SZTUKA GOTYCKA

SPIS TREŚCI INFORMACJE OGÓLNE ARCHITEKTURA SZTUKA SYLWETKA BUDOWLI PRZYKŁADY ZABYTKÓW Z POLSKI PRZYKLADY ZABYTKÓW Z EUROPY

INFORMACJE OGÓLNE Gotyk, styl w architekturze i sztukach plastycznych panujący w Europie w okresie dojrzałego i późnego średniowiecza. Stanowi szczytowe osiągnięcie kultury rycerskiej, mieszczańskiej a także dworskiej. Rozwijał się w kilku fazach od połowy XII w. i trwał do końca XV w. Nazwa gotyk pojawiła się w pismach L. Ghibertiego a następnie G. Vasariego jako negatywne określenie sztuki powstałej między sztuką romańską a renesansem, mylnie uważanej za wytwór barbarzyńskich Gotów odcinających się od tradycji antyku. Sztuka gotycka powstała ok. 1140 we Francji i początkowo rozwijała się w rejonie Ile-de-France, od XIII w. objęła Europę Zachodnią (Francja, pn. Hiszpania), Europę Środkową (Niemcy, Szwajcaria, Czechy, Węgry, Polska), Europę południowo-północną, Włochy, na północy Anglię i południową część Skandynawii. Dzięki wyprawom krzyżowym dotarła na Cypr i na Bliski Wschód. WIĘCEJ

Styl gotycki był przede wszystkim stylem sakralnym opartym na systemie myśli religijnej związanej ze scholastyką, jej zasadzie jedności i podporządkowania w traktowaniu świata jako tworu Bożego. Toteż jedną z podstawowych cech sztuki gotyckiej był uniwersalizm widoczny w obowiązującej wykładni podstawowych prawd wiary. Realizował ją język artystyczny operujący symbolem, alegorią, schematem i typem ikonograficznym. Gotyk miał trzy fazy rozwojowe: wczesną (francuską primaire 1150-1200, angielską Early English 1175-1270, niemiecką Früchgotik 1230-1300, dojrzałą francuską rayonnant 1200-1250, angielską Dekorated Style 1270-1350, niemiecką Hochgotik 1300-1350, późną francuską flamboyant, angielską Perpendicular Style, niemiecką Spätgotik XVI/XVI w.).

Architektura Określenie architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od około połowy XII do początku XVI wieku. Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedra, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze. ROZETA WITRAŻ

SZTUKA RZEŹBA GOTYCKA Rzeźba gotycka miała charakter religijny o skomplikowanym programie ikonograficznym w układach typologicznych ze Starego i Nowego Testamentu. Jej ewolucja przebiegała od idealizmu poprzez realizm do dużej ekspresji. Początkowo była silnie związana z architekturą i skoncentrowana na portalach-głowicach, stopniowo nabierała samodzielności. Wprowadzono postać ludzką wielkości naturalnej przy filarach oraz do rzeźby nagrobnej. Najpopularniejsze tematy realizowane były zarówno w kamieniu, jak i polichromowanym drewnie. Stanowiły je: Pietà, krucyfiks, Madonna z Dzieciątkiem na ręku, Chrystus Bolesny. Najwybitniejszymi twórcami byli: P. Parler, C. Sluter, M. Pacher, W. Stwosz, T. Riemensneider, N. Pisano. WIĘCEJ

Płaskorzeźba katedry w Orvieto Rozeta nad portalem katedry w Orvieto

MALASTWO W GOTYKU Malarstwo gotyckie ścienne rozwijało się szczególnie we włoskiej Toskanii, gdzie szczytowymi przykładami są freski D.B. Giotta, który stworzył na przełomie XIII i XIV w. styl monumentalnego (monumentalizm) dramatyzmu oraz nową ikonografię świętych a zwłaszcza św. Franciszka z Asyżu. Malarstwo ścienne poza Włochami miało skromniejsze zastosowanie z powodu mniejszych powierzchni ścian przeznaczonych dotąd do dekoracji. Jego rolę przejęły wielkie barwne witraże - szklane obrazy, które stały się jednym z głównych elementów atmosfery estetycznej wnętrza gotyckiego. Najwybitniejszych przykładów dostarczyła północna Francja: Chartres, Bourges, oraz paryska St. Chapelle. Jednocześnie rozkwitało malarstwo miniaturowe (miniatura), które zerwało z płaską linearną (linearyzm) stylizacją na rzecz ujęć przestrzennych. Główny ośrodek stanowił Paryż i szkoła burgundzka z ośrodkiem w Dijon (bracia Limburg). WIĘCEJ

Miniatury książkowe ewoluowały w kierunku realizmu, zapowiadając rozwój realistycznego malarstwa sztalugowego. Malarstwo tablicowe wyrażało się zwłaszcza w kompozycjach wieloskrzydłowych. We Włoszech rozwinął się styl narracyjny z wedutami i samodzielnym pejzażem Duccio di Buoninsegna, S. Martini. We Francji tworzył wielki J. Fouquet, a w Czechach Mistrz Teodoryk - twórca wizerunków świętych na zamku Karlstejnie oraz Mistrz z Trzebonii antycypujący tzw. styl piękny. Największe znaczenie miało jednak malarstwo flamandzkie torujące drogę ku nowożytnemu realizmowi, stanowiące połączenie świata biblijnego z realiami współczesnymi o głębokich treściach religijnych i symbolicznych (M. Broederlam, R. Campin, H. van Eyck, J. van Eyck, H. van der Goes, H. Memling). W XV w. swą kulminację przeżyło malarstwo niemieckie z realizmem K. Witza i H. Pleydenwurfa, liryzmem S. Lochnera, ekspresjonizmem M. Grünewalda i wizjonerstwem wielkiej sztuki A. Dürera. WIĘCEJ

Pieta z Avinionu obraz malowany na desce                                               Pieta z Avinionu obraz malowany na desce Rzeź niewiniątek malowidło z ołtarza zwanego Jerozolimskim, Gdańsk

SYLWETKA BUDOWLI Bryły katedr były dynamiczne , lekkie, silnie rozczłonkowane. Aby uzyskać ten efekt zastosowano nawą konstrukcję. Po raz pierwszy zastosowano ją w kościele Saint Denis pod Paryżem w roku 1144. Polegała one na stworzeniu silnego szkieletu konstrukcyjnego złożonego z żeber, krzyżujących się i dźwigających sklepienie. Najbardziej obciążone punkty konstrukcyjne zostały podparte od zewnątrz łukami przyporowymi. W efekcie ściany nie pełniły już roli nośnej i można było je przepruć ogromnymi oknami. Sylwetka budowli stała się lekka i smukła. Budowle gotyckie cechuje wertykalizm, podkreślany spadzistymi dachami, wysokimi oknami zakończonymi łukami ostrymi.

PRZYKŁADY ZABYTKÓW Z POLSKI ZAMEK KRZYŻACKJ W MALBORKU WIĘCEJ Bazylika mariacka w Gdańsku

Ratusz we Wrocławiu Ruiny zamku w Ogrodzieńcu

PRZYKŁADY ZABYTKÓW Z EUROPY Zamek Chillon Katedra w Lozannie WIĘCEJ

Katedra Notre-Dame w Paryżu Wenecja

KONIEC Wykonawca: MATEUSZ SOBALA KL. I ”B”