Z problematyki badawczej systemu człowiek-środowisko Urszula Zych Andrzej Jędrzejowski

Układy funkcjonalno - przestrzenne Ekonomiczno - społeczny Przyrodniczy

Dominująca rola świata żywego w systemie człowiek - środowisko Człowiek pomimo swego rozwoju zawsze pozostanie zwierzęciem Człowiek wpływa na przyrodę głównie przez dostosowanie do swoich potrzeb świata żywego. Oddziaływania zwrotne przebiegają na tej samej drodze Gospodarowanie elementami przyrody ożywionej jest o wiele bardziej skomplikowanie niż elementami przyrody nieożywionej Przyroda żywa jest w dużym stopniu twórcą środowiska Świat żywy powstał w wyniku oddziaływania całokształtu warunków środowiska. Stanowi więc jego odbicie

Naturalne i wtórne układy biocenotyczne Przyroda dąży do otrzymania i utrzymania stanu swoistej równowagi Człowiek wraz ze swoim rozwojem modyfikuje zastałe układy strukturalno-przestrzenne wzbogacając je, bądź wręcz przeciwnie zubożając je

Poziomy oddziaływania człowieka na środowisko Osobniczy (fizjologia) – nikłe oddziaływanie Populacyjny (zaspokajanie podstawowych potrzeb – dostarczenie pokarmu; bezpieczeństwo; możliwość rozrodu) – zazwyczaj przekształcane są tylko najbardziej podatne na zmiany elementy środowiska – głównie szata roślinna i gleby Społeczny (zapewnienie dalszych możliwości rozwoju, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu) – występuje możliwość modyfikacji całego środowiska w sposób korzystny lub niekorzystny

Typy skutków oddziaływań ludzkich na środowisko Supletywny - wzbogacenie układu; powiększenie pojemności ekologicznej; zwiększenie produktywności (melioracje leśne; trwałe nawożenie pól) Kompensacyjny – wyrównanie braków spowodowanych nieodpowiednim gospodarowaniem terenu (nawożenie kompensujące; zmiana drzewostanu z naturalnego na sztuczny, bardziej produktywny) Redukcyjny – redukcja do minimum niektórych elementów środowiska (tereny zurbanizowane) Destrukcyjny – zaburzenie wszystkich elementów środowiska i przerwanie naturalnych więzi między nimi (usypiska, hałdy, nasypy)

System stadiów antropogenizacji Ekosystemy naturalne Ekosystemy seminaturalne Ekosystemy synantropijne (zmienione) Tendencja do zachowania równowagi termodynamicznej (stacjonarności układu) Równowaga termodynamiczna zaburzona. Poziom organizacji wewnętrznej utrwalony przez stałą ingerencję ludzką Równowaga termodynamiczna silnie zaburzona. Organizacja wewnętrzna nie istnieje, bądź jest silnie zaburzona Samoregulacja obiegu materii i energii w pełni dostosowania do potrzeb ekosystemu. Obieg w zasadzie zamknięty Samoregulacja obiegu materii i energii dostowana częściowo do potrzeb ekosystemu. Obieg otwarty, zależny od zabiegów ludzkich Samoregulacja obiegu materii i energii nie występuje lub jedynie w formie szczątkowej Układ strukturalnie zamknięty. Bez naruszenia struktury nie mogą doń wejść żadne nowe składniki Układ częściowo zamknięty. Nowe składniki mogą na krótki okres czasu wnikać do układu. Są one stopniowo zeń eliminowane Układ otwarty. Istnieje pełna możność wymiany między układami

System stadiów antropogenizacji c.d. Ekosystemy naturalne Ekosystemy seminaturalne Ekosystemy synantropijne (zmienione) Wtazechstronne i maksymalne wykorzystanie twórczych sił siedliska Wszechstronne, lecz ograniczone wykorzystanie twórczych sił siedliska Jednostronne, i ograniczone wykorzystanie twórczych sił siedliska Zdolność do homeostazy (samoodnawiania się) poprzez coraz to bardziej skomplikowane stadia przejściowe Zdolność, do częściowej homeostazy, ograniczona przez zabiegi ludzkie Brak zdolności do homeostazy, lub zachowana w formie szczątkowej Struktura harmonijna, stabilna, wyrażająca się w stałym składzie gatunkowym, stałych stosunkach ilościowych, stałym układzie warstw oraz strukturze wieku Struktura dysharmonijna lub harmonijna lecz labilna. Skład gatunkowy stały, natomiast stosunki ilościowe, warstwowość oraz rozmieszczenie zmienne Struktura dyscharmonijna.Skład gatunkowy zmienny. Stosunki ilościowe i rozmieszczenie zmienne, determinowane przez formy działalności ludzkiej

Dwa podstawowe problemy, których rozwiązanie jest konieczne by społeczeństwa przyszłości mogły prawidłowo się rozwijać. Ochrona środowiska życia człowieka przed skutkami własnej działalności. Prawidłowe rozdysponowanie terenu z punktu widzenia potrzeb ludzkich i możliwości środowiska. Ocena funkcjonalnej przydatności. Określenie czy użytkowanie w ten sposób terenu będzie opłacalne w przyszłości?

Dwie metody oceniania walorów środowiska Syntetyczny – oceniający środowisko jako arenę życia człowieka we wszelkich jego przejawach Ustalający przydatność terenu dla określonych form użytkowania Wzór na sprawność danego układu: P S- sprawność danego układu S = — P- potencjał energetyczno strukturalny O O- suma czynników ograniczających

Wzór na rzeczywistą sprawność danego układu: Pn + Pw Srz = On + Ow Srz- rzeczywista sprawność układu Pn- potencjał naturalny elementów biotycznych i abiotycznych Pw- potencjał wniesiony On- opór naturalny elementów biotycznych i abiotycznych Ow- opór wniesiony Na postawie tego wzoru można opracować model optymalnego zagospodarowania środowisk a co za tym idzie wyznaczyć kierunki ewentualnej transformacji form użytkowania. Zwiększenie sprawności układu może nastąpić bądź przez wzrost potencjału, bądź przez zmniejszenie oporu lub oba te działania razem.

Metody regulowane przez ustawy Metody w badaniu potencjału środowiska. Metody regulowane przez ustawy ( często nieprzydatne i nie brane pod uwagę) Oparte na osiągnięciach fitosocjologii (przydatne w ocenach kompleksowych jak i szczegółowych dla różnych form użytkowania dotyczących świata żywego) wyniki ekspertyz fitosocjologicznych to: - Mapy roślinności rzeczywistej - Mapy potencjalnej roślinności naturalnej Dzięki temu możemy uzyskać opracowania szczegółowe dotyczące innych cech środowiska: stosunków wodnych, wartości użytkowej gleb itp.

Metody oparte na kwalifikacji ilościowej: Metody w badaniu potencjału środowiska c.d. Metody oparte na kwalifikacji ilościowej: - taksonomiczno – numeryczna (łatwość wypełniania ankiety, możność bezpośredniego przekazania danych maszynie liczącej, traktowanie każdego z elementów środowiska oddzielnie) - politomiczna (każdą cechę analizuje się w stosunku do poszukiwanej wartości w myśl zasady jeśli a to b, pozwala na obiektywne wyodrębnienie zjawisk najbardziej niekorzystnych a w konsekwencji na ich ograniczenie)

Warianty rozpatrywania sprawności potencjalnej środowiska: Miedzy potencjalnymi możliwościami środowiska a systemem gospodarowania pogłębiają się rozbieżności Zachodzi zgodność obu tych elementów Sposób użytkowania terenu nie jest zależy jedynie od warunków i możliwości środowiska naturalnego ale również rzutują na niego względy ekonomiczne, demograficzne, psychologiczna, kulturowe i inne. Rzeczywiste zagospodarowanie terenu można przedstawić w postaci zależności funkcyjnej.