RELACJE PACJENT-PERSONEL MEDYCZNY RELACJE PACJENT-PERSONEL MEDYCZNY. SPOŁECZNE DETERMINANTY SKUTECZNOŚCI TERAPII

PROBLEM PRESTIŻU ZAWODU CZY ZAWÓD LEKARZA CIESZY SIĘ SZACUNKIEM SPOŁECZNYM?!

CBOS O PRESTIŻU ZAWODÓW Od 1993 roku Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) prowadzi badania na temat prestiżu zawodów. W międzyczasie zmieniła się nieco metodologia badania (sposób zadawania pytania) a także poszerzono listę zawodów, o czym na końcu. W 1993 roku niekwestionowanym liderem rankingu był zawód … lekarza, który za prestiżowy uznało 81% badanych. W kolejnych edycjach zawód ten jednak sukcesywnie tracił na prestiżu (liderem został profesor uniwersytecki).

SZACUNEK DLA ZAWODU LEKARZA 1993 – 81% badanych przez CBOS uznało zawód lekarza za prestiżowy 1995 – liderem zostaje profesor uniwersytecki, a dla 79% badanych zawód lekarza jest prestiżowy 1996 – dalszy spadek w rankingu prestiżu – tym razem 77% badanych uznało zawód lekarza za prestiżowy 1999 – 75% badanych uznało zawód lekarza za prestiżowy 2009 – badanie zostało wznowione po 10 latach. Za prestiżowy zawód lekarza uznało 73% W TYM SAMYM BADANIU Z 2009 R. ZAWÓD PIELĘGNIARKI DOCENIŁO … 77% BADANYCH.

AUTORYTET LEKARZA Właściwie można wyróżnić dwa źródła autorytetu lekarza w relacjach z pacjentami: Pierwsze sprowadza się do wiedzy eksperckiej, jaką lekarz posiada, która jednocześnie daje podstawy do podejmowania (i w jakimś stopniu egzekwowania) decyzji. Innymi słowy, lekarz buduje swój autorytet opierając się na kompetencjach merytorycznych (wiedzy i umiejętnościach) Drugie to społeczne postrzeganie autorytetu: legitymizacja przekonanie o uczciwości uznawanie orzeczeń (miarodajność) zasięg miarodajności (jaki wycinek życia może być objęty uznanymi orzeczeniami) trwałość autorytetu

RELACJA LEKARZ-PACJENT Dwa modelowe ujęcia relacji lekarz-pacjent: biologiczne – jest nastawione na zachowania instrumentalne, psychospołeczne – koncentruje się na zachowaniach społecznych. W codziennej praktyce jednak zachowania instrumentalne, nastawione na konkretny cel (zwalczanie choroby) przeplatają się z tymi o charakterze psychospołecznym. Zatem można sformułować tezę, że relacja pomiędzy lekarzem a pacjentem wpływa istotnie na skuteczność terapii, a tym samym dotyka samego sedna zawodu lekarza.

TRZY TEORETYCZNE UJĘCIA Teoretyczne modele relacji pomiędzy lekarzem (szerzej personelem medycznym) a pacjentem stanowią doskonałą ilustrację zmian, jakie dokonują się w zakresie medycyny jak i socjologii medycyny. Począwszy od modeli określanych mianem „paternalistycznych”, poprzez „konfliktowe” po „partnerskie”. To historia stopniowej emancypacji pacjenta, który ulega upodmiotowieniu i przestaje być jedynie nośnikiem jednostki chorobowej.

LEKARZ PO PROSTU WIE LEPIEJ W wersji „twardej” (Parsons): Relacja ma charakter asymetryczny. Lekarz ma autorytet wynikający z wiedzy i kompetencji, ale także silną legitymizację społeczną (Wykład 2.) W centrum uwagi nie znajduje się pacjent, ale jego choroba. Lekarz podejmuje decyzje autorytatywnie, wiedząc najlepiej, co jest dobre dla pacjenta. W wersji „miękkiej” (Szasz, Hollender): Aktywność-bierność (dorosły - niemowlę), aktywność-dominacja (dorosły – nastolatek), kierowanie-współpraca (dorosły – dorosły).

CO ON MI TU BĘDZIE KAZAŁ Model konfliktowy zwraca uwagę na elementy eksponowane we wcześniejszych ujęciach, ale jako źródło potencjalnych konfliktów: Asymetryczność relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem wynika z autorytetu tego pierwszego, ale także ze struktury społecznej. Pojawia się różnica interesów lekarza i pacjenta. Lekarz kontroluje dostęp do świadczeń medycznych. Pełni rolę nie tylko eksperta, ale także „gatekeepera”. Lekarz stara się chronić przed oceną swojej działalności, strzeże „tajników” swojej wiedzy. „Lekarz wykorzystuje część swego autorytetu, aby sprostać oczekiwaniom pacjenta, natomiast zależy mu przede wszystkim na utrzymaniu swej zinstytucjonalizowanej dominacji” - B. Tobiasz- Adamczyk, Relacje lekarz-pacjent w perspektywie socjologii medycyny, UJ, Kraków 2002, s. 35

CZYM MOGĘ SŁUŻYĆ? Model oparty na partnerskiej relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem zakłada zerwanie z asymetrycznością relacji. Autorytet nadal pełni istotną rolę, niemniej jednak pacjent staje się bardziej konsumentem. Obie strony uczą się wzajemnie własnych relacji, aby móc negocjować. Aktywizacja pacjenta polega także na dokonywaniu wyborów: lekarza, terapii itp. Działalność obu stron poddawana jest ocenie. Lekarz stanowi „jedynie” instytucję wspierającą, staje się doradcą.

KRYTYKA Założenie o równości obu stron w relacjach pacjent-lekarz, położenie akcentu na konsumencko-kontraktowy charakter, spotkało się jednak z krytyką. Oto główne jej argumenty (www.biesaga.info): Następuje dehumanizacja relacji, która nacechowana jest nieufnością. Założenie co do autonomii obu stron wcale nie niweluje różnic w wiedzy i kompetencjach, a może stanowić pretekst do swoistego „umycia rąk” przez lekarza. W relacjach konsumenckich istnieje możliwość zaniku moralnych aspektów działalności. Proponuje się podejście określane mianem „dobroczynności w działaniu”. Celem nadrzędnym nie jest autonomia każdej ze stron, ale dobro pacjenta, osiągane dzięki wzajemnemu zaufaniu.