływające i powietrzne oraz siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych położone na terytoriach innych państw. Suwerenność państwa oznacza, że państwo nie podlega żadnej organizacji znajdującej się zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz państwa.

Terytorium – suwerenność Są dwa aspekty suwerenności: Suwerenność wewnętrzna dotyczy relacji państwa z organizacjami w nim działającymi (np. związki wyznaniowe), w stosunku do których państwo ma władzę zwierzchnią i jest od nich niezależne. Suwerenność zewnętrzna odnosi się do stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Te relacje oparte na zasadach wolności i równości państwo kształtuje samodzielnie.

Przymusowość Przymusowy charakter państwa oznacza, że: państwo posługuje się przymusem, aby skłonić obywateli do przestrzegania prawa, przynależność do państwa nie jest dobrowolna. Przynależność do państwa jest nazywana obywatelstwem. Utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić tylko na wniosek obywatela, po uzyskaniu na to zgody prezydenta. Policja jest służbą, która może używać przymusu fizycznego.

Przymusowość Sposoby nabywania obywatelstwa: Zasada prawa krwi – w wyniku urodzenia się z rodziców będących obywatelami danego kraju. Zasada prawa ziemi – w wyniku narodzin na terytorium państwa Zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem danego państwa Nadanie przez właściwy organ państwowy

Przymusowość Każdy człowiek jest obywatelem jakiegoś państwa. Są jednak wypadki szczególne: Podwójne obywatelstwo, czyli są obywatelami dwu państw. Bezpaństwowiec (apatryda), czyli człowiek bez obywatelstwa żadnego państwa, który utracił je w wyniku np. wojen lub zmian terytorialnych

Obywatelstwo w prawie polskim W polskim prawie problemy obywatelstwa reguluje Konstytucja RP oraz Ustawa o obywatelstwie polskim Do sposobów nabycia obywatelstwa należą: Zasada prawa krwi Zasada prawa ziemi Nadanie przez Prezydenta RP Uproszczona naturalizacja Reintegracja Prawo opcji Repatriacja

Aparat państwowy Aparat państwowy to zespół powiązanych ze sobą organów państwowych. Organ państwowy to osoba lub grupa osób, które działają w imieniu państwa na mocy prawa. Podział organów państwowych ze względu na: Rodzaj zadań Prawodawcze – organy władzy ustawodawczej np. sejm, senat Administracyjne – organy władzy wykonawczej, np. rząd, prezydent Sądownicze – sądy i trybunały kontrolne – np. NIK (Najwyższa Izba Kontroli) Skład Jednoosobowe – np. prezydent kolegialne (wieloosobowe) – np. rząd

Aparat państwowy Sposób powoływania Kompetencje terytorialne Podział organów państwowych ze względu na: Sposób powoływania Z wyboru – wybierane przez jakieś ciało wyborcze, np. sejm z nominacji – wyznaczone przez organ wyższy, np. rząd dziedziczenie – monarcha Przez losowanie – sędziowie pokoju w USA Kompetencje terytorialne centralne – ich kompetencje obejmują cały obszar państwa, np. sejm, rząd lokalne – ich kompetencje obejmują część państwa, np. wojewoda

Powstanie i upadek państwa - Oderwanie się części terytorium - Połączenie się kilku państw - Rozpad na kilka mniejszych - Utworzenie nowego państwa Powstanie państwa może nastąpić przez: - Połączenie dwóch lub więcej państw w jeden organizm - Rozpadnięcie się na kilka części - Inkorporację, czyli włączenie jednego państwa do innego państwa lub państw Upadek państwa może nastąpić przez: