Wprowadzenie do prawa kościelnego i wyznaniowego (II) Z dziejów prawa kanonicznego. Wpływ prawa kanonicznego na prawo państwowe. Wprowadzenie do prawa kościelnego i wyznaniowego (II)

Z dziejów prawa kanonicznego Siedem okresów w dziejach prawa kanonicznego Do Dekretu Gracjana (ok. 1140 r.) Od Dekretu Gracjana do Liber Extra Grzegorza IX Od promulgacji Dekretałów Grzegorza IX (Liber Extra) 1234 do roku 1348 Od 1348 r. do Soboru Trydenckiego (1563) Od Soboru Trydenckiego do Rewolucji Francuskiej Od Rewolucji Francuskiej do promulgacji CIC w 1917 r. 1917 – dziś

Okres pierwszy: do ok. 1140 r. Początkowo brak systematycznych opracowań prawa kanonicznego Rozwój Kościołów lokalnych i wynikające stąd problemy, relacje zawarte w kanonicznych pismach Nowego Testamentu (Dzieje, Listy) informujące o problemach pierwszych gmin Powszechny charakter Kościoła, powszechny charakter prawa kanonicznego Chrześcijański dualizm Kościoła i prawa, III w. z kancelarii cesarskiej pojęcie lex Christiana Rozwój jednolitego prawa a rozwój jednolitej doktryny

Prawo jako część teologii praktycznej Kon. I w. rozwój działalności kompilatorskiej – pierwsze to kolekcje pseudo-apostolskie, przykładowo Doctrina Duodecim Apostolorum, Didache (I-II w.) – normy moralne, przepisy liturgiczno-sakramentalne, zasady dotyczące hierarchii – zob. pojęcie kanon Partykularyzm regionalno-narodowy; sprzężenie z upadkiem Rzymu, osłabienie hierarchii kościelnej, wyjątkiem aktywność w Rzymie w VI w. – Collectio Dionisiana VII w. odrodzenie prawa kościelnego w Hiszpanii – powstanie na synodzie w Toledo 633 r. Collectio Hispana, stosowanego przez hierarchię hiszpańską, zatwierdzone jako oficjalny zbiór prawa partykularnego w XII w. przez Aleksandra III, później przez Innocentego III Etymologiae Izydora z Sewilli – rozwój kultury prawnej

Izydor z Sewilli, Etymologie Dziesięć własności, jakie łącznie musi posiadać norma ustanowiona przez władcę, by mogła uchodzić za prawo: 1. Przyporządkowanie prawa do realizacji dobra godziwego 2. Sprawiedliwość prawa 3. Możliwość wykonania przez człowieka normy prawnej 4. Zgodność prawa z naturą człowieka 5. Zgodność z obyczajem ojczyzny, w której ustanowiono prawo 6. Adekwatność do miejsca i czasu 7. Konieczność jego ustanowienia 8. Jasność 9. Pożyteczność 10. Przyporządkowanie prawa dobru wspólnemu, a nie partykularnemu interesowi

Rozwój Kościoła na Wyspach Brytykjskich Kultura iroszkocka, reguła św. Kolumbana, elementy normatywne w kulturze mnichów iroszkockich i ich promieniowanie na kulturę wczesnośredniowiecznej Europy Penitencjały – Libri paenitentiales Collectio Hibernensis – próba stworzenia traktatu kanoniczno-moralnego (ok. 700) epoka karolińska – reforma zaczynająca się od dyscypliny kleru, prowadzi to do kodyfikowania reguł zachowania kleru, porządkowania kompetencji hierarchów kościelnych, jednocześnie następuje proces podporządkowania władzy królewskiej biskupów, niezmiennie niewielka rola papieży w Kościele Od 742 seria reformatorskich synodów w państwie formalnie jeszcze merowińskim, od 751 już karolińskim Przykładowa kodyfikacja: kolekcja Dionysio-Hadriana; ścisłe powiązanie hierarchii z państwem uniemożliwiło reformę i rozwój autonomicznego prawa kanoniczego

Przygotowania do reformy w Kościele od IX w Przygotowania do reformy w Kościele od IX w. – zbieranie w klasztorach i biskupstwach informacji o zwyczajach prawnych i normach skodyfikowanych Tak powstają Decretales pseudo-Isidorianae Rola reformy klasztornej, ośrodki w Cluny, Gorze, Brogne Luminarze reformy: biskup Wormacji Burchard i jego Dekret Piotr Damiani i teoria dwóch mieczy Dictatus papae Panormia Iwon z Chartres (w bibliotece katedralnej na Wawelu) Nieformalne zbiory prawa zawierające sprzeczne przepisy gromadzą materiał, który w XII w. zostanie opracowany i pozbawiony sprzeczności

Okres II: ok. 1140-1234 Gracjan, kameduła z Boloniii, przy pomocy współbraci Condordantia discordantium canonum W momencie powstania zbiór nieoficjalny Brak jednoznacznej systematyki zbioru, przewodnia metoda dialektyczna komentatorzy Dekretu – dekretyści, dekretystyka jako przedmiot refleksji naukowej jako glossa ordinaria komentarz Jana Semeki „Teutońskiego” (+1264)

Konieczność uzupełniania zbioru nowymi rozwiązaniami – dekretałami papieży Dekretalistyka; pierwsze zbiory nieoficjalne Compiliatio III Antiqua 1210 – dekretały Innocentego III, sporządzona z nakazu papieża ale nie została autoryzowana przez papieża Rola precedensowa dekretałów, również źródło do poznania prawa świeckiego zwyczajowego w państwach – adresatach dekretałów: badania Adama Vetulaniego

Okres III: 1234-1348 1234 promulgacja Liber extra = Dekretały Grzegorza IX przygotowane przez Rajmunda z Penaforte Kodyfikacja uniwersalna, wyłączna, autentyczna – promulgacja w szkołach prawa w Salamance, Paryżu i Bolonii Dążenie do abstrakcji i ogólności 1298 Liber Sextus Bonifacego VIII 1317 Clementinae 1325 Ekstrawaganty Jana XXII Rozwój dekretalistyki – najwybitniejszy Bernard z Parmy

Okres IV: 1348-1563 Niewola awiniońska, schizma, spory XV w., upadek moralny papiestwa na progu Odrodzenia Rozwój komentatorstwa, drobiazgowość – paralelizm ze scholastyczną filozofią, potrzeba nowego paradygmatu uprawiania nauki Traktaty, wybitne autorstwa Franciszka Zabarelli +1417 Kon. XV w. ekstrawaganty wspólne (extravagantes communes)

Okres V: 1563-1789 Pius VI zakazał komentarzy do ustaw soborowych – podobieństwo z poleceniem Justyniana I Źródłem prawa kanonicznego konkordaty 1582 uformowanie Corpus Iuris Canonici Jako nieoficjalne powstają po 1582 bullaria Niesprzyjający klimat uprawiania nauki prawa kanonicznego we Francji (gallikanizm), w krajach germańskich ogranicza ją rozwój monarchii absolutnych Rozwój kanonistyki w Hiszpanii – Franciszek Suarez Powstaje szkoła publicznego prawa kościelnego

Okres VI: 1789-1917 Sekularyzacja państw Uzależnienie Kościoła od gallikanizmu, józefinizmu, episkopalizmu Ożywienie prawa – encykliki Piusa IX z poł. XIX w., Aeterni patris 1879, plan oczyszczenia prawa z gallikanizmu: sobór watykański I 1869-1870 Przywracanie katedr prawa kanonicznego na Uniwersytetach 0d 1904 Acta Sanctae Sedis

Okres VII: 1917-dziś 1904 komisja do opracowania kodeksu Benedykt XV promulgacja 1917 27 V w zesłanie Ducha Świętego Przewodniczący komisji kardynalskiej Pietro Gasparii Cechy kodeksu: jedyny, autentyczny, wyłączny, stały, uniwersalny Komisja wydająca responsa w zakresie interpretacji od 15 IX 1917 r.; publikowane w AAS mają walor prawny 25 I 1983 promulgacja Sacrae disciplinae leges , od 1984 Komisja autentycznej interpretacji, przekształcenie w Papieską Radę ds. Interpretacji Tekstów Prawnych

Wpływ prawa kanonicznego na prawo świeckie, współistnienie obu systemów w dziejach Polski Istota zagadnienia: wpływ norm systemu prawnego Kościoła katolickiego na prawo państwowe a nie oddziaływanie Kościoła jako fenomenu społecznego wymagającego regulacji prawnej w prawie państwowym

Proces Właściwość rzeczowa sądów kościelnych (ostatecznie 1543 r.): nieprawe pochodzenie dzieci, przestępstwo violentia manuum, testamenty przygotowane przed notariuszem publicznym czyli urzędnikiem kościelnym, spory w zakresie doktryny (w tym bluźnierstwa i herezje, apostazje) Zniesienie ordaliów w 1215 r. Proces rzymsko-kanoniczny a proces miejski Wykonywanie kar kościelnych przez ramię monarsze do 1543 r.

Prawo karne Wpływ na rozwój podmiotowej strony przestępstwa Beda Czcigodny, Penitencjał „Nie wszystkich ważyć należy na tej samej wadze, choćby i w tym samym pogrzeszyli, lecz odróżniać każdego z nich, czy bogaty jest czy biedny; wolny czy poddany; dziecko, chłopiec, młodzieniec, młody czy starzec; głupi czy inteligentny; laik czy kleryk, mnich, biskup, prezbiter, diakon, poddiakon; wyświęcony czy niewyświęcony; żonaty czy nieżonaty; pielgrzym, dziewica czy mniszka; słaby, chory czy zdrowy. Pod uwagę brać należy charakter grzechu; a także charakter człowieka: czy powściągliwy jest czy pożądliwy, czy zgrzeszył z premedytacją czy przez przypadek, czy publicznie czy w ukryciu; w jakiej mierze szczerze, a w jakiej z konieczności okazuje skruchę; a także gdzie i kiedy [zgrzeszył]”

2) Pax Dei, truega Dei, asylus Dei 3) Edykt wieluński 1424 – herezja to crimen laesae maiestatis 4) Bluźnierstwo i apostazja karane w prawie państwowym 5) Rozumienie przestępstwa jako grzechu: „Na co nie pomniąc pomieniony Sceleratus Grzegorz Głowka, ale więcey na przykazanie Boskie, ważył się z inszemi bezbożnemi spolnikami swemi nocnym sposobem y rozboyniczym nachodzic y wykradać. A nadto niedawnego czasu Człowieka na Czasławskim lesie okrutnie zabić, y pieniądze od niego zabrać. Przeto za takowe zbrodnie, złodziejstwa y rozbijania, tenże Sąd instante eodem instigatore (mediante sententia sua) według Artykułu Prawa Maydeburskiego Dekretem swoim osądził azeby był zywo czwiertowany.” (1699, Księga sądowa miasta Dobczyc)

Prawo prywatne Wpływ na rozwój i rozpowszechnienie instytucji: wyderek, weksel na procent, banki pobożne, zalecana ekstenuacja przeciwko zastawowi antychretycznemu Przesłanka herezji jako okoliczność uniemożliwiająca dokonanie czynności prawnych Formularze dokumentów – stałe elementy dewocyjne w arendze, aprekacji, sankcji Prawo małżeńskie osobowe do XX w. zdominowane przez prawo kanoniczne

Prawo publiczne, sakralizacji życia, wpływ na formowanie kultury prawnej, nauka prawa Pisemność traktatów międzynarodowych Ordo Coronandi – ceremoniał koronacyjny monarchów Prymas interreksem w I Rzeczypospolitej Nauczanie na uniwersytetach: wpływa nauki prawa kanonicznego na kształtowanie kultury prawnej Kodyfikacja Kazimierza Wielkiego a synodyk Jarosława: wzorce kodyfikacyjne w prawie

Podsumowanie – należy zapamiętać Podział dziejów prawa kanonicznego na siedem okresów Orientacja w wydarzeniach w ramach wskazanego podziału Zawartość CIC, cechy charakterystyczne poszczególnych pomników prawa Wpływ prawa kanonicznego na prawo państwowe: proces, prawo karne, prawo cywilne, prawo publiczne, kultura prawna