NOWA DEFINICJA FORMALNA POLSKIEJ FRAZY NOMINALNEJ IPIPAN * Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW śr , pok. 1 Konsultacje: śr , pok. 1 Adres internetowy:

Program Cel Motywacja (Pre)historia Dziury i błędy w opisie fno fno: co to jest? Format i parametry Przykładowe reguły Rozwiązanie I: jałowa rekursja Rozwiązanie II: realizacje atrybutywne Rozwiązanie III: opis przecinka Luźne końce… –2–2

Cel Prezentacja projektu przebudowy GFJP. Łóżko testowe: opis jednej jednostki składniowej. Pokaz gotowych rozwiązań kilku problemów teoretycznych i praktycznych. –3–3

Motywacja GFJP była / jest testowana ( Świgra). GFJP musi być poprawiona / rozbudowana (?). Dlaczego nie napisać GFJP lepiej? Zacząć od jakiejś jednostki składnikowej. fno: fraza (jednostka prostsza niż zdaniowa); nominalna (jednostka ważna, częsta w tekstach, strukturalnie bogata); jednostka oddolna. –4–4

(Pre)historia (1) Szpakowicz, S., Świdziński, M.: Formalna definicja równorzędnej grupy nominalnej we współczesnej polszczyźnie pisanej. Warszawa Maszynopis powielony. Również w: Studia gramatyczne t. IX, Wrocław Świdziński, M.: Gramatyka formalna języka polskiego, Warszawa Świdziński, M., Derwojedowa, M., Rudolf, M.: A computational account of multi-word numeral phrases in Polish. Linguistik International Band 10. Investigations into Formal Slavic Linguistics. Contributions of the FDSL IV. Frankfurt am Main i in –5–5

(Pre)historia (2) Świdziński, M., Derwojedowa, M., Rudolf, M.: Two formal approaches to Polish numeral phrases implemented. Studia z gramatyki i leksykologii języka polskiego. Red. M. Gębka-Wolak, I. Kaproń-Charzyńska, M. Urban. Toruń Woliński, M.: Komputerowa weryfikacja gramatyki Świdzińskiego. Rozprawa doktorska. IPI PAN: Warszawa Świdziński, M.: A DCG account of Polish relative constructions. [W:] Human Language Technologies as a Challenge for Computer Science and Linguistics. Proceedings of the 3rd L&T Conference, October 5-7, 2007, Poznań, Poland. Poznań –6–6

(Pre)historia (3) Świdziński, M., Woliński, M.: Towards a new version of the formal grammar of Polish: the NP redefined. [W:] Formal Description of Slavic Languages FDSL-7. University of Leipzig, 30 November – 2 December, Book of Abstracts, Leipzig –7–7

Dziury i błędy w opisie fno (1) Brak definicji fraz z koordynacją. Brak definicji fraz z liczebnikiem. Brak definicji fraz liczebnikowych. …………. –8–8

Dziury i błędy w opisie fno (2) Są to także błędy ogólne!!! 1.Mechanizm jałowej rekursji. 2.Realizacja przymiotnikowa fno. 3.Opis przecinka. –9–9

Dziury i błędy w opisie fno (3) 1. Jałowa rekursja Hierarchia kanoniczna: –Fraza nominalna (FNO) –Konstrukcja nominalna z dopełniaczem (KNODOP) –Konstrukcja nominalna z frazą przyimkową (KNOPM) –Konstrukcja nominalna z atrybutem (KNOATR) –Konstrukcja nominalna z inkorporacją (KNOINK) –Konstrukcja nominalna (KNOM) – 10

Dziury i błędy w opisie fno (4) -FNO = KNODOP FZD -KNODOP = KNOPM FNO -…………….. -KNOM = FNO KNOM (p, rl, o, neg, z, kl) = FNO (p, rl, o, neg, NI, z, kl). (NO48) – 11

Dziury i błędy w opisie fno (5) 2. Realizacja przymiotnikowa fno -FNO = KNODOP FZD -KNODOP = KNOPM FNO -…………….. -KNOATR = FPT -…………….. KNOATR (p, rl, 3, neg, i, z, kl) = FPT (p, rl, st, neg, i, z, kl). (NO38) – 12

Dziury i błędy w opisie fno (6) 3. Opis przecinka Przecinek jako jednostka składniowa – duży problem ogólny: -wielofunkcyjność słowa, -wielomotywacyjność wystąpień przecinka ortograficznego -opcjonalność w pewnych kontekstach W GFJP – przecinek pusty międzyspójnikowy: % Wiem, że jeśli przyjdą, umrę. % * Wiem, że, jeśli przyjdą, umrę. – 13

fno: co to jest? (1) Występuje jako realizacja lub składnik: –frazy wymaganej, –frazy luźnej, –frazy przyimkowo-nominalnej, –frazy nominalnej (w szczególności skoordynowanej), –frazy przymiotnikowej. – 14

fno: co to jest? (2) Ma różne struktury: –współrzędną –podrzędną –egzocentryczną Ma różne centra: –rzeczownikowe –liczebnikowe –zaimkowe różnych typów –przymiotnikowe (?) –gerundialne (?) – 15

fno: co to jest? (3) Ma bogaty zestaw cech gramatycznych: –przypadek –rodzaj –liczba –osoba –klasa (centrum) …….. Gęsta sieć uzgodnień wewnętrznych i zewnętrznych – 16

Format i parametry (1) fno(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk [, Poz]) fnokoor(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk [, Poz, Sp]) – 17

Format i parametry (2) Pprzypadek R/Lrodzaj i liczba Oosoba Negnegacja Iinkorporacja: bowiem, natomiast, więc, zaś, ni, bp; R/L Pnwpytajno-niepytajność: npyt, pyt, pz, wz Klklasa: rzecz, os, co, kto, który, jaki, nuzg, uzg Taktaktylowatość: tk, tyle Subnad-podrzędność: na, po Pkprzecinkowość końcowa: bp, stan Poz pozycja: pre, post, egz Spoznaczenie spójnika – 18

Format i parametry (3) Porządek zapisu reguł: Pnw dowolne Pnw = pyt Pnw = npyt Pnw = wz Pnw = pz – 19

Przykładowe reguły (1) fno(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), fno(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, na, bpk), { rozne(Kl, co) }, fzd(który, nk, A, C, T, Neg2, R/L, po, Pk). % Chłopiec, którego znam, [umarł.] % Chłopiec, którego znam [, który umarł, nie przyjdzie.] – 20

Przykładowe reguły (2) fno(mian, nij/poj, 3, Neg, I, pyt, licz, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), fpt(mian, R/L, St, Neg1, I1, Pnw1, Kl1, Tak1, po, Pk1), { oblink(I, I1, I2), oblink(I, I2, I3), oblnegf(Neg, Neg1, Neg2) }, flicz(mian, R/L, O, Neg2, I2, Pnw2, nuzg, Tak2, na, Pk2), fno(dop, R/L, O, Neg3, I3, Pnw3, Kl3, Tak3, po, Pk), { rozne(R, mos), rowne(pyt, Pnw1.Pnw2), rowne(Pnw1, npyt.pyt), rowne(Pnw2, npyt.pyt), rowne(Pnw3, npyt.pyt), obltak(Tak, Tak1, Tak2), rozne(Kl3, licz), obltak(Tak, Tak2, Tak3) }. % Które pięć facetek [było zaproszonych?] % Te pięć z której klasy facetek [przyszło?] – 21

Rozwiązanie I: jałowa rekursja fnoprzecspojfno fnospojfno spojfno przec spoj fno fnokoor fno fzd fno(...,I,...) spoj(Tsp, I, ni) fno bez podrzędnika [różne realizacje]: formarzecz, zaimpyt, zaimwzg, zaimos,... – 22

Rozwiązanie II: realizacje atrybutywne (1) Nie ma takiej realizacji ogólnej!!! Zamiast niej – wyliczanka realizacyj szczegółowych: Pnw dowolne: Przymiotnik fno(P, R/L, 3, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), fpt(P, R/L, St, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, na, Pk), { rowne(St, wyz.naj) }. % Nowszą od czego [czytano?] % Najnowszej [nie czytano.] – 23

Rozwiązanie II: realizacje atrybutywne (2) Liczebnik porządkowy fno(P, R/L, 3, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), flicz_porz(P, R/L, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, na, Pk). % Drugiego [widziałem.] – 24

Rozwiązanie II: realizacje atrybutywne (3) Zaimek przymiotny fno(P, R/L, 3, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), fno_zaim_przym(P, R/L, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk). % Każdą [lubiłem.] % [Nie znam] żadnej [.] Jest osobna definicja fno_zaim_przym – 25

Rozwiązanie II: realizacje atrybutywne (4) Pnw = wz fno(P, R/L, 3, Neg, I, wz, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), przyimek(Forma, dop), { rowne(Forma, z.spośród) }, fno(dop, R/mno, O, Neg1, I1, wz, Kl1, Tak1, po, Pk1), { oblnegf(Neg, Neg1, Neg2), oblink(I, I1, I2), obltak(Tak, Tak1, Tak2) }, fno_zaim_przym(P, R/L, Neg2, I2, Pnw2, Kl2, Tak2, na, Pk). % [Książek, ] z których żadnej [nie znam, nie czytano.] – 26

Rozwiązanie III: opis przecinka (1) Problem: % Chłopiec, którego znam, umarł. % * Chłopiec, którego znam umarł. % Umarł chłopiec, którego znam. % * Umarł chłopiec, którego znam,. % Chłopiec, którego znam, który umarł, nie przyjdzie. % Chłopiec, którego znam,, który umarł, nie przyjdzie. – 27

Rozwiązanie III: opis przecinka (2) fno(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, Sub, Pk) --> s(no#), fno(P, R/L, O, Neg, I, Pnw, Kl, Tak, na, bpk), { rozne(Kl, co) }, fzd(który, nk, A, C, T, Neg2, R/L, po, Pk). Jednostki zawierające przec lub spoj(przec,…) zdanie (koordynacja!!!) fw fl fno fpt fzd – 28

Rozwiązanie III: opis przecinka (3) W regułach definiujących te jednostki składnik przedprzecinkowy / przedspójnikowo-przecinkowy X dostaje wartość bpk. W regule definiującej wypowiedzenie jednostka zdanie ma wartość bpk. Wewnątrz X wartość ta spada na składnik końcowy. Dla X = fzd są dwie realizacje: -stan – z przec na końcu -bpk – bez przec na końcu Dla X będącego frazą bez przecinka każda realizacja jest stan. – 29

Rozwiązanie III: opis przecinka (4) % Chłopiec, którego znam [Pk = stan], umarł. % * Chłopiec, którego znam umarł. % Umarł chłopiec, którego znam [Pk = bpk]. % * Umarł chłopiec, którego znam,. % Chłopiec, którego znam [Pk = bpk], który umarł, nie przyjdzie. % Chłopiec, którego znam,, który umarł, nie przyjdzie. – 30

Rozwiązanie III: opis przecinka (5) Problem przecinka początkowego: rozwiązany przez parametr I (?). % Kto pyta, nie błądzi. % *, Kto pyta, nie błądzi. Pozostaje problem opisu braku przecinka wewnątrz fzd o pierwszym składniku będącym fzd: % Wiem, że kto pyta, nie błądzi. % * Wiem, że, kto pyta, nie błądzi. – 31

Luźne końce… (1) Definicja frazy liczebnikowej (banał…). Porządna definicja fno z koordynacją. Opis fno egzocentrycznej: % Chłopiec i dziewczyna [przyszli.]egz % My i dziewczyna [przyszliśmy.]egz % [Przyszli] chłopiec i dziewczyna [.]egz % [Przyszliście] chłopiec i wy [.]egz % [Przyszedł] chłopiec i dziewczyna [.] post % [Przyszedł] chłopiec i ktoś jeszcze [.] post % [Przyszedł] chłopiec i dwie dziewczyny [.] post % [Przyszedł] chłopiec i pięć dziewczyn [.] post – 32

Luźne końce… (2) % Chłopiec i ktoś jeszcze [przyszedł.]pre % Chłopiec i dwie dziewczyny [przyszły.]pre % Chłopiec i pięć dziewczyn [przyszło.]pre Ale także: % naszych Jasia i Marysi % kochane Joasiu i dziewczyny % tymi filozofią i matematyką – 33

Dziękuję za uwagę!!! – 34