Dowody – pojęcie, klasyfikacja. Inicjatywa dowodowa. Zakazy dowodowe Dorota Czerwińska doktorantka w Katedrze Postępowania Karnego WPAiE UWr 1

Pojęcie dowodu jest to pojęcie wieloznaczne, najczęściej jednak pod pojęciem dowodu rozumie się środek dowodowy, tj. informacje o fakcie podlegającym udowodnieniu (fakcie dowodowym). Informacja ta pochodzi od źródła dowodu i jest uzyskiwana w toku czynności dowodowej. Przykład: źródło dowodu – świadek środek dowodowy – zeznania czynność dowodowa - przesłuchanie 2

Pojęcie dowodu również ustawodawca niejednolicie posługuje się pojęciem dowodu – zob. art. 167, 199, 217 k.p.k. przeprowadzanie dowodów służy dokonywaniu prawdziwych ustaleń faktycznych zgodnie z wyrażoną w art. 2 § 2 k.p.k. zasadą prawdy materialnej w zasadzie przedmiotem dowodu mogą być wyłącznie fakty, a jedynie wyjątkowo prawo – dot. to prawa obcego i międzynarodowego oraz szczegółowych norm technicznych

Klasyfikacja dowodów dowody bezpośrednie – odnoszące się do faktu głównego (tj. do zestawu znamion popełnionego przestępstwa, np. kradzieży) – i dowody pośrednie – odnoszące się do faktów ubocznych (tj. do okoliczności niestanowiących znamion, ale pozwalających na wnioskowanie o ich realizacji, np. posiadanie przez oskarżonego skradzionych przedmiotów, dostrzeżenie oskarżonego przed okradzionym domem)

Poszlaka poszlaka to fakt dowodowy uboczny obciążający oskarżonego proces poszlakowy – proces, w którym brak jest dowodów dotyczących faktu głównego, a wniosek co do sprawstwa oskarżonego wyciągany jest z łańcucha poszlak, który musi być logicznie powiązany i pewny w stopniu realnie wykluczającym inne wersje zdarzenia

Klasyfikacja dowodów dowody pierwotne – tzw. dowód z pierwszej ręki – pochodzi od źródła dowodowego, które zetknęło się z udowadnianym faktem bezpośrednio – np. naoczny świadek, oryginał dokumentu dowody pochodne – dowód z dalszego źródła (np. świadek ze słyszenia, kopia dokumentu, opinia biegłego) zasada bezpośredniości nakazuje preferować dowody pierwotne; z dowodów pochodnych można korzystać zwłaszcza wtedy, gdy pierwotne są niedostępne

Klasyfikacja dowodów dowody ścisłe – dowody, które muszą być przeprowadzone w sposób i w formie wyznaczonej wymogami prawa dowodowego – oraz dowody swobodne – przeprowadzane bez zachowania formalizmu procesowego tylko dowody ścisłe mogą stanowić podstawę orzekania o odpowiedzialności karnej dowody swobodne mogą służyć rozstrzyganiu kwestii wpadkowej, np. co do przyczyny niestawiennictwa świadka

Klasyfikacja dowodów dowody osobowe – dowody, w których źródłem dowodowym osoba, a środek dowodowy uzyskiwany jest przez skorzystanie z jej intelektualnych właściwości jako człowieka dowody rzeczowe – rzeczy sensu largo, w tym również miejsce oraz człowiek, kiedy środek dowodowy dotyczy właściwości jego ciała, a nie przekazu intelektualnego (np. oględziny ciała) inne dowody samoistne – np. eksperyment procesowy sporny status dokumentu

Klasyfikacja dowodów dowody pojęciowe – dowód zawierający i przeprowadzany ze względu na treści intelektualne – uzyskiwany od osobowych źródeł dowodowych, także dowód z treści dokumentu dowody zmysłowe – dowód przeprowadzany za względu na właściwości zmysłowe – zasadniczo dowód rzeczowy, ale także eksperyment procesowy, a dowód z dokumentu – wówczas, gdy dotyczy jego fizycznych właściwości

Klasyfikacja dowodów dowody przypadkowe (np. ślady pozostawione przez sprawcę na miejscu zdarzenia, świadkowie, którzy dostrzegli tam sprawcę) oraz dowody z przeznaczenia (tworzone specjalnie dla celów postępowania karnego) dowody obciążające (potwierdzające tezę oskarżenia) i odciążające (podważające tezę oskarżenia) dowody pozytywne (dotyczą faktów pozytywnych) i negatywne (pośrednio dotyczą faktów negatywnych, np. alibi – dowód nieobecności oskarżonego w miejscu zdarzenia)

Klasyfikacja dowodów dowody ustne i pisemne dowody zasadnicze (nakierowane na udowodnienie własnej tezy) i przeciwdowody (nakierowane na obalenie innych dowodów) dowody przeprowadzone z urzędu i na wniosek (przez) stronę

Zakazy dowodowe są to normy prawne zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w uzyskiwaniu dowodów zakazy zupełne (dowodzenia określonych faktów) zakazy niezupełne (korzystania z określonych środków dowodowych) dotyczące środka dowodowego bezwzględne – niepodlegające uchyleniu przez organ procesowy względne dotyczące sposobu uzyskania dowodu 12

Zakazy dowodzenia określonych faktów zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej – art. 108 zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew prawomocnemu kształtującemu wyrokowi sądu – art. 8 zakaz dowodzenia okoliczności związanych z objęciem świadka koronnego lub osoby mu najbliższej ochroną lub pomocą zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa (ne bis in idem) zakaz dowodzenia treści zeznań uprzednio złożonych przez świadka, który następnie skorzystał z instytucji z art. 182 lub 185 13

Zakazy niezupełne bezwzględne zakaz przeprowadzania dowodu z przesłuchania świadka na okoliczności objęte tajemnicą spowiedzi, tajemnicą obrończą zakaz wykorzystania oświadczeń oskarżonego złożonych wobec biegłego lub lekarza (art. 199), w tym w zakresie wskazanym w art. 52 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, oraz oświadczeń złożonych wcześniej przez oskarżonego w charakterze świadka (art. 391 § 2 w zw. z art. 389 § 1) zakaz zasięgania opinii biegłego wyłączonego zakaz z art. 168a 14

Zakazy niezupełne względne zakaz przesłuchiwania świadka, który odmówił zeznań lub został od nich zwolniony zakaz przesłuchiwania świadków objętych immunitetem dyplomatycznym lub konsularnym (art. 581 i 582) zakazy wynikające z tych tajemnic, z których można zostać zwolnionym 15

Zakazy dotyczące sposobu przeprowadzenia dowodu art. 171 § 5 k.p.k. - zakaz wykorzystywania oświadczeń złożonych pod groźbą lub przymusem, oświadczeń złożonych pod hipnozą lub w wyniku działania środków chemicznych wpływających na procesy psychiczne lub mających na cel kontrolę nieświadomych reakcji organizmu art. 171 § 7 – zakaz wykorzystania oświadczeń złożonych w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi 16

Tajemnice w procesie karnym tajemnica spowiedzi – bezwzględna tajemnica obrończa – art. 178 pkt 1 k.p.k. – bezwzględna tajemnica adwokacka – art. 6 Prawa o adwokaturze i art. 180 § 2 k.p.k. tajemnica radcowska – art. 3 ustawy o radcach prawnych i art. 180 § 2 k.p.k. tajemnica adwokacka i radcowska, w odróżnieniu od obrończej, może być uchylona 17

Tajemnice poszczególnych zawodów taki sam status jak tajemnice: adwokacka i radcowska mają tajemnice: notarialna, doradcy podatkowego, lekarska i statystyczna przesłanka zwolnienia z tajemnicy: przesłuchanie jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innych dowodów wprowadzenie przesłanki: wyrok TK z 13.12.2011 r., K 33/08 forma zwolnienia: postanowienie sądu 18

Tajemnica lekarsk a jej status jest podwójny: co do przesłuchania lekarza w charakterze świadka obowiązuje tryb zwolnienia z tajemnicy przez sąd (w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora) – art. 180 § 2 k.p.k. co do wykorzystania dokumentacji medycznej, a zatem zawierającej tajemnicę lekarską, w postępowaniu przygotowawczym decyduje prokurator – wyjątek z art. 226 k.p.k. dodatkowy zakaz wykorzystania oświadczeń oskarżonego złożonych lekarzowi z art. 199 19

Tajemnica dziennikarska ma szczególny status; dziennikarz może zostać z niej zwolniony przez sąd na takich zasadach, jakie dotyczą pozostałych tajemnic zawodowych, z wyjątkiem danych umożliwiających identyfikację anonimowego autora lub informatora prasowego, chyba że postępowanie toczy się o przestępstwo wskazane w katalogu w art. 240 k.k. → te informacje będą zawsze objęte tajemnicą to, że dziennikarz ich nie ujawni, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo popełnione artykułem (np. zniesławienie) 20

Tajemnica mediacji zgodnie z nowym art. 178a k.p.k., mediatora nie można przesłuchać jako świadka co do faktów, o których dowiedział się w toku mediacji od pokrzywdzonego lub oskarżonego z wyłączeniem informacji o przestępstwach wymienionych w art. 240 k.k. a contrario, duchowny i obrońca (art. 178 k.p.k.) nie mogą zostać przesłuchani nawet w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa wskazane w art. 240 k.k. 21

Ochrona tajemnicy tajemnica w procesie karnym jest chroniona nie tylko w czasie przeprowadzania dowodów osobowych (art. 180 k.p.k.), ale również z dokumentów (art. 226) postępowanie z dokumentami objętymi tajemnicą – art. 225: tajemnica obrończa – zakaz zabrania dokumentów; jeżeli organ wątpi, że są objęte tajemnicą – przekazanie sądowi bez zapoznania się z treścią inne tajemnice oraz osobiste pisma – przekazanie w opieczętowanym opakowaniu sądowi lub prokuratorowi tryb ten nie dotyczy jednak dokumentów zawierających tajemnicę zawodową, informacje zastrzeżone lub poufne, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana, a dokumentów osobistych – jeżeli jest ich posiadaczem, autorem, adresatem 22

Dowody nielegalne i zebrane w sposób sprzeczny z ustawą dowód nielegalny – dowód uzyskany wbrew zakazowi dowodowemu, a zatem z pogwałceniem konkretnego przepisu ustawy procesowej dowód zebrany w sposób sprzeczny z ustawą – pojęcie szersze; obejmuje także dowód uzyskany z naruszeniem przepisów ustawy, niekoniecznie konstytuujących zakaz jego pozyskania czy wykorzystania; wynika z konstytucyjnej zasady legalizmu (art. 7 KonstRP) 23

Eliminacja dowodów z procesu od 1 lipca 2015 roku będzie obowiązywał nowy art. 168a kodeksu, zakazujący wykorzystania dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego przepis jest jednak niewystarczający, a w dodatku jego językowe brzmienie budzi wątpliwości czy dotyczy on również dowodów świadczących na korzyść oskarżonego? czy czyn zabroniony musi być stwierdzony wyrokiem? czy badaniu podlega tylko strona przedmiotowa, czy również podmiotowa? 24

Ułatwienia dowodowe - notoryjność powszechna – art. 168 zd. 1 k.p.k. urzędowa (sądowa) – art. 168 zd. 2 k.p.k. - trzeba na nią zwrócić uwagę stron! w przypadku składów kolegialnych, musi obejmować wszystkich członków składu

Ułatwienia dowodowe - domniemania faktyczne – wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji naturalnych prawidłowości prawne – wynikające z norm prawnych niewzruszalne – nie dopuszczają przeciwdowodu – np. art. 138 i 139 § 1 k.p.k. wzruszalne – można je obalić – zwłaszcza domniemanie niewinności

Surogaty udowodnienia udowodnienie – stan, w którym fakt przeciwny wydaje się realnie niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny; następuje wówczas, gdy dowody obiektywnie mogą i subiektywnie doprowadziły do przekonania organu o prawdziwości twierdzenia. Ze względu na domniemanie niewinności musi dotyczyć tezy oskarżenia. uprawdopodobnienie – stan, w którym dany fakt jest wysoce prawdopodobny; jest to niższy stopień pewności. Wystarcza do przyjęcia tezy obrony oraz do podjęcia decyzji wpadkowych, np. art. 313 § 1, 249 § 1, 303 k.p.k.

Inicjatywa dowodowa zmiana brzmienia art. 167 k.p.k. to sztandarowa zmiana ostatniej nowelizacji procedury karnej inicjatywa dowodowa kształtuje się odmiennie w postępowaniu sądowym wszczętym na wniosek strony (art. 167 § 1) oraz w innych postępowaniach sądowych i postępowaniu przygotowawczym (art. 167 § 2) inicjatywa dowodowa przysługuje stronom i ich przedstawicielom procesowym, organom i biegłym (art. 202 § 2 i 203 § 1)

Wniosek dowodowy może być złożony ustnie lub na piśmie (musi wówczas spełniać wymogi formalne pisma procesowego [art. 119]) wymogi formalne samego wniosku określa art. 169 § 1 – należy oznaczyć dowód i tezę dowodową art. 170 ustanawia zamknięty katalog podstaw oddalenia wniosku, które muszą być interpretowane ściśle uwzględnienie wniosku dowodowego w postępowaniu przygotowawczym nie wymaga wydania decyzji procesowej, a w postępowaniu sądowym przybiera formę zarządzenia lub postanowienia (art. 368)