Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym (1) Parametry: T, x1α,x1β,(p) α 1(T,p,x1) = 1(T,p,x1) 2(T,p,x1) = 2(T,p,x1) x1β β 10(T,p) + RTlna1(T,p,x1) = 10(T,p) + RTlna1(T,p,x1) 20(T,p) + RTlna2(T,p,x1) = 20(T,p) + RTlna2(T,p,x1) x1α p,T a1(T,p,x1) = a1(T,p,x1) a2(T,p,x1) = a2(T,p,x1)

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym (2) Czy równowaga pomiędzy ciekłymi fazami może zaistnieć dla roztworu doskonałego? α α x1α x1β β x1β β x1 x1α x1 = x1 x2 = x2 p,T Równowaga ciecz-ciecz (rozpad fazy ciekłej na dwie współistniejące fazy) możliwa jest tylko dla roztworów wykazujących duże dodatnie odchylenia od doskonałości.

Mieszanie na poziomie molekularnym (1) Roztwór doskonały – mieszanie swobodne

Mieszanie na poziomie molekularnym (2) w otoczeniu cząsteczki dominują cząsteczki dodatnie odchylenia od doskonałości Roztwór niedoskonały – mieszanie nieprzypadkowe w otoczeniu cząsteczki dominują cząsteczki

Mieszanie na poziomie molekularnym – rozpad na dwie fazy ciekłe (3) faza α faza β

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – interpretacja w kategoriach stabilności α x1β β x1α faza stabilna faza niestabilna

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – krzywe rozpuszczalności (1) górna krytyczna temperatura mieszalności górny krytyczny punkt mieszalności T p = const Tg K T=T(xBβ, p = const) T=T(xBα, p = const) A B C α β cięciwa równowagi α + β reguła dźwigni: A xBα xB β B xB luka mieszalności

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – krzywe rozpuszczalności (1) górna krytyczna temperatura mieszalności górny krytyczny punkt mieszalności T p = const Tg K T=T(xBβ, p = const) T=T(xBα, p = const) zanik zmętnienia pojawienie się zmętnienia α β α + β A xBα xB β B xB luka mieszalności

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – krzywe rozpuszczalności (2) T p = const α + β dolna krytyczna temperatura mieszalności dolny krytyczny punkt mieszalności α β Td K A B xB

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – krzywe rozpuszczalności (3) T T p = const p = const α2 Tg α2 + β2 β2 Td α α + β β Tg α1 + β1 Td α1 β1 K Td xB B A xB B A

Równowaga ciecz-ciecz w układzie dwuskładnikowym – krzywe rozpuszczalności (4) T p = const β α α + β xB A B

Równowaga ciecz-ciecz-para (1) heteroazeotrop c1 + c2 c2 c2+g c1 c1+g reguła faz: 2 (składniki) + 2 – 3 (fazy) = 1 ale dla T = const λ = 0 (!) układ inwariantny → nad luką mieszalności ciśnienie musi być stałe g x1c1 x1c2 A/R = 750 K; T = 300 K

Równowaga ciecz-ciecz-para (2) heterozeotrop c2 c1 + c2 c1 c2 + g c1+g g x1c1 x1c2 A/R = 750 K; T = 300 K

Równowaga ciecz-ciecz-para (3) – przypadek graniczny – całkowity brak mieszalności w fazie ciekłej T = const Równowaga ciecz-para faza α faza β py1 = p1o x11 py1 = p1o x11 py2 = p2o x22 py2 = p2ox22 g pBo Równowaga ciecz-ciecz x11 = x11 x22 = x22  1 pAo  1 Ac+ Bc py1 = p1o py2 = p2o ------------------------- p = p1o + p2o Ważny wniosek → prężność pary nasyconej nad mieszaniną cieczy praktycznie niemieszających się jest większa od prężności par czystych składników (a temperatura wrzenia jest niższa) → podstawa „destylacji z parą wodną” A xB B

Podział składnika pomiędzy dwie fazy ciekłe - ekstrakcja 3(T,p,x1, x3) = 3(T,p,x1, x3 ) a3(T,p,x1 ,x3) = a3(T,p,x1 ,x3 ) α [1,(2),3] x3β współczynnik podziału; w ogólnym przypadku zależny od stężenia β [(1),2,3] x3α p,T i współczynnik podziału nie zależy od stężenia Dla roztworów rozcieńczonych współczynniki aktywności w niesymetrycznym układzie odniesienia

Równowaga ciecz-ciało stałe – faza stała czysta skład roztworu nasyconego (rozpuszczalność) Parametry: T, x1,(p) c (1,2) x1 współczynnik aktywności s (1) p,T entalpia topnienia składnika (1) (stałego) normalna temperatura topnienia składnika (1) (stałego) Rozpuszczalność doskonała (równanie Schrödera):

Rozpuszczalność doskonała benzen (1) + toluen (2) c c + (2)(s) równowaga (1)(s) + c c + (1)(s) równowaga (2)(s) + c λ = n + 2 - f równowaga (1)(s) + (2)(s) + c TE (1)(s) + (2)(s) λ = 2 + 2 – 3 = 1 = (0) x1E Eutektyk prosty

Czynniki wpływające na rozpuszczalność (1) Tt1 = 290 K Tt1 = 278,7 K niska temperatura topnienia sprzyja rozpuszczalności

Czynniki wpływające na rozpuszczalność (2) ∆Ht1 = 12 kJ/mol ∆Ht1 = 9,87 kJ/mol niska entalpia topnienia sprzyja rozpuszczalności

Czynniki wpływające na rozpuszczalność (3) benzen (1) + toluen (2); ∆Ht1 = 9,87 kJ/mol; Tt1 = 278,7 K A/R = 500 K; GE > 0 id A/R = - 500 K; GE < 0 Dodatnie odchylenia od doskonałości ograniczają rozpuszczalność, ujemne zwiększają

Diagram fazowy rozpuszczalności H2O + NaCl TtopB= 801 oC wykres uproszczony TtopA= 0 oC c + As TE = -21 oC xBE = 0,064

Eutektyk prosty – krzywe chłodzenia p = const a b c b a TtopB TtopA c c + Bs A B C c + As As + Bs A xB B τ odcinek ~ Bs odcinek ~ c

Eutektyk prosty A + B + przemiana polimorficzna (1) p=const a a T TtopA c TtopB(α) c + Bαs Tpol(β→α) c + As c + Bβs As + Bs τ A xB B

Eutektyk prosty A + B + przemiana polimorficzna (2) p=const TtopA c TtopB(α) c + As c + Bαs As + Bαs Tpol(β→α) As + Bβs B A xB

Związek międzycząsteczkowy (AB) topiący się kongruentnie p = const TtopB c TtopA temperatura topnienia (kongruentnego) związku AB TtopAB c + Bs c + As c + ABs As + ABs ABs + Bs B A AB xB

Związek międzycząsteczkowy (AB) topiący się kongruentnie – krzywe chłodzenia p=const TtopB a b c a c b T c TtopA c + Bs c + ABs c + As As + ABs ABs + Bs A AB B xB τ

temperatura topnienia inkongruentnego związku AB Związek międzycząsteczkowy (AB) topiący się inkongruentnie - perytektyk TtopB T p=const c punkt perytektyczny TtopA temperatura topnienia inkongruentnego związku AB c + Bs P punkt eutektyczny c + As c + ABs E ABs + Bs As + ABs B A AB xB Różnice pomiędzy eutektykiem i perytektykiem: E – (s1,c,s2), P – (c,s1,s2)

Związek międzycząsteczkowy (AB) topiący się inkongruentnie – krzywe chłodzenia p=const TtopB T T TtopA c + Bs P c + As E c + ABs As + ABs ABs + Bs A xB AB B τ

Równowaga ciecz-ciało stałe - rozpuszczalność w obu fazach Parametry: T, x1c,x1s, (p) Rozpuszczalność doskonała: T = T(x1c, p = const) - równanie likwidusu. T = T(x1s, p = const) - równanie solidusu

Pełna rozpuszczalność w obu fazach T p=const TtopB T c c + αs likwidus TtopA solidus αs xB A B τ

Pełna rozpuszczalność w obu fazach p=const T c TtopA TtopB c + αs c + αs αs B A xB

Ograniczona rozpuszczalność w obu fazach T p=const TtopB T p=const c TtopA TtopB c c + βs c + αs c + βs βs c + αs βs TtopA αs+βs αs αs+βs αs A B B xB A xB

Ograniczona rozpuszczalność w obu fazach T p=const T p=const TtopB a a TtopB TtopA b c c+βs P c+βs c + αs βs c + αs βs αs E TtopA αs αs+βs αs+βs xB xB A B A B

Ograniczona rozpuszczalność w obu fazach + związki międzycząsteczkowe p=const T TtopB c c + βs βs c + δs TtopA δs + βs c + αs c + γs γs δs αs γs + δs αs + γs xB A C D B

Diagram fazowy LiF + LiOH – eutektyk prosty                                                                                                           

Diagram fazowy Cd + Zn

Diagram fazowy Pb + Au

Diagram fazowy Ag + Au

Diagram fazowy Au + Pt

Diagram fazowy Au + Cr

Układ trójskładnikowy, dwufazowy (α,β) Parametry: T,p, x1α, x2α, x1β, x2 β λ = n + 2 – f = 3 + 2 – 2 = 3 Jeden stopień swobody [zależność typu y = f(x)] otrzymujemy dla ustalonych dwóch parametrów – zwykle T i p. Mamy wtedy: x1α = f( x2α,T,p = const) i x1β = f( x2 β;T,p = const)

Ułamki molowe w układach trójskładnikowych x2 0 ≤ x1 ≤ 1 0 ≤ x2 ≤ 1 0 ≤ x3= 1 – x1 – x2 ≤ 1 1 x1 + x2 = 1 x1 1

Równowagi fazowe w układach trójskładnikowych – trójkąt Gibbsa xA = 0,20 xB = 0,10 xC = 0,70 0,10 0,20 0,70 B A

krzywa równowagi (stężenie roztworu nasyconego względem A) B B C C A C T = T1 = const, p = const cięciwy równowagi krzywa równowagi (stężenie roztworu nasyconego względem A) 2 fazy – As + c 1 faza - c A B

T T2 A B B C C A C T = T2 = const, p = const A B

T T3 A B B C C A C T = T3 = const, p = const A B

T T4 A B B C C A C T = T4 = const, p = const A B punkt eutektyczny A + C A B

tu są trzy fazy w równowadze → As + Cs + c B B C C A C tu są trzy fazy w równowadze → As + Cs + c T = T5 = const, p = const 3 A B

T T6 A B B C C A C T = T6 = const, p = const 3 3 A B

T T7 A B B C C A C T = T7 = const, p = const 3 3 A B

T T8 A B B C C A C T = T8 = const, p = const W układach dwuskładnikowych faza ciekła nie występuje; istnieje wciąż jednak w układzie trójskładnikowym 3 3 3 A B

potrójny punkt eutektyczny (s1,s2,s3,c) A B B C C A C T = T9= const, p = const potrójny punkt eutektyczny (s1,s2,s3,c) 3 3 E3 3 A B

Diagram fazowy Al + Ti

Układy – dwie sole + woda Problem: Liczba rzeczywistych składników dla substancji jonowych Np.: 1. NaF + KNO3 + H2O – 3 składniki (?) 2. Na+, F-, K+, NO3-, H2O - 5 składników (?) 1. NaF + KNO3 + H2O + (KF + NaNO3) – 5 składników (?) NaF + KNO3 + H2O + (KF + NaNO3) – 5 składników + równowaga: NaF + KNO3 = KF + NaNO3 → 4 niezależne składniki 2. Na+, F-, K+, NO3-, H2O - 5 składników + warunek elektroobojętności roztworu

Układy – dwie sole o wspólnym jonie + woda 1. NaF + KF + H2O - 3 składniki 2. Na+, F-, K+, H2O - 4 składniki + warunek elektroobojętności roztworu = 3 składniki niezależne Układ dwie sole o wspólnym jonie + woda jest układem trójskładnikowym

T T* NaCl NaCl H2O KCl KCl H2O KCl T = T* =const, p = const 3 NaCl H2O odparowanie H2O 3 dodawanie NaCl NaCl H2O

Typowy diagram rozpuszczalności - dwie sole o wspólnym jonie + woda; w układzie występują hydraty B B·2H2O A·B·H2O A·H2O A·B·H2O B·2H2O B·2H2O skład roztworu nasyconego względem 2 faz stałych 3 3 skład roztworu nasyconego względem 1 fazy stałej H2O A A·H2O T = const, p = const

Równowaga ciecz-ciecz w układach trójskładnikowych (1) miareczkowanie (A + B) składnikiem C) krytyczny punkt mieszalności cięciwa równowagi β α A B T = const, p = const

Równowaga ciecz-ciecz w układach trójskładnikowych (2) B T = const, p = const

Równowaga ciecz-ciecz w układach trójskładnikowych (3) β A B A B T = const, p = const