Instrumenty finansowe

ROBERT MERTON: Istotą teorii finansów jest analiza zachowania się podmiotów przy alokacji i wykorzystaniu swoich zasobów, zarówno w przestrzeni jak i w czasie, w niepewnym otoczeniu

Teoria rynku finansowego (financial market theory) Komponenty: Matematyka finansowa Ekonometria finansowa Wycena instrumentów finansowych Analiza ryzyka Analiza finansowych szeregów czasowych Teoria inwestycji finansowych Finanse behawioralne

Matematyka finansowa Konstrukcja abstrakcyjnych modeli modeli, posiadających interpretację na gruncie finansów

Wycena instrumentów finansowych - Ustalenie sprawiedliwej wartości (fair value) instrumentu finansowego, która może być ceną kupna i sprzedaży instrumentu dla uczestników rynku, dysponujących pełną informacją, w warunkach rynku zrównoważonego (na ogół - bez możliwości arbitrażu)

Analiza ryzyka Charakteryzacja źródeł ryzyka Subiektywne ujęcie w analizie ryzyka Konstrukcja miar ryzyka, miar wrażliwości Modele abstrakcyjne, modele empiryczne Ewaluacja ryzyka Zarządzanie ryzykiem, strategie osłonowe (hedgingowe)

Analiza finansowych szeregów czasowych / cele wykrywanie natury zjawiska (np. zmiany cen surowców) reprezentowanego przez sekwencję obserwacji formalny opis, identyfikacja elementów szeregu czasowego prognozowanie przyszłych wartości szeregu czasowego (ASC opiera się na założeniu, że kolejne wartości w zbiorze danych reprezentują kolejne pomiary wykonane w równych odstępach czasu)

Teoria inwestycji finansowych Inwestycje w aktywa pozbawione ryzyka Inwestycje w aktywa obarczone ryzykiem akcje instrumenty pochodne Teorie portfelowe Strategie zabezpieczające

Instrumenty finansowe (financial instruments) Instrument finansowy - pewna forma pieniądza lub kontraktu między stronami, regulującego wzajemne zobowiązania oraz płatności

Literatura Jajuga K., Jajuga T. „Inwestycje” Luenberger D.G. „Teoria inwestycji finansowych” Hull J. „Kontrakty terminowe i opcje” Sopoćko A. „Instrumenty finansowe” Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”

Instrument finansowy Wartość instrumentu finansowego wynika z obietnic jakie są zawarte między umawiającymi się stronami (Instrumenty finansowe mają formę umowy sporządzonej na papierze lub są zapisami komputerowymi w odpowiednich bazach danych)

Cele wprowadzenia instrumentów finansowych łatwiejsze i sprawniejsze zarządzanie finansami szybsze rozliczenia pozbawienie transakcji charakteru gotówkowego

Papier wartościowy Przykłady IF: bony skarbowe, obligacje, depozyty, renty, kontrakty terminowe. Jeżeli dla danego IF istnieje rozwinięty rynek, na którym może być swobodnie wymieniany, to taki instrument staje się papierem wartościowym (security)

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / instrumenty dłużne depozyty bankowe obligacje bony skarbowe renty finansowe kredyty hipoteczne listy zastawne weksle, czeki

Instrumenty o charakterze własnościowym (udziału w majątku) akcje prawa do akcji certyfikaty inwestycyjne świadectwa udziałowe

Instrumenty pochodne kontrakty forwards kontrakty futures kontrakty wymiany - swapy opcje warranty

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / depozyty bankowe Rachunek a vista (DEMAND DEPOSIT) Lokaty terminowe (TIME DEPOSIT ACCOUNT) Certyfikat depozytowy (CERTIFICATE OF DEPOSIT) - jeżeli mogą być wymieniane na rynku, mają charakter papierów wartościowych

Instrumenty o charakterze wierzycielskim Obligacja (treasury bond) – papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Obligacje możemy podzielić ze względu na: Rodzaj emitenta Okres do wykupu Wartość nominalna i oprocentowanie obligacji Opcje dodatkowe Poziom ryzyka inwestycyjnego

Obligacje/ rodzaj emitenta Obligacje emitowane przez Skarb Państwa, korporacje (mogą być wtedy dopuszczane do obrotu giełdowego) Obligacje emitowane gminy lub miasta (obligacje komunalne lub obligacje municypalne). Obligacje skarbowe to dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa - emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami.

Dlaczego warto kupować obligacje skarbowe? pewność lokaty w przypadku obligacji skarbowych możliwość wycofania się z inwestycji w dowolnym momencie (sprzedaż na giełdzie bez utraty oprocentowania) możliwość stałego śledzenia wartości swoich inwestycji możliwość uzyskiwania kredytów pod zastaw obligacji

Obligacje/ okres do wykupu Okres do wykupu to liczba lat, w których emitent zobowiązuje się wywiązywać z obowiązków, jakie nakłada na niego obligacja. Data wykupu oznacza termin, kiedy dług przestanie istnieć, gdyż emitent wykupi obligację. Obligacje z terminem spłaty: od 1-5 lat - nazywa się obligacjami krótkoterminowymi, od 5-12 - nazywa się obligacjami średnioterminowymi, powyżej 12 lat - nazywa się obligacjami długoterminowymi.

Obligacje/ wartość nominalna i oprocentowanie Obligacje można dzielić na kuponowe (coupon bonds) i zerokuponowe (zero-coupon bonds). Obligacje zerokuponowe są zwykle emitowane z dyskontem. Obligacje kuponowe wiążą się z okresową płatnością kuponu, którego wysokość jest zwykle zależna od ratingu emitenta. Oprocentowanie obligacji może być stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość kuponu obligacji o zmiennym oprocentowaniu przedstawiana jest w formie "stopa bazowa + x%", Możliwe jest także oprocentowanie uzależnione od stopy inflacji (takie obligacje emituje polski Skarb Państwa).

Obligacje / Opcje dodatkowe Wiele emisji obligacji zawiera klauzulę, która daje inwestorowi i/lub emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Najczęściej stosowana jest opcja przedterminowego wykupu na żądanie emitenta (call feature), która daje emitentowi prawo do wcześniejszej spłaty całości lub części zobowiązań. Obligacje zamienne (convertible bond) Obligacje zamienne - rodzaj obligacji dające jej posiadaczowi możliwość do zamiany ich na akcje firmy emitującej. Obligacja wymienna (exchangable bonds) Obligacja wymienna - papier wartościowy umożliwiający posiadaczowi obligacji ich wymianę na określoną liczbę akcji zwykłych przedsiębiorstwa innego niż emitent.

Obligacje / poziom ryzyka inwestycyjnego Poziom ryzyka inwestycyjnego mierzony jest jakością kredytową (rating) Rating - niezależna ocena ryzyka kredytowego dokonywana przez wyspecjalizowane agencje ratingowe takie jak Moody's, Standard&Poor's oraz Fitch Ratings w stosunku do podmiotu zaciągającego dług. Rating ocenia jakość dłużnych papierów wartościowych pod kątem wiarygodności finansowej emitenta oraz warunków panujących na rynku. Badaniu wiarygodności finansowej podlegają emisje obligacji, krótkoterminowe papiery dłużne, podmioty zaciągające zobowiązania na rynku finansowym oraz rządy państw.

Bony skarbowe Bony skarbowe (treasury bills) - są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowanymi przez Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodnie i sprzedawane na przetargach. Nominał jednego bonu wynosi 10 000 zł. Nabywcami bonów są przede wszystkim firmy - krajowe i zagraniczne, często banki. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego. Ceny bonów są odzwierciedleniem przewidywanego przez rynek pieniężny poziomu inflacji, dlatego mogą być one miarodajnym odniesieniem dla określania oprocentowania innych instrumentów finansowych, np. obligacji.

Renty finansowe Renta finansowa jest umową, na mocy której jej posiadacz otrzymuje okresowe świadczenie pieniężne, zgodnie z przyjętym harmonogramem RF – na ogół – nie są papierami wartościowymi, ze względu na brak możliwości wymiany na rynku RF mogą być traktowane jak instrumenty przynoszące stały dochód np. obligacje

Kredyty hipoteczne (mortgages) Przyszły właściciel nieruchomości sprzedaje hipotekę swego domu aby uzyskać gotówkę niezbędną do nabycia nieruchomości, zobowiązując się do dokonywania okresowych płatności na rzecz posiadacza hipoteki Sytuacja przyszłego właściciela nieruchomości zaciągającego KH przypomina pozycję emitenta obligacji (przyjmuje pewną kwotę, później wypłaca regularnie kupony i na koniec - nominał)

Kredyty hipoteczne (mortgages) Kredyty hipoteczne nie są papierami wartościowymi, jednakże hipoteki są łączone w pakiety, pod które instytucje finansowe emitują nowe instrumenty, tzw. instrumenty zabezpieczone hipoteką (mortgage-backed securities)

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe Wartość obecna przyszłych przepływów pieniężnych (PV – present value) Wartość przyszła regularnych płatności (FV – future value) Pojęcia związane ze stopą zwrotu Mierniki efektywności inwestycji finansowych (NPV, IRR, ERR) Wartość obecna renty Równanie bankierów

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe Wycena bonów skarbowych Stopa rentowności bonu skarbowego Wycena obligacji Stopa dochodu z obligacji (YTM – Yield To Maturity) Wypukłość obligacji (wpływ stopy dochodu na cenę obligacji) Pomiar ryzyka stopy procentowej (duration)

Instrumenty o charakterze własnościowym Akcje - najważniejszy element rynku kapitałowego. Akcja jest papierem wartościowym potwierdzającym udział w kapitale akcyjnym spółki, stanowiącym jednocześnie uosobienie praw i obowiązków jej posiadacza - akcjonariusza.

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym klasyczne dokumenty akcyjne (papiery) zawierały nazwę firmy i siedzibę spółki nazwę sądu, w którym spółka jest zarejestrowana datę zarejestrowania spółki i emisji akcji wartości nominalnej akcji liczby akcji, numeru serii, rodzaju danej akcji oraz uprawnień szczególnych akcji przy akcjach imiennych - wysokości dokonanej wpłaty ograniczeń co do przeniesienia własności akcji oznaczenia przepisów statutu o związanych z akcją obowiązkach co do świadczeń na rzecz spółki

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym charakterystyki akcji wartość nominalna - wartość kapitału akcyjnego spółki przypadająca na jedną akcję wartość emisyjna - cena po jakiej akcja jest sprzedana przez emitenta jej pierwszemu właścicielowi wartość księgowa - wartość aktywów netto spółki przypadająca na jedną akcję wartość rynkowa - cena akcji na rynku (powstaje w wyniku spotkania się popytu z podażą)

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym PRAWA AKCJONARIUSZA Prawo do udziału w zyskach spółki, czyli prawo do dywidendy. Zysk netto spółki dzieli się na zysk zatrzymany (przeznaczony na dalszy rozwój) i zysk do podziału czyli dywidendę. Wszyscy akcjonariusze, którzy w dniu ustalenia prawa do dywidendy posiadają akcje uzyskują prawo do dywidendy. Prawo do zakupu akcji nowej emisji, czyli prawo poboru. Z prawa poboru może skorzystać akcjonariusz, który w dniu ustalenia prawa poboru posiada akcje spółki emitującej nowe akcje. Posiadacz prawa poboru może je sprzedać lub skorzystać z nich i dokonać zakupu akcji nowej emisji. Prawo do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Zapewnia ono akcjonariuszowi możliwość wpływania na losy spółki w drodze kształtowania liczebności, składu i kompetencji jej władz, a także poprzez wyznaczanie struktury podziału zysku przedsiębiorstwa. Prawo do udziału w masie upadłościowej spółki (w razie bankructwa)

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym TYPY AKCJI akcje uprzywilejowane akcje zwykłe Uprzywilejowanie może dotyczyć liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy wielkości lub kolejności wypłacania dywidendy podziału majątku spółki w przypadku likwidacji

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym Etapy wprowadzenia do obrotu giełdowego akcji spółki w publicznej ofercie sporządzenie prospektu emisyjnego uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na wprowadzenie do publicznego obrotu zawarcie umowy z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych o rejestrację tych papierów wartościowych upowszechnienie wymaganych informacji dotyczących emitenta i oferty

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe / wycena akcji Wycena akcji metodą zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF – discounted cash flow) Analiza podstawowych wskaźników (EPS, BV) Wycena metodami analizy fundamentalnej

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe Podstawowe parametry akcji Modele zmienności akcji Miary ryzyka inwestowania w akcje Pojęcie portfela akcji Parametry portfela akcji Portfel akcji z możliwością krótkiej sprzedaży Zagadnienia optymalizacyjne portfela akcji Charakterystyka portfela mieszanego (akcji oraz aktywów pozbawionych ryzyka)

Twórca metody DCF 1938 – John B. Williams „The theory of investment value” Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych w wycenie akcji

Analiza portfelowa Badanie parametrów portfelowych, określanie kryteriów doboru akcji, optymalizacja portfela H. Markowitz, „Portfolio selection” 1952 J. Tobin – „Liquidity preference as behavior towards risk” 1958 F. Modigliani, M. Miller „The cost of capital, corporation finance and the theory of investment” 1958 W. Sharpe „Capital asset pricing model” 1964 J. Lintner „Security prices, risk and maximal gains from diversifications” 1965

Analiza portfelowa Harry Markowitz, Merton Miller, William Sharpe - nagroda Nobla (1990) za pionierskie prace w dziedzinie ekonomii finansowej

Nagrody Nobla – analiza rynków finansowych 1981 James Tobin Relacje między rynkami finansowymi a decyzjami w zakresie wydatków, bezrobociem, produkcją i cenami 1985 Franco Modigliani Pionierska analiza oszczędności i rynków finansowych