TEORIA PUBLICZNEGO WYBORU FILOZOFIA A EKONOMIA TEORIA PUBLICZNEGO WYBORU stanowi próbę przełożenia działań racjonalnej jednostki (człowieka ekonomicznego) na decyzje zbiorowe zawarta jest w niej możliwość oceny tych decyzji ze względu na to, czy są one przez jednostkę akceptowane teoria ta posługuje się pojęciem homo oeconomicus homo oeconomicus - jednostka działająca racjonalnie, to znaczy zmierzająca do maksymalizacji swej szczęśliwości. Wybiera największą spodziewaną użyteczność racjonalnie.

CZŁOWIEK EKONOMICZNY - ISTOTA RACJONALNA? KRYTYKA: ekonomia behawioralna - nurt psychologiczny w ekonomii w nurcie tym podkreśla się, że w działaniach jednostek na rynku widoczne są elementy irracjonalne, które można opisać i sklasyfikować OBRONA (Gary Becker, Jon Elster, Bryan Caplan), pozornie irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić BECKER pracuje nad racjonalnym modelem tworzenia uczuć i przekonań religijnych BUCHANAN posługuje się pojęciem homo oeconomicus podkreślając, że jest to teoretyczne uproszczenie, a nie pełna koncepcja człowieka

AMARTYA SEN; problem związany z racjonalnością Rozważa koncepcje homo oeconomicus w kontekście związku pomiędzy egoizmem a dobrem ogółu Uważa, że opis zachowań jednostki jest niewystarczający. Wprowadza pojęcia: współodczuwanie i zobowiązanie Krytykuje: - ekonomiczną teorię użyteczności (związaną z teorią racjonalnego zachowania), która traktuje osobę jako posiadającą jedną preferencję. - założenie o racjonalności. Uważa je za konsekwencjalistyczne: ocenia się czyny i wybory poprzez ich konsekwencje W różnych odmianach teorii wyboru publicznego poszukuje się nowego modelu działań jednostki.

POJĘCIE RACJONALNOŚCI Racjonalizm - kierunek filozofii, zajmujący się badaniami dotyczącymi problematyki rozumu. Racjonalność - wiąże się z poznaniem i z działaniem człowieka. Jest to sfera odrębna od rozumu. Racjonalność metodologiczna - sposób postępowania, oceniany z punktu widzenia zgodności działania z wiedzą posiadaną przez działającego, niezależnie od zgodności tej wiedzy z obiektywnym stanem rzeczy Racjonalność rzeczowa - dobór środków odpowiednich w danej obiektywnej sytuacji Współcześnie racjonalność działania jednostek jest oceniana niezależnie od efektów, które owe działania w świecie powodują

O RACJONALNOŚCI c.d. KARTEZJUSZ nadał filozofii nowożytnej orientację racjonalistyczną. Chciał zbudować system filozoficzny oparty na racjonalizmie, zawierający pełną wiedzę o świecie. Podstawę miała stanowić metafizyka Głównymi dziedzinami zastosowania: etyka, medycyna i mechanika Uważał, że ta metoda ma uniwersalne zastosowanie, ale nie chciał jej stosować w polityce („łatwo jest obalić ustrój, lecz trudno go odbudować”)

PANSOFIA; racjonalna polityka Próbowano znaleźć sposób na racjonalne przebudowanie sfery polityki Tu pojawia się pojęcie pansofii. - utopia polityczna dotycząca projektu przebudowy stosunków politycznych w Europie - uwzględniała religijny wymiar życia społeczeństwa - w koncepcjach zakładano: * zbudowanie wiedzy o społeczeństwie i o teorii państwa oraz * rozwiązanie sporów wyznaniowych oczekiwany efekt - zjednoczenie się polityczne i religijne państw Europy - klęska UTOPII

RACJONALNA ETYKA - KARTEZJUSZ Podstawą systemu była metafizyka, w której istnienie Boga jawiło się jako niekwestionowane (czyli nie był to zamiar ateistyczny) Racjonalna etyka miała wskazywać szczegółowe zasady działania, którymi jednostka, obdarzona przez Boga wolnością powinna się kierować Racjonalne postępowanie było więc wyborem zasad ustalonych przez Boga, wyborem wolnym, ponieważ zawsze człowiek mógł powiedzieć „nie” i odrzucić te zasady Było to rozwiązanie problemu na gruncie metodologicznym

RACJONALNA ETYKA - DAVID GAUTHIER Próbował stworzyć etykę racjonalną, nieodwołującą się do metafizycznych założeń i nieopartą na teologicznych podstawach problemem przy zdefiniowaniu działania etycznego jako działania racjonalnego jest brak pełnej wiedzy jednostki o intencjach i zamiarach innych osób, z którymi wchodzi ona w relacje stara się zbudować etykę sytuacyjną, wypracować racjonalne strategie w różnych okolicznościach bada możliwość oraz charakter współpracy między jednostkami rozpatrując ją na gruncie racjonalnym, jak i w szczególnym przypadku działań etycznych

KONCEPCA ZDROWEGO ROZSĄDKU Thomas Reid - zdr. rozs. - zdolność do empirycznego budowania teorii. - twierdził, że większość ludzi ma tylko zdr. roz., a zdatny do wnioskowania rozum przysługuje tylko nielicznym David Hume - zdr. roz. - pozaintelektualna zdolność, nie jest kategorią poznawczą -zdr. roz. ma zastosowanie tylko w etyce i w polityce Kant - protestuje przeciw sądom zdr. roz., które przekraczają zakres doświadczenia oraz pretendują do uniwersalnej ważności i obowiązywalności Michał Wiszniewski - zdr. roz. związany jest z inteligencją praktyczną

CO TO JEST UMYSŁ EKONOMICZNY, A CZYM JEST ZDROWY ROZSĄDEK? - PETTIT Zdrowy rozsądek - potoczny sposób myślenia i postrzegania świata Umysł ekonomiczny - specyficzne założenia przyjmowane przez ekonomistów w odniesieniu do umysłów jednostek, których zachowania opisują Uważa, że o umyśle ekonomicznym można mówić tylko w znaczeniu wirtualnym. przejawia się on w zachowaniach rynkowych z pełną wyrazistością, zaś w interakcjach osobistych słabo, czasami niedostrzegalnie. Inne podejście - uznanie sprzeczności i nieuzgadnialności umysłu ekonomicznego oraz zdrowego rozsądku. Czyli zgodzenie się na to, że jednostka zachowuje się inaczej na rynku, a inaczej w relacjach z ludźmi

PODSUMOWANIE Ekonomia jest w znacznym stopniu zmatematyzowana przybrała kształt modeli nie troszczących się o podobieństwo ze światem rzeczywistym jest teorią, w której człowiek jawi się jako istota racjonalna (mimo, że teoria homo oeconomicus nie wyczerpuje w pełni natury ludzkiej) szuka się dziś nowych ujęć, by wyjść z pułapki nadmiernie zracjonalizowanych koncepcji taką próbę podejmuje właśnie teoria wyboru publicznego jej twórcy krytykują zmatematyzowaną nadmiernie ekonomię i stawianie teorii odbiegających od rzeczywistego doświadczenia są za korzystaniem w niewielkim stopniu z teorii gier i teorii decyzji oraz za traktowaniem człowieka jako istoty wybierającej w konkretnej rzeczywistej sytuacji