Umocnienie i umorzenie zobowiązań Katarzyna Nieciecka

Umocnienie zobowiązań ochrona procesowa (sposób podstawowy) sposoby pozaprocesowe a) ochrona rzeczowa – możliwość sprzedaży rzeczy należącej do dłużnika, gdy ten nie wykona zobowiązania b) ochrona osobowa – odpowiedzialność nie dłużnika, a osoby trzeciej, tzw. poręczyciela

Pozaprocesowe sposoby umacniania zobowiązań OSOBOWE np.: constitutum debiti proprii gwarancja bankiera poręczenie RZECZOWE: fiducia pignus hypotheka stypulacja zadatek

Poręczenie - adpromissio umowa pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią (poręczycielem), w której poręczyciel zobowiązywał się spełnić świadczenie za dłużnika, gdy ten tego nie zrobi najczęściej ustanawiane w formie tzw. stypulacji akcesoryjne, tzn. nie mogło istnieć bez długu głównego umorzenie długu głównego powodowało likwidację poręczenia

Poręczenie cd. postawało z zapytania i odpowiedzi (wierzyciel pytał najpierw dłużnika, a później poręczyciela) rodzaje poręczenia: sponsio – najstarsze, tylko dla obywateli, zabezpieczało tylko długi ze stypulacji, niedziedziczne, wygasało po 2 latach fideipromissio – tak jak sponsio, ale także dla peregrynów fideiussio – powszechnie dostępne, zabezpieczenie każdego długu, dziedziczne, bezterminowe

Poręczenie cd. mogło istnieć kilku poręczycieli, wtedy stawali się oni dłużnikami solidarnymi beneficium divisionis – współporęczyciel mógł domagać się rozłożenia długu na pozostałych wypłacalnych współpor. w równych częściach od Justyniana: w przypadku niewykonania zobowiązań, wierzyciel musiał pozwać najpierw dłużnika, dopiero później poręczyciela poręczyciel miał prawo regresu wobec dłużnika a ponadto mógł domagać się od wierzyciela, aby ten odstąpił mu swoje powództwa przeciwko dłużnikowi (od J. poręczyciel mógł uzależnić zapłatę od odstąpienia actiones)

Intercesja - intercessio wszelkiego rodzaju przyjęcie odpowiedzialności za cudzy dług, mogło polegać np. na: poręczeniu ustanowieniu zastawu przyjęciu roli współdłużnika solidarnego przejęciu cudzego długu ochrona kobiet skłonnych przyjmować długi za swych mężów S.C. Valleianum – exceptio S.C.-ti Valleiani od Justyniana – nieważne z mocy samego prawa

Zadatek - arra określona kwota pieniędzy lub rzecz, którą jedna strona umowy wręczała drugiej przy umowie jednostronnie zobowiązującej: w sytuacji wykonania zobowiązania, zadatek był zwracany; w sytuacji niewykonania umowy, zadatek mógł być traktowany jako kara umowna przy umowie dwustronnie zobowiązującej: jeśli zobowiązania nie wykonała osoba, która zadatek przyjęła – musiała ona zwrócić go w podwójnej wysokości

Zmiana podmiotów zob. wierzytelność traktowana jako towar wprowadzana niechętnie ze wzgl. na os. char. zob. 3 etapy rozwoju: nowacja zastępstwo procesowe actio utilis CESJA – przeniesienie wierzytelności przez czynność prawną z cedenta na cesjonariusza

Nowacja odnowienie istniejącego zobowiązania i podstawienie w miejsce wierzyciela innej osoby albo poprzez przyrzeczenie stypulacyjne albo poprzez kontrakt literalny (transcriptio a persona in personam) wymagała zgody dłużnika

Zastępstwo procesowe in rem suam dotychczasowy wierzyciel udzielał nowemu zlecenia do ściągnięcia należności od dłużnika i w tym celu ustanawiał go swoim zastępcą procesowym zastępca zatrzymywał świadczenie dla siebie zgoda dłużnika nie była konieczna niepewna sytuacja cesjonariusza

Actio utilis powództwo służące cesjonariuszowi przeciwko dłużnikom z nabytych w drodze cesji wierzytelności początkowo służyło do dochodzenia wierzytelności spadkowych, później z innych tytułów prawnych np. kupno wierzytelności, zapis, posag pretor traktował cesjonariusza jako wierzyciela a nie wykonawcę cudzej wierzytelności cesjonariusz działał samodzielnie – bez jakiegokolwiek umocowania ze strony cedenta. Nie istniała więc możliwość wygaśnięcia czy cofnięcia pełnomocnictwa.

Umorzenie zobowiązań według prawa cywilnego, a zatem z mocy samego prawa wykonanie zobowiązania zwolnienie z wykonania nowacja zejście się wierzytelności i długu zbieg tytułów nieodpłatnych według prawa pretorskiego umowa o niewnoszenie powództwa potrącenie

Wykonanie zobowiązania - solutio rzeczywiste wykonanie zobowiązania przedmiot wykonania powinien był zasadniczo zgodny z treścią zobowiązania (chyba że wierzyciel zgodził się przyjąć w zamian coś innego) mogła je wykonać osoba trzecia, chyba że co innego wynikało z treści zobowiązania dłużnik mógł wykonać świadczenie także do rąk wierzyciela ubocznego, tzw. adstipulatora

Zwolnienie z zobowiązania - acceptilatio w starożytnym prawie rzymskim wymagane zawsze po spełnieniu świadczenia, był to akt odwrotny do powstania zobowiązania, najczęściej w formie mancypacji później: formalny i ustany akt umorzenia zobowiązania; zapytanie dłużnika, czy zostaje zwolniony z długu oraz potwierdzająca odpowiedź wierzyciela

Nowacja - novatio „Nowacja jest przelaniem i przeniesieniem dawnego długu w inne zobowiązanie cywilne lub naturalne, tzn. gdy z poprzedniej podstawy prawnej tworzy się nową w ten sposób, że dawna gaśnie” Ulpian przekształcenie zobowiązania dawnego w zobowiązanie nowe (najczęściej za pomocą tzw. stypulacji) wymogi nowacji: rzeczywiste istnienie dawnego zobowiązania nowe zobowiązanie musiało mieć taki sam (lub ew. zamienny) przedmiot świadczenia co dawne zobowiązanie nowe zobowiązanie powinno posiadać jakiś nowy element np. zmiana miejsca świadczenia, dodanie warunku, terminu etc.

Zejście się długu i wierzytelności - confusio sytuacja, w której dłużnik zobowiązany do spełnienia świadczenia stawał się jednocześnie wierzycielem uprawnionym do jego odebrania np. dłużnik stawał się spadkobiercą wierzytelności

Zbieg tytułów nieodpłatnych wierzyciel miał otrzymać od dłużnika rzecz oznaczoną indywidulanie i jednocześnie otrzymywał tę rzecz z jakiegoś innego powodu np. dłużnik miał darować wierzycielowi pewną nieruchomość, ale wierzyciel otrzymał ją w testamencie od innej osoby, - wtedy zobowiązanie dłużnika gasło

Umowa o niewnoszenie powództwa - pactum de non petendo nieformalna umowa, w której wierzyciel przyrzekał, że nie będzie pozywał dłużnika o spełnienie świadczenia brak skutków na gruncie ius civile, chociaż możliwa ochrona wg prawa pretorskiego charakter wieczysty lub tymczasowy

Potrącenie - compensatio „Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności” Modestinus umorzenie wierzytelności poprzez przeciwstawienie przez dłużnika wierzycielowi wzajemnej wierzytelności w rezultacie obie wierzytelności pomniejszały się do różnicy pomiędzy nimi od Justyniana: potrącenie następowało z mocy samego prawa, wzajemne roszczenia musiały być tego samego rodzaju, musiały być wymagalne i możliwe do wykonania bez zwłoki w procesie

Dziękuję za uwagę!