P O S T Ę P O W A N I E K A R N E Jarosław Sypko

Cele postępowania przygotowawczego: 1/ ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, 2/ wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, 3/ zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, 4/ wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, 5/ zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania, jak również do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodów i przeprowadzenie ich przed sądem . W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.

Strony w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony (definicja), podejrzany, prokurator, któremu przysługują uprawnienia strony w czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym.

Przebieg postępowania przygotowawczego: 1/ zawiadomienie o przestępstwie ( inne formy zawiadomienia), 2/ art. 307 k.p.k. czynności sprawdzające ( fakultatywnie – przed wszczęciem), 3/ czynności w trybie art. 308 k.p.k., 4/ formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego, 5/ faza ścigania in rem, 6/ faza ścigania in personam, 7/ postępowanie dowodowe, 8/ zamknięcie śledztwa lub dochodzenia, 9/ sporządzenie stosownej skargi lub inna forma zakończenia postępowania.

Zawiadomienie o przestępstwie Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. W protokole tym można zamieścić również wniosek o ściganie. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania. Postanowienie o wszczęciu śledztwa zawsze wydaje prokurator. Natomiast postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator lub Policja. Postanowienie wydane przez policję zatwierdza prokurator.

Czynności sprawdzające: Jeżeli zachodzi taka potrzeba, można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie. W takiej sytuacji, postanowienie o wszczęciu postępowania albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia. Czynności sprawdzające stosuje się także w wypadku podejmowania przez organy ścigania sprawdzenia własnych informacji, nasuwających przypuszczenie, że popełniono przestępstwo.

W postępowaniu sprawdzającym nie wolno: 1/ przeprowadzać dowodów z opinii biegłego, 2/ przeprowadzać czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie. Wyjątkowo uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu może nastąpić przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

Czynności w trybie art. 308 k.p.k. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi.

W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku czynności wymienionych wcześniej przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu. W wypadku przewidzianym wyżej, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo, w razie braku warunków do jego sporządzenia, umarza się postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej.

W sprawach, w których obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa, postanowienie o przedstawieniu zarzutów wydaje prokurator. Czynności, o których mowa w § 1 i 2 art. 308, mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności. W tych wypadkach czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności.

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE 1/ ŚLEDZTWO 2/ DOCHODZENIE Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie, postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną. W przypadku zawiadomienia o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe lub własne dane organu ścigania świadczą o popełnieniu takiego przestępstwa, Policja przekazuje wszystkie zebrane materiały niezwłocznie prokuratorowi.

Śledztwo prowadzi się w sprawach: 1/ których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego ( art. 25 k.p.k.), 2/ o występki, gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, Służby Celnej, CBA, 3/ o występki, gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz SG, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad tym organem, w zakresie spraw należących do tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych, 4/ o występki, co do których nie prowadzi się dochodzenia, 5/ o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowił ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

Śledztwo prowadzi prokurator, ale: 1/ może on powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie, albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa, w wypadkach określonych w art. 309 § 2 i 3 może powierzyć Policji jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa, 2/ utrwalenie przesłuchania świadków przez policję następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności. Przepisu art. 148 § 2 zdanie pierwsze nie stosuje się, 3/ w sytuacji, o której mowa powyżej, Policja może dokonać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba. W tej sytuacji Policja utrwala wypowiedzi świadka w formie notatki urzędowej. W wypadkach niecierpiących zwłoki Policja może sporządzić protokół, o którym mowa w punkcie 2,

4/ prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, 5/ w toku powierzonego śledztwa, Policja występuje z wnioskiem do prokuratora o przesłuchanie świadka, jeżeli jego zeznania mogą mieć szczególne znaczenie dla procesu.

Czas prowadzenia śledztwa: 1/ powinno być ukończone w ciągu trzech miesięcy, 2/ w uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora przełożonego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż 1 rok, 3/ w szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny, może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony.

DOCHODZENIE Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: 1/ zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym, że w wypadku przestępstw p-ko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł., 2/ przewidziane w art. 159, 254a i 262 § 2 k.k., 3/ przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 oraz 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł.

Nie prowadzi się dochodzenia: 1/ w sprawach o przestępstwa określone w art. 155, 156§2, 157a§1, 165§2, 168, 174§2, 175, 181-184, 186, 201, 231§1 i 3, 240§1, 250a§1-3, 265§3, 2/ o przestępstwa określone w rozdziale XXXVI k.k. – z wyjątkiem art. 297 i 300, 3/ o przestępstwa określone w rozdziale XXXVII k.k.

Dochodzenie prowadzi Policja lub organy o których mowa w art. 312 k. p Dochodzenie prowadzi Policja lub organy o których mowa w art. 312 k.p.k., chyba, że dochodzenie prowadzi prokurator. Dochodzenie powinno być zakończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurat może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w uzasadnionych wypadkach – na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy niż rok. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

Odformalizowanie dochodzenia 1/ postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu mogą być zamieszczone w protokole, o którym mowa w art. 304a, 2/ nie wydaje się postanowienia o przedstawieniu zarzutów chyba, że podejrzany jest tymczasowo aresztowany, 3/ nie wydaje się postanowienia o zamknięciu dochodzenia chyba, że podejrzany jest tymczasowo aresztowany, 4/ dochodzenie skrócone można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Należy jednak przesłuchać pokrzywdzonego, podejrzanego, przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć.

Przedstawienie zarzutów Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania lub zebrane w jego toku uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza się je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba, że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Jeżeli w toku postępowania okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, kiedy zarzucany czyn należy zakwalifikować z surowszego przepisu – wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu oraz przesłuchuje się go.

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera: wskazanie podejrzanego (pojawia się strona procesowa), dokładne określenie zarzucanego mu czynu, określenie kwalifikacji prawnej. Podejrzany ma prawo: żądać podania mu ustnie podstaw zarzutu, żądać sporządzenia uzasadnienia zarzutu na piśmie – doręcza się w terminie 14 dni, w uzasadnieniu należy wskazać jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutu popełnienia przestępstwa.

Obowiązki związane z pouczeniem podejrzanego 1/ przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach: do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, do informacji o treści zarzutów i ich zmianach, do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, do korzystania z pomocy obrońcy ( w tym do wystąpienia o obrońcę z urzędu – art. 78 k.p.k.) do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania,

2/ podejrzanego należy także pouczyć: o uprawnieniach określonych w art. 23 a § 1, art. 72 § 1 i art. 301, o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 133 § 2, art. 138 i art. 139. Pouczenie należy wręczyć podejrzanemu na piśmie; podejrzany otrzymane pouczenie potwierdza podpisem.

Zakończenie postępowania przygotowawczego 1/ postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, 2/ postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw ( jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 k.p.k. lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia, nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw), 3/ postanowienie o zamknięciu śledztwa ( dochodzenia).

Zamknięcie śledztwa ( dochodzenia) 1/ sporządzenie i wniesienie aktu oskarżenia, 2/ sporządzenie i wniesienie aktu oskarżenia wraz z wnioskiem z art. 335 k.p.k., 3/ wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających, 4/ wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego.

Nadzór prokuratora nad postępowaniem karnym Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi. Prokurator jest obowiązany czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem nadzorowanego przez siebie postępowania. W razie niewykonania przez organ nie będący prokuratorem postanowienia, zarządzenia lub polecenia wydanego przez prokuratora sprawującego nadzór; na jego żądanie przełożony funkcjonariusza wszczyna postępowanie służbowe. Informację o wyniku postępowania przekazuje się prokuratorowi.

Z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może w szczególności: - zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia, - żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania, - uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia, - wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie.

Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym: 1/ zastosowanie tymczasowego aresztowania (przedłużenie t.a.) 2/ stosowanie aresztu wobec świadka, biegłego, tłumacza lub specjalisty ( jako kara porządkowa), 3/ kierowanie podejrzanego na badania psychiatryczne połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym, 4/ orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcie sumy poręczenia, 5/ wydawanie lub odwołanie listu żelaznego, 6/ zarządzanie kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów, 7/ zezwolenie na przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy adwokackej, dziennikarskiej, lekarskiej, notarialnej, radcy prawnego,

8/ przesłuchanie świadka, co do którego zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie mógł być przesłuchany na rozprawie, 9/ przesłuchanie świadka pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat ( art. 185a k.p.k.), 10/ możliwość przesłuchania świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat ( art. 185b k.p.k.), 11/ obowiązek przesłuchania podejrzanego przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania, 12/ rozpatrywanie zażaleń na postanowienia np. o umorzeniu, odmowie wszczęcia postępowania, rozpatrywanie zażaleń na zatrzymanie osoby.