Introduction to Legal Translation

Najstarsze znane tłumaczenie prawnicze: egipsko-hetycki traktat pokojowy z 1271 r. p.n.e. zawarty między Egiptem Ramzesa II a imperium hetyckim Dla porównania: pierwsze tłumaczenia Biblii - III w. p.n.e. (Nida) Źródło: Wikipedia

Kamień z Rosetty: dekret z 196 roku p.n.e. wydany przez kapłanów egipskich dla uczczenia faraona Ptolemeusza V tekst dwujęzyczny w trzech wersjach po egipsku pismem hieroglificznym i demotycznym oraz po grecku Źródło: http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/aes/t/the_rosetta_stone.aspx Źródło: Wikipedia

Strategie i techniki w tłumaczeniu prawniczym

Instytucje prawne, które nie mają odpowiedników w TL Terminy bezekwiwalentowe Trust Equity Common law użytkowanie wieczyste ( EN)

Nieprzystawalność pojęć prawnych Pojęcia (instytucje) prawne są osadzone w konkretnym systemie prawnym, w systemie prawnym danego kraju - w jego realiach kulturowych, społecznych, historycznych Asymetria systemów prawnych: nie ma dwóch identycznych systemów prawnych na świecie; różnice między systemami, np. system common law a system civil law; łatwiej tłumaczyć w obrębie tej samej grupy systemów, np. PL>DE, PL>FR niż PL>EN Ścisły związek języka z prawem

Instytucje prawne mają funkcję skrótów łączących zbiór stanów faktycznych ze zbiorem konsekwencji prawnych: Jeżeli A kupił/odziedziczył/zasiedział S, to jest właścicielem S. Jeżeli A jest właścicielem S, to może sprzedać/podarować/ wydzierżawić S. Dla żadnego porządku prawnego te zbiory stanów faktycznych i skutków prawnych nie są identyczne. Gizbert-Studnicki: nazwy instytucji prawnych są nazwami własnymi; zdania o faktach instytucjonalnych są nieprzetłumaczalne. Prawnicy spoglądają na świat przez okulary instytucji prawnych, właściwych danemu porządkowi prawnemu. Powoduje to niemożliwość osiągnięcia adekwatności przekładu (2001).

Ekwiwalencja Relacja równoważności treściowo-stylistycznej między tekstem źródłowym (oryginałem) a tekstem docelowym (tłumaczeniem) Ekwiwalencja na poziomie słowa, zdania, tekstu Relacja identyczności

Ekwiwalencja W tłumaczeniach prawniczych osiągnięcie identyczności nie jest możliwe (Alcaraz i Hughes) Relacja podobieństwa Ekwiwalencja to zjawisko skalarne (Tabakowska) Optymalny stopień zbliżenia tekstu do odbiorcy (Alexieva) Ekwiwalencja nie polega na wierności wobec litery prawa, ale wobec „ducha prawa” (Sarcevic; equal intent)

STRATEGIE Egzotyzacja (foreignising) akcentowanie obcości „wysyłanie czytelnika zagranicę” może utrudniać zrozumienie Strategie ukierunkowane na tekst źródłowy Transplantacja kulturowa (domestication) zbliżanie tekstu do odbiorcy; asymilacja szybkie zrozumienie Strategie ukierunkowane na tekst docelowy kontinuum, Venuti

Articles of Association Umowa spółki Transplantacja Articles of Association Egzotyzacja Deed of Company

Strategie Egzotyzacja Transplantacja kulturowa Województwo małopolskie Wojewodztwo malopolska Malopolska Voivodeship Voivodeship of Malopolska Malopolska Province Province of Malopolska Voivodeship of Lesser Poland Province of Lesser Poland Transplantacja kulturowa Źródło: Piotrowska

Strategie Kodeks Justyniana Corpus juris civilis, VI w., tłumaczenie prawa z łaciny na język grecki jest dozwolone, wyłącznie jeśli tłumaczenie jest dosłowne (słowo w słowo, bez zmiany szyku zdania) Św. Hieronim – tłumaczymy nie słowo w słowo, ale znaczenie na znaczenie Warstwa syntaktyczna i frazeologiczna – obowiązuje konwencja języka docelowego np. litanie synonimów w j. ang. (the decree is final and binding) vs. unikanie synonimów w systemach kontynentalnych (wyrok jest prawomocny / *wyrok jest ostateczny i wiążący) (Gizbert-Studnicki) Spory dotyczą głównie terminologii

Techniki (Weston) 1) Transkrypcja/naturalizacja 2)   Ekwiwalent formalny (kalka) 3)   Ekwiwalent opisowy 4)   Ekwiwalent funkcjonalny

Transkrypcja (zapożyczenie) naturalizacja (adaptacja pisowni) acquis communautaire common law equity trust http://www.tepis.org.pl/biuletyn/41/sam_anglia.htm Seym/Sejm Voivodeship (województwo), poviat (powiat), gmina (gmina) Soltys (sołtys) Voit (wójt) Staroste (starosta) Marshall (marszałek) Lyceum (liceum)

Transkrypcja / naturalizacja Największy stopień egzotyzacji Ekwiwalent stosowany w przypadku: terminów bezekwiwalentowych terminów o dużym stopniu nieprzystawalności terminów o dużym ładunku kulturowym Zaleta: jednoznacznie wskazuje na system prawny, w ramach którego należy interpretować daną instytucję. Wada: „nieprzeźroczyste” znaczenie; czy ekwiwalent jest zrozumiały? Magistrates’ court – sąd magistracki Borough – boroł??? Solicitor – solicytor???

Odbiorca Odbiorca bliski: zna kulturę kraju języka źródłowego lub ma silną motywację, by ją poznać, bliskie powiązanie z realiami języka docelowego. Odbiorca daleki: nie zna docelowego systemu prawnego, nie ma motywacji, by go poznać. Transkrypcja/naturalizacja utrudni zrozumienie przekazu (Kierzkowska)

Niepraktyczne przy tłumaczeniu z języka polskiego lub innych rzadkich języków „to przyznanie się do porażki” (Weston) „w gruncie rzeczy trudno stwierdzić, kiedy rzekomy szacunek tłumacza dla oryginału staje się zwykłym lenistwem lub tchórzostwem” (Alcaraz & Hughes)

Kalka / ekwiwalent dosłowny / formalny Spółka cywilna - civil partnership Użytkowanie wieczyste – perpetual usufruct Limited partnership – *spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Unlimited company – spółka z nieograniczoną odpowiedzialnością Public limited company - *spółka akcyjna z ograniczoną odpowiedzialnością + jeżeli znaczenie dostatecznie przeźroczyste (4) jeżeli fałszywy przyjaciel (1&3) jeżeli jest równocześnie ekwiwalentem funkcjonalnym jeżeli jest niezrozumiały (5) Może wymagać dodatkowych informacji (2)

Rola tłumacza Kodeks tłumacza przysięgłego Šarčević Tłumacz ma prawo zakładać, że odbiorca tłumaczenia posiada wiedzę w danej dziedzinie i nie oczekuje od tłumacza dodatkowych wyjaśnień terminów specjalistycznych Tłumacz, wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, powinien rekompensować nieprzystawalność pojęć

Ekwiwalent opisowy Glosa, parafraza Ekwiwalent opisowy w postaci definicji Equity – system prawa oparty na zasadach słuszności stosowany w Anglii Ekwiwalent opisowy nawiązujący do podobnego pojęcia znanego w języku docelowym Użytkowanie wieczyste – long-term leasehold Sp. z o.o. – limited liability company Spółka partnerska – professional partnership + zrozumiały, uzupełnia (częściowo) brakujące informacje Często niepraktyczny ze względu na długość / brak zwięzłości Sygnalizuje obcość Powoduje „rozrzedzenie” oryginału (Newmark)

Ekwiwalent funkcjonalny Registered office – siedziba Limited partnership – spółka komandytowa Ekwiwalent funkcjonalny (dynamiczny) wykorzystuje pojęcie o zbliżonej funkcji z języka docelowego. Idiomatyczny i naturalny Zrozumiały Wada: może sugerować identyczność pojęć  „stosowanie przybliżonych ekwiwalentów przy tłumaczeniu dokumentów jest mylące i nie zalecane, chociaż w pewnych przypadkach możliwe (Kodeks tłumacza przysięgłego)

Zwolennicy ekwiwalencji funkcjonalnej „idealna metoda tłumaczenia prawniczego” (Weston 1991) „w zakresie stosowanej terminologii, pomimo ogromnych nieraz różnic między systemem anglosaskim a systemem polskim, tam gdzie to możliwe, należy odwoływać się do analogicznych instytucji prawa angielskiego bądź polskiego, w zależności od kierunku tłumaczenia. W przeciwnym razie narazimy się jako tłumacze na zarzut braku profesjonalizmu” (Jopek-Bosiacka 2006) „Tłumacz powinien dążyć do ekwiwalencji funkcjonalnej, a nie formalnej. Przecież celem tłumaczenia prawniczego, jak i każdego innego, jest przygotowanie tłumaczenia, które będzie co najmniej tak zrozumiałe i naturalne w odbiorze jak oryginał” (Alcaraz i Hughes) Ostrożność: akceptowalność ekwiwalentu funk. zależy w dużej mierze od stopnia nieprzystawalności pojęć w SL i TL (Sarcevic)

Tłumaczenia prawnicze Dokładność, precyzja przekazu Funkcjonalność i zrozumiałość tłumaczenia