SZTUKA ROMAŃSKA

RYS DZIEJOWY Mianem sztuki romańskiej określany jest w historii sztuki okres rozciągający się między X a połową XII w. w Europie Zachodniej i do ok. XIII w. w Europie Środkowej Termin ten tyczy się zarówno architektury romańskiej co rzeźby i malarstwa iluminatorskiego zawierając w sobie warianty wypracowane przez różne kraje i szkoły Sztuka romańska objęła swym zasięgiem Włochy, Francję, Niemcy, Hiszpanię, Portugalię, w mniejszym stopniu Polskę i Czechy Jedność stylistyczna sztuki romańskiej pozwala określać ją mianem pierwszej sztuki międzynarodowej, pozostającej w kręgu kultury chrześcijańskiej

Kościół w Aulnay-le-Saintonage k Kościół w Aulnay-le-Saintonage k. Poitiers (zachodnia Francja), po 1122 r. Długi czas sądzono, że sztuka romańska jest zaprzeczeniem następującej po niej sztuce gotyku. Podczas gdy gotyk był kojarzony z optymistycznym przesłaniem wiary chrześcijańskiej, tak sztuka romańska kojarzona była ze społeczeństwem wychowanym w bojaźni bożej.

ŹRÓDŁA Sztuka romańska czerpała z kanonu późnego Antyku, który wbrew obiegowym opiniom nie był jej obcy. Inspirowała się bezpośrednio poprzedzającą ją chronologicznie sztuką karolińską i ottońską W VIII w. seria wydarzeń historycznych doprowadza do objęcia tronu Franków przez dynastię Karolingów, od czego nazwę wzięła też sztuka tamtych czasów W Niemczech natomiast tron obejmują Ottonowie, dynastia panująca od ok. 950 r. do 1050 r., która powraca w swym przesłaniu do idei rzymskiego imperium Jest to okres wzmożonej aktywności artystycznej i reformy Kościoła

WZROST ZNACZENIA ZACHODU Koniec X w. jest w Europie naznaczony licznymi zmianami, które mają bezpośredni wpływ na społeczeństwo i ekonomię Zaprzestanie najazdów skandynawskich i saraceńskich (muzułmańskich) oraz ruch zwany Pokojem Boskim pozwalają na utrzymanie dłuższych okresów pokoju Kapitel kościoła Airvault, Deux Sévres, Francja. Walczące postacie są świadectwem epoki licznych walk

Następuje większa wymiana handlowa Rolnictwo staje się nowocześniejsze dzięki karczowaniu lasów pod uprawy oraz wynalezieniu chomąta Ma to bezpośredni wpływ na wyż demograficzny, co przekładało się także na zapotrzebowanie na większą ilość miejsc kultu Ponowne otwarcie szlaków handlowych przyczynia się także do wzmożonych ruchów pielgrzymkowych Cała Europa jest ogarnięta chęcią konstruowania nowych kościołów dzięki m.in. postępowi technicznemu Kuszenie Ewy, fragment tympanonu kościoła Św. Łazarza w Autun, Francja, ok.. 1130

REFORMA KOŚCIOŁA Do X w. w łonie Kościoła miały miejsca liczne wypaczenia w tym m.in. sprzedaż sakramentów, samo papiestwo dostało się pod orbitę wpływów powstającego państwa niemieckiego Odpowiedzią na ten stan rzeczy stało się tworzenie nowych reguł zakonnych nawiązujących do cnoty ubóstwa, pracy i modlitwy Powstały wówczas liczne klasztory m.in. w Cluny we Francji adoptujący regułę Św. Benedykta W XII w. Robert de Molesme zakłada pierwszy zakon Cystersów, którzy z jeszcze większym zaangażowaniem oddają się modlitwie w klasztorach odizolowanych od reszty świata, gdzie obowiązuje reguła milczenia i zakaz dekorowania kościołów

Współczesny widok Cluny, Francja Makieta opactwa Cluny ok. XIII w.

ARCHITEKRURA ROMAŃSKA Większość budowli sakralnych była bazylikami na planie krzyża łacińskiego. Kościoły symbolizowały Królestwo Boże i powstawały na szlakach pielgrzymkowych np. Arles, Autun, Vézley na szlaku do Santiago de Compostella w Hiszpanii, co było związane z kultem relikwii. Tympanon kościoła w opactwie Sainte Foy de Conques. Tympanon przedstawia sceny Sądu Ostatecznego, ok. 1050

Kościoły pielgrzymkowe miały zazwyczaj większą liczbę naw (we Francji do pięciu), empory oraz chór z obejściem; największą prostotą odznaczały się kościoły cysterskie (brak krypty i wież). Budowle romańskie cechuje masywność, dobrze wyważone proporcje, proste, geometryczne formy oraz użycie łuku pełnego w konstrukcji i dekoracji; wznoszono je ze starannie wykonanych ciosów kamiennych. Kościół romański w Agonges, Francja

Budowle sakralne posiadały następujące elementy architektoniczne: Prosty tympanon w pierwszych budowlach romańskich, z czasem z coraz bogatszą dekoracją rzeźbiarską. Tympanon był zawsze zwieńczony półkoliście Tympanon z portalu w kolegiacie w Tumie, Polska, między 1141 – 1161.

Nawa z licznymi przęsłami zwieńczona sklepieniem kolebkowym Nawa z licznymi przęsłami zwieńczona sklepieniem kolebkowym. Sklepienie kolebkowe najczęściej miało przekrój półkolisty (kolebka pełna). Długie kolebki wzmacniano pasami sklepiennymi - gurtami. Sklepienia krzyżowe  podlegały dalszym udoskonaleniom. Powstałe na krawędziach przecięć dwóch kolebek szwy sklepienne wzmacniano żebrami z kamienia lub cegły profilowanej.

TYPY SKLEPIEŃ ROMAŃSKICH : Kolebkowe Klasztorne Kolebkowe z lunetami Beczułkowe Krzyżowe Krzyżowo-żebrowe

3. Prosty transept (nawa poprzeczna), niekiedy zwieńczony kaplicami bocznymi 4. Prezbiterium (chór), w kościołach pielgrzymkowych często z obejściem i wieńcem kaplic Rzut kościoła w Le Mans, Francja, poł. XIII w.

Architektura romańska charakteryzuje się prostotą i jasnością kompozycji. Poszczególne części budynku sprowadzano do kształtu brył geometrycznych: sześcianu, walca, ostrosłupa etc. Układ zewnętrzny ściśle odpowiadał podziałowi wnętrza. Dekoracja elewacji była bardzo skromna, podobnie traktowano wszystkie ściany.

Dekoracja elewacji była bardzo skromna, podobnie traktowano wszystkie ściany. Elewację wejściową podkreślały zwykle dwie wieże wtopione w bryłę budynku, portal i rozeta. Kościół St-Foy, Conques, Francja, ok. 1050 r.

Okno podwójne tzw. biforium Romańskie okno pojedyncze

APOGEUM STYLU Zostaje osiągnięte w Europie zachodniej między rokiem 1050 a 1150. Widoczne jest zwłaszcza w kościołach znajdujących się na szlakach pielgrzymkowych do Santiago de Compostella w Hiszpanii oraz w Ziemi Świętej dzięki wyprawom krzyżowym Wiąże się to z coraz silniejszą potrzebą budowania spektakularnych miejsc kultu o większych rozmiarach Kościoły zyskują tzw. obejścia za prezbiterium umożliwiające pielgrzymom oddawanie hołdu relikwiom świętych bez zakłócania celebracji mszy

W Burgundii kościoły osiągają wysokość ponad 100 m, a bazylika Saint-Sernin w Tuluzie ponad 80 m. Katedra Saint-Benigne w Dijon Bazylika Saint-Sernin w Tuluzie

Również rzeźba architektoniczna zyskuje na znaczeniu Również rzeźba architektoniczna zyskuje na znaczeniu. Kult świętych doprowadza do pokrywania monumentalną dekoracją rzeźbiarską kolumn, kapiteli, portali, zarówno wnętrza jak i zewnętrza kościoła. Katedra Saint-Pierre, Angouleme, Francja

MALARSTWO Duże połacie ścian i sklepień kościołów stają się doskonałym miejscem na przyjęcie dekoracji malarskiej. Niestety wiele przykładów średniowiecznej sztuki malarskiej zostało zniszczonych nieodpowiednią restauracją bądź otynkowaniem ściany. Ponadto w Anglii, obecnej Holandii i Belgii duża część zabytków malarskich została zniszczona przez ikonoklastów i reformę protestancką Natomiast w innych państwach malarstwo przetrwało w bardo małej mierze ze względu na wojny czy zmianę mód w sztuce

Malarstwo w obiektach sakralnych, które się zachowało, naśladuje przede wszystkim wczesnochrześcijańskie mozaiki. Najczęściej dekoruje półokrągłe sklepienie nawy nad prezbiterium (absyda) w przedstawieniu Chrystusa w Majestacie Tzw. Fresk Kataloński z kościoła Tahull, obecnie w Muzeum Katalońskim, Hiszpania Kościół Sant Climent, Tahull, Hiszpania

Jedno z piękniejszych przestawień zachowanej w oryginalnym stanie dekoracji malarskiej w krypcie kościoła Św. Izydora w Léon, Hiszpania ,ok. 1063 r.

RZEŹBA ROMAŃSKA Ma przede wszystkim nauczać, ilustrować Stary i Nowy Testament Inspiruje się płaskorzeźbą i kapitelami rzymskimi, a także malarstwem iluminarzowym W pierwszej kolejności pojawia się na kapitelach w kryptach kościołów, od końca XI w. widoczna jest także na fasadach kościołów na wzór antycznych łuków triumfalnych

Portal południowy kościoła Saint-Pierre, Moissac, Francja, Chrystus w Majestacie, przedstawienie inspirowane Apokalipsą Św. Jana

Rzeźba na kapitelach kolumn pojawia się ok. 1000 r Rzeźba na kapitelach kolumn pojawia się ok. 1000 r. Początkowo jej przedstawienia są skromne We Włoszech w XI w. inspiruje się wciąż antycznym kapitelem korynckim bardziej lub mniej stylizowanym Hiszpańska Katalonia i francuska Burgundia eksperymentują z kapitelem o wijących się liściach akantu Pojawiają się także przedstawienia antropomorficzne i zwierzęce choć są rzadkie przed 1050 r. Kapitel w kościele opactwa St-Benoit-sur-Loire, Francja, początek XI w.

Rzeźba romańska była przede wszystkim kamienna i wtopiona w architekturę. Ponadto występowała także w metalu jako dekoracja drzwi, relikwiarzy czy sprzętu liturgicznego Relikwiarz z kościoła St Foy, Conques, Francja Drzwi gnieźnieńskie, unikalny zabytek polskiej sztuki odlewniczej , wykonany za panowania Mieszka Starego, ok. 1170 r.

Drzwi Gnieźnieńskie, scena przedstawiająca modlitwę Św Drzwi Gnieźnieńskie, scena przedstawiająca modlitwę Św. Wojciecha, obok odlana osobno kołatka w kształcie głowy lwa.

SZTUKA ROMAŃSKA W POLSCE Sztuka romańska w Polsce należy do najstarszych zachowanych zabytków sztuki i jest związana z początkiem naszej państwowości Polska będąca wówczas pod wpływami niemieckimi i czeskimi w dużej mierze czerpała z osiągnięć sztuki sąsiadów Najczęstszym zabytkiem sakralnym architektury romańskiej są małe kościoły jednonawowe

Do takich zabytków sakralnych należy kościół Św Do takich zabytków sakralnych należy kościół Św. Wojciecha, pierwotnie romański, znajdujący się na krakowskim rynku. Jest to budowla jednonawowa, nakryta eliptyczną kopułą. Z czasem została przebudowana w stylu barokowym. Kościół Św. Wojciecha, Kraków, druga połowa XI w.

Okres rozwoju sztuki romańskiej w Polsce przypada na czas panowania Kazimierza Odnowiciela ( XI w.). Powstały wówczas zachowane częściowo katedra w Poznaniu, druga katedra w Gnieźnie oraz zachowany w doskonałym stanie kościół Św. Andrzeja w Krakowie o charakterze obronnym. Kościół św. Andrzeja, Kraków, druga poł. XI w.

MALARSTWO W POLSCE Pozostały nieliczne przykłady malarstwa romańskiego w Polsce. Zachowały się natomiast iluminarze – Sakramentarz Tyniecki, Kodeks Pułtuski Wyjątkiem są freski zachowane w kościele w Czerwińsku nad Wisłą. Bazylika Zwiastowania NMP, Czerwińsk, ok. I poł. XIII w.

UBIÓR We wczesnym średniowieczu w całej Europie Zachodniej i Środkowej ubiór zachował główne cechy pierwotnego ubioru barbarzyńskiego. Zostały doń także zaadoptowane niektóre elementy stroju rzymskiego. Dobry pasterz, Mauzuleum Santa Constanza, Rzym, ok.. IV w.

Mozaika z kościoła St Vitale w Rawennie (Włochy) Mozaika z kościoła St Vitale w Rawennie (Włochy). Przedstawia cesarza Justyniana z dworem. Stroje inspirowane tradycją rzymską z elementami bizantyjskimi, poł. VI w.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa ubiór rzymski stanowił podstawę stroju zarówno w Rzymie jak i krajach podbitych. Funkcjonowały dwa typy ubioru : Długi, noszony przez warstwy zamożne Krótki, noszony przez robotników i żołnierzy Źródła archeologiczne potwierdzają, iż w początkach chrześcijaństwa ubiór męski kobiecy prawie się nie różniły. Przedstawienie z tamtego okresu ukazują np. postacie świętych czy apostołów odzianych w prawie identyczne tuniki czy alby. Po podbojach Justyniana i umocnieniu się chrześcijaństwa w Europie popularność zyskiwał stój długi utożsamiany z głosicielami nowej wiary.

Ubiór kobiecy w epoce romańskiej składał się z obcisłej tuniki spodniej z długimi rękawami oraz z tuniki wierzchniej – sukni, czasami nieco krótszej, z rękawami rozszerzanymi do dołu. Głowa okrywana była połą płaszcza lub welonem. Tu na welon Rodegunda nałożyła koronę. Mężczyźni nosili krótkie, rozszerzane u dołu tuniki. Płaszcze były spinane na piersi bądź ramieniu ozdobną klamrą bądź agrafą. Żywot Św. Rodegundy, koniec XI w., Poitiers, Francja

Dziękuję za uwagę