Wykład monograficzny (fragmenty wybrane) Łacina Wykład monograficzny (fragmenty wybrane) dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

„Nulla regula (est) sine exceptione.” Nie ma reguły bez wyjątku. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Tullia puella Romana est. Terentia matrona Romana est. Terentia mater Tulliae est. Iulia, Aemiliae filia, Tulliae amica est. Terentia Syram vacat: „ Syra! Tulliae tunicam novam da!” „Quo properas, Tullia?” - Syra rogat. “ In silvam cum amica propero” – respondet Tullia. Puella, ae- dziewczynka rogat- pyta Romana, ae – rzymska silva, ae- las est – jest In z acc. – do matrona, ae – kobieta pani cum z abl. – z (z kim, z czym) filia, ae –córka propero- idę, śpieszę amica, ae –przyjaciółka respondet- odpowiada vacat- woła quo properas ?- dokąd idziesz ? (in silva propero- idę do lasu) tunica, ae- tunika quo –cum properas ? – z kim idziesz ? nova, ae –nowa (cum amica propero – idę z przyjaciółką) Tullia , Iulia, Aemilia , Terentia –imiona Rzymianek; Syra -imie niewolnicy quo –dokąd ; por. Quo vadis ?- Dokąd idziesz properas – idziesz dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Tullia et Iulia puellae Romanae sunt. Tunicae puellarum albae sunt. Puellae in silvam properant , in silva cantant et saltant. Syra puellas vocat: “ Tullia! Iulia ! properate! Cena parata iam est!” Puellae Syrae obtemperant, in villam properant, sed Tullia maesta est et flet. Genae puellae lacrimis madidae sunt. “ Cur , tullia, fles?” Syra puellam rogat. Et Tullia: “ Poenom timeo-inquit-, nam tunica nova iam sórdida est.” Syra ridet et puellam nova tunica ornate. “ O, quam bona es, Syra!” –puellae ancillam laudant. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 alba - biała lacrĭmis madĭda – mokry od łez (zwilżony łzami) In z abl. - w ; in silva – w lesie lácrĭma, ae – łza Canto, cantāre - śpiewać poena, ae – kara Salto, saltāre - skakać, tańczyć timĕo – boję się Voco, vocāre - wołać inquit – mówi, powiada Cena, ae - obiad, jedzenie nam – albowiem Parata, ae - przygotowana iam – już Iam - już sordĭda – brudna Obtémpĕro, obtemperāre - być posłusznym ridet – śmieje się villa, ae - posiadłość, willa o rno, ornāre – stroić, ubierać Sed - lecz quam – jak Maesa - smutna bona – dobra Flet - płacze es – jesteś Gena, ae - policzek laudo, laudāre – chwalić Mádĭda - wilgotna, mokra Gena mádĭda - policzek wilgotny, mokry dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Marcus Tullius Cicĕro clarus vir Romanus est. Tullius Tulliolam filiam et Marcum filium valde amat. Tullius Marcum vocat: „Marce! Propĕra ad me!” Puer Propĕrat et Tullius filio librum pulchrum dat. Marcus Tulliolae librum monstrat. En, Titus Marcum visĭtat. Titus Marci amīcus est. Marcus amīco quoque librum novum monstrat et fabūlam recĭtat. „O Tite, - inquit- quam bonus pater meus est”. Marcus Tullius Cicĕro Arpinum, oppidum in Latio situm, valde amat, nam ibi natus est. Tuscŭlum etiam, oppidum parvum, saepe visĭtat; ibi villam pulchram habet, ubi cum amĭcis saepe de philosophia dispŭtat. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Clarus, clara, clarum - sławny Oppĭdum, oppĭdi - miasto Vir, viri - mąż, mężczyzna Situs, sita, situm - położony Vir Romanus - Rzymianin (dosł. Mąż rzymski) Nam - albowiem Valde - bardzo, mocno Ibi - tam Amo, amare - kochać Natus est - urodził się Ad z acc. - do; ad me – do mnie Etiam=quoque - także Liber, libri - książka Parvus, parva, parvum - mały Pulcher, pulchra, pulchrum – ładny Saepe - często Monstro, monstrae - pokazywać Dispŭto, disputāre - rozprawiać En - oto, wtem Amicus, amici - przyjaciel Quoque - także Novus, noca, nowum - nowy Fabŭla, fabŭlae - opowiadanie, bajka Recĭto, recitāre - głośno czytać Inquit (tylko w 3-ej os.) - mówi, powiada Quam - jak Bonus, bona, bonum - dobry Meus, mea, meum - mój, moja, moje dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 In villa opulenti viri Romani multi servi laborant. Multi domĭni severi sunt, servos saepe vitupĕrant et puniunt. Servi severos domĭnos non amant, sed timent. Bonos domĭnos servi laudant et amant. Etiam Marcus Tullius Cicero multos servos habet. Tiro servus domĭnum suum et Marcum, domĭni filium, valde amat. “Ubi Tiro est?” – Marcus rogat. At pater, “Tiro in cubicŭlo suo manet, nam aeger est”. Tullius medĭcos vocat et rogat: “O viri boni! servum meum curate! Tiro vir bonus, doctus, et amicus meus est”. Medĭci perīti servum currant, Cicěro medĭcis gratias agit et praemium dat. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 opulentus,a,um – zamożny, bogaty suus, sua, suum – swój multi, multae, multa – wielu, liczni at – laboro, are – pracować cubicŭlum, i – sypialnia domĭnus, i – pan maneo, manēre – pozostawać, przebywać sevērus, a, um – surowy medĭcus, i – lekarz vitupěro, are – karcić, ganić curo, are – leczyć puniunt – karzą doctus, a, um – uczony, wykształcony sed – lecz perītus, a, um – doświadczony, biegły haběo, habēre – mieć praemium, i – nagroda dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Latium in Italia est. Incolae Latii Latini erant. Latium patria linguae Latinae erat. Multae et pulchrae villae virorum Romanorum in Italia erant. “Cur heri in schola non eras?” – Titus Marcum rogat. Et Marcus “Cum paedagogo meo – inquit – in villā nostrā eram. Tusculanum pulchrum est. Placet – ne tibi villă nostră?” “Valde mihi placet – Titus respondet, et Tusculanum vestrum libenter visito; in horto, ubi plantae pulchrae sunt, ambulare mihi placet”. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Pueri Romani cum paedagogis in scholam properant. Paedagogi, viri docti, sed servi errant. Puellae domi manent. Pueros magister legěre, scriběre, recitare docet. Puellas mater domi docet. In tabŭla magistrum et discipŭlos videtis. Magister librum habet, pueri tabulas et stilos tenent. Pueri in tabulis sententias scribunt, deinde recĭtant. Magister bonus pulchre recĭtat, pueri libenter audiunt; magister malus male recĭtat: pueri dormiunt. Sed magister virgam habet et pueros verběrat. Orbilius, Horatii poetae magister, severus erat; Horatius Orbilium per iocum “plagosum”dicit, nam saepe pueris plagas dabat. Discipuli magistri verba memoria tenent: “Discĭte pueri! Non scholae, sed vitae discĭmus!” dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 domi – w domu malus, a, um – zły magister, magistri – nauczyciel male - źle doceo, docēre – uczyć dormio, dormīre - spać tabŭla, ae – obrazek, tabliczka virga, ae – gałązka, rózga discipŭlus, i – uczeń verběro, āre – bić, chłostać video, vidēre – widzieć iocus, i - żart stilus, i – rylec per iocum – w żarcie, żartem teněo, tenēre – trzymać plaga, ae – raz, uderzenie sententia, ae – zdanie, myśl plagas dare – wymierzać razy, bić deinde – następnie, potem plago sus – skłonny do bicia pulchre – ładnie, pięknie memoria teněo, tenēre – pamiętać, dosł. zatrzymywać w pamięci libenter – chętnie disco, discěre – uczyć się audio, audi re - słuchać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Graeci et Romani multos deos et multas deas colebant, multis deis deabusque apud aras et in templis sacrificabant. In Foro Romano rotundum templum Vestae deae erat, ubi Virgĭnes Vestāles ignem perpetŭum custodiebant; non procul Atrium Vestae erat, ubi Virgĭnes Vestāles habitabant. Etiam matronae Romanae deabus sacrificabant et festa dearum celebrabant. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Graecus, i – Grek Virgĭnes Vestāles – dziewice Westalki, kapłanki Westy Romanus, i – Rzymianin ignis – ogień deus, dei – bóg perpetuum, a, um - wieczny dea, deae – bogini custodio, custodire – strzec, pilnować colo, colěre – czcić procul - daleko ara, arae – ołtarz Atrium Vestae – Atrium Westy, mieszkania Westalek apud – przy, u templum, templi – świątynia celěbro, are – uroczyście obchodzić rotundus, a, um – okrągły Forum, i – Forum, rynek festum, i – święto sacrifĭco, are – składać ofiary habĭto, are - mieszkać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Exercĭtus Romanus de equitatu et peditatu constabat. Exercĭtus Romanus pro patriā pugnabat et victoriă exercitŭum gloriam magnam patriae parabat. Exercitŭi Romano popŭlus gratias agebat, nam oppĭda, vicos, agros, templa deorum defendebat. Poetae saepe laudant exercĭtus, qui patriam defendunt, et de exercitŭum victoriis saepe narrant. Cornŭa et tubae exercĭtum ad pugnam vocant. In tabŭla milĭtem (żołnierza), qui (który) cornu canit, vides. Etiam cervi cornŭa habent et cornĭbus certant. Viri, qui (którzy) cervos necant, cornŭa cervorum servant aut magno pretio vendunt. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 equitatus, us – konnica defendo, defendĕre – bronić equus, i – koń saepe – często peditatus, us – piechota cornu, us – róg consto, are – składać się tuba, ae – trąba pro patrīa – za ojczyznę, w obronie cornu, caněre – grać na rogu ojczyzny cervus, i – jeleń pugno, are – walczyć certo, are – walczyć victoria, ae – zwycięstwo neco, are – zabijać gloria, ae – sława, chwała servo, are – przechowywać, paro, are – zgotować, przynieść zachowywać popŭlus, i – naród pretium, i – cena vicus, i – wieś, wioska magno pretio – za wielką cenę, ager, agri – rola, pole drogo vendo, venděre - sprzedawać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Specta tabŭlam! En domum Romanam vides. Specta altěram tabŭlam: domum Romanam Graeco exemplo aedificatam vides. In prima tabula ostiu, vestibŭlum, atrium, tablīnum, cubicŭla sunt, in altěra etiam peristylium, Graeco modo paratum, statuis ornatum est. Post domum hortus erat, ubi pulchrae et multae plantae errant. Tullia amicae rubras et albas rosas et lilia alba dat. Etiam violae pulchrae sunt. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 specto, are – patrzeć, spojrzeć Graeco modo = Graeco exemplo alter, altěra, altěrum – drugi statua, ae – posąg exemplum, i – przykład, wzór ornatus, a, um – ozdobiony Graeco exemplo – na wzór grecki post – po, za, poza ostium, i – wejście post domum – za domem vestibŭlum, i – przedsionek, hortus, i – ogród przedpokój planta, ae – roślina atrium, i – atrium ruber, rubra, rubrum – czerwony impluvium, i – zbiornik wody lilium, i – lilia tablinum, i – pokój – gabinet rosa, rosae – róża peristylium, i - perystyl viola, ae – fiołek modus, i – sposób dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

De iuris fontibus et divisionibus Przetłumacz De iuris fontibus et divisionibus Omne ius aut consensus fecit aut necessitas constituit aut firmavit consuetude. Quod vero naturalis ratio inter omnes gentes utuntur. Quod quisque populus ipse ius constitutit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis. Ius civile est, quod ex legibus, plebiscitis, senatus consultis, decretis principum, auctoritate prudentium venit. Praetorum edicta non modicum iuris obtinnebant auctoritatem. Haec etiam ius honorariumdicitur, quod ab honore praetoris venerat. Ius praetorium est, quod praetors introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Vocabula fons, -nits, m. – źródło divisio, -onis, f. – podział facio, -ere, feci, 3 – czynić necessitas, -atis, f. – konieczność constituo, -ere, -ui, 3 – ustanawiać firmo, -are, -avi – umacniać, utrwalać consuetude, -inis, f. – zwyczaj ratio, -onis, f. – rozum pereaque – jednakowo custodio, -ire, -ivi – strzec utor, uti, 3 – korzystać, posługiwać się quisque, quaeque, quidque – każdy dla siebie, każdy pojedyńczo proprius, -a, -um – własny, właściwy dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 auctoritas, -atis, f. – powaga, znaczenie modicus, -a, -um – umiarkowany, mały obtineo, -ere, -ui, 2 – posiadać honorarius, -a, -um – urzędniczy soleo, -ere, solitus sum, 2 – mieć zwyczaj (z inf.) apello, -are, -avi – nazywać venio, -ire, veni – pochodzić introduco, -ere, -duxi 3 – wyprowadzać adiuvo, -are, -avi – sprzyjać suppleo, -ere, -plevi, 2 – uzupełniać corrido, -ere, -rexi, 3 – poprawiać gratia – z powodu, dla (z gen.) popter – za względu, z powodu, dla (z acc.) uilitas, -atis, f. – korzyść, pożytek publicus, -a, -um – publiczny nominatus, -a, -um - nazywany dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

Servus autem manumissus capite non minuitur, quia nullum caput habuit. De capitis deminutione Capitis deminutio est priori status commutatio. Eaque tribus modis accidit: nam aut maxima est capitis deminutio aut minor, quam mediam vocant, aut minima. Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit. Quod accidit in his, qui servi poenae efficiuntur atrocitate sententiae vel qui ad pretium participandum se venumdari passi sunt. Minor sive media est capitis deminutio, cum civitas quidem amittitur, libertas vero retinetur. Quod accidit ei, cui aqua et igni interdictum fuerit, vel ei, qui insulam deportatus est. Minima est capitis deminutio, cum et civitas et kibertas retinetur, sed status hominis commutatur. Quod accidit in his, qui, cum sui iuris fuerunt, coeperunt alieno iuri subiecti esse vel conta. Servus autem manumissus capite non minuitur, quia nullum caput habuit. dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009

dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009 Vocabula deminutio, -onis, f. – umniejszenie status, -us, m. – stanowisko commutatio, -onis, f. – zmiana simul – jednocześnie amitto, -ere, -misi, -missum, 3 – utracić efficio, -ere, -feci, -fectum, 3 – sprawić, spowodować atrocitas, -atis, f. – surowość, okropność patior, pati, passus sum, 3 – dopuszczać, pozwolić, doznać participo, -are, -avi, -atum – dzielić veniu, -i, m. – przedaż; venum do = vendo vendo, -ere, -didi, -ditum, 3 – sprzedawać dr Joanna Ożarowska - Sobieraj Katowice 2009