WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII) WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek

Francis(zek) Bacon (1561-1626)

Bacon nie miał dobrego rozeznania we współczesnej mu nauce: * wiele osiągnął w refleksji metanaukowej i metodologii nauk empirycznych: teoria eksperymentu indukcji eliminacyjnej * w filozofii nauki postulat praktycznego, utylitarnego podejścia do nauki: odkrycia prawdy prowadzi do skutecznego działania

Krytyczny stosunek Bacona do:  fizyki Arystotelesa (mimo to używa jego terminologii: fizyka - badanie przyczyn sprawczych i materialnych, metafizyka – badanie przyczyn formalnych i celowych i  scholastyki - zorientowanie na osiągnięcie wiedzy jako wartości samej dla siebie (autotelicznej), a nie ze względu na możliwość jej praktycznego zastosowania.

Główne dzieła: The Advancement of Learning (pełny tytuł: Of the Proficience and Advancement of Learning, Divine and Human, 1605) Instauratio magna (Wielkie ustanowienie (nauk)): cz. I. De dignitate et augmentis scientiarum (O godności i postępie nauk), 1623, cz. II. Novum organum scientiarum (Nowy >>Organon<< (gr. narzędzie) nauk, 1620. Pisma pośmiertne: Nowa Atlantyda

Logika dzieli się na: (a) ars inveniendi (łac. sztuka odkrywania) — interpretacja przyrody za pomocą wyjaśniania i aksjomatów (od eksperymentu do aksjomatów i do kolejnych eksperymentów – indukcja, (Novum Organum), (b) ars iudicandi (łac. sztuka sądzenia) — badanie sylogizmów i błędów (krytyka logiki sylogistycznej jako nieprzydatnej w badaniach naukowych przyrodniczych i w praktycznych zastosowaniach ich wyników i zbyt skłonnej do wyprowadzania ogólnych wniosków z ograniczonego materiału obserwacyjnego) oraz opracowanie zasad indukcji, która miała wyeliminować błędy rozumowań sylogistycznych. (c) ars retinendi et tradendi (łac. sztuka ćwiczenia pamięci i przekazywania (wiedzy)), edukacja.

Teoria złudzeń (idoli) Aby metoda indukcji mogła być skutecznie stosowana należy wskazać źródła deformacji poznania i wiedzy, i, dzięki uświadomieniu ich sobie, być w stanie ich unikać (Novum organum (NO), I, XXXVIII).

Złudzenia plemienne (idola tribus): wrodzone ludzkiej naturze i utrudniające dochodzenie do obiektywnych sądów: a) poleganie na danych zmysłowych (sensualizm a nie realizm teoriopoznawczy) (NO, I, XLI, L), b) skłonność do konserwatyzmu w myśleniu , nieprzyjmowanie niewygodnych informacji (NO, I, XLIX), c) skłonność do abstrakcji i hipostaz (NO, I, LI), d) antropomorfizm i finalizm (teleologizm).

Złudzenia jaskini (idola specus): uwarunkowania indywidualne procesów poznawczych (charakter, wykształcenie, oczytanie), które zniekształcają światło naturalne rozumu (NO, I, XLII, LIII-LVIII),

Złudzenia rynku (idola fori) : a) terminy nieprecyzyjnie zdefiniowane, b) terminy nieposiadające desygnatów – fikcje (NO, I, LX).

Złudzenia teatru (idola theatri): przeszłe systemy filozoficzne: a) systemy sofistyczne, racjonalistyczne – medytacje i rozumowania (Arystoteles) (NO, I, LXIII), b) systemy empirystyczne oparte na błędnej koncepcji eksperymentu i indukcji (NO, I, LXIV), c) zabobonne – mieszające porządek teologii i natury (NO, I, LXV).

Teoria wiedzy empirycznej A. Teoria eksperymentu – „Łowy Pana ” (Pan w mitologii greckiej (Faun w mitologii rzymskiej) – bożek lasów (przyrody) i myśliwych.)

Bacon scharakteryzował różne sposoby dokonywania eksperymentów (doświadczeń) naukowych . Sam był eksperymentatorem i podczas jednego z eksperymentów, udowadniając, iż mięso przechowywane w naczyniu wypełnionym śniegiem zachowuje świeżość, zaziębił się i wkrótce zmarł.

Variatio experimenti – powtarzanie doświadczenia w różnych warunkach Variatio experimenti – powtarzanie doświadczenia w różnych warunkach. Productio experimenti (repetitio et extensio) – przedłużanie doświadczenia przez powtarzanie i poszerzanie.

Translatio experimenti – przenoszenie doświadczenia 1) z natury lub przypadku do dzieł ludzkich, 2) z dzieł i praktyki ludzkiej do innych dzieł i praktyki, 3) z pewnej części dzieła do innej części tego samego dzieła.

Inversio experimenti – odwrócenie doświadczenia – wykazanie przeciwieństwa tego, co udowodniono w uprzednim doświadczeniu. Compulsio experimenti – wymuszanie doświadczenia przez wymuszenie utraty lub uzyskania własności.

Applicatio experimenti – zastosowanie doświadczenia w dziedzinie praktycznej np. prawa Archimedesa. Copulatio experimenti - łączenie doświadczeń (ochładzanie za pomocą lodu i saletry)

Teoria wiedzy empirycznej B. Teoria indukcji eliminacyjnej zakłada, że jej rezultat mimo, iż oparty jest na doświadczeniu (obserwacjach) jest pewny, ma wartość ogólną, bezwyjątkową.

I. Tablica istnienia i obecności (tabula essentiae et praesentiae) obejmuje te przypadki, w których występuje badana własność. II. Tablica odchylenia, czyli nieobecności (tabula declinationis sive absentiae in proximo) obejmuje te przypadki, które od poprzednich różnią się brakiem danej własności, a poza tym we wszystkim się zgadzają. III. Tablica stopni, czyli porównania (tabula graduum sive tabula comparativae) obejmuje te przypadki, w których dostrzegamy różnice danej własności w różnych przedmiotach i zjawiskach.

Eliminacja: zestawienie faktów wyróżnionych w tablicy I i II, by określić istotę/formę danego zjawiska.

Problem rozumowań indukcyjnych x1 (F(x1)  G(x1)) x2 (F(x2)  G(x2)) x3 (F(x3)  G(x3)) ……………………. x (F(x) G(x)) <--Czy ten wniosek jest zasadny?

Według Bacona wniosek ten jest zasadny Według Bacona wniosek ten jest zasadny. Według Dawida Hume’a (1711-1776) wniosek ten jest bezzasadny, gdyż rozumowania indukcyjne nie prowadzą do wniosków o postaci zdań bezwyjątkowych/ogólnych (z dużym (ogólnym, uniwersalnym) kwantyfikatorem), a jedynie do zdań będących uogólnieniami empirycznymi (z małym (egzystencjalnym) kwantyfikatorem).

Etyka wg F. Bacona The Advancement of Learning Bacon charakteryzuje etykę jako „wiedzę o pożądaniu i woli człowieka”: Cz.1. Etyka analityczna : badanie wzorów dobra, cnoty, powinności i szczęścia. Cz.2. Etyka praktyczna (georgiká = sprawy odnoszące się do uprawy roli; w tym wypadku „uprawa” (kształtowanie) duszy i umysłu): rozwijanie zalążków tych wzorów w życiu człowieka.

Według Bacona vita activa jest ważniejsza od vita contemplativa Według Bacona vita activa jest ważniejsza od vita contemplativa. Jeden z wielu przykładów krytyki filozofii Arystotelesa. Zdecydowanie nietrafny. Teza Bacona związana jest z jego przekonaniem, iż wiedza powinna służyć człowiekowi do celów praktycznych.

Indywidualne/prywatne dobro jest różne od dobra społeczności Indywidualne/prywatne dobro jest różne od dobra społeczności. Dążenie do dobra prywatnego nie przekłada się na realizację dobra społecznego.

Dobro indywidualne/prywatne powinno być podporządkowane dobru społecznemu. To teza konsekwencjalistyczna, lecz nie utylitarystyczna. Wydaje się ona bliższa koncepcji przewagi dobra wspólnego nad dobrem prywatnym, co oznaczałoby kontynuację przez Bacona niektórych wątków etyki cnót (antycznej i chrześcijańskiej).