Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

PODZIAŁ TKANEK ROŚLINNYCH. TKANKI TWÓRCZE

Tkanka jest to zespół komórek o wspólnym pochodzeniu i zbliżonej budowie, wyspecjalizowane do określonych funkcji w organizmie. Roślinami naczyniowymi określa się wszystkie paprotniki i rośliny nasienne (okrytonasienne i nagonasienne). Tkanki tych roślin wykazują wysoki stopień specjalizacji i zróżnicowania. Owe zróżnicowanie nastąpiło w wyniku konieczności przystosowania się do lądowego trybu życia.

PODZIAŁ TKANEK Ze względu na zdolność komórek do podziałów: twórcze – są to różnego rodzaju merystemy, tkanki o charakterze embrionalnym, w których odbywają się regularne podziały komórkowe stałe – tkanki dojrzałe, których komórki są niezdolne do podziałów 2. Ze względu na złożoność budowy: jednorodne – zbudowane z podobnych komórek, tworzących zespoły niejednorodne – zespoły różnych typów komórek, które stanowią rozwojową całość i są przystosowane do pełnienia określonych funkcji 3. Ze względu na pochodzenie: pierwotne, powstające bezpośrednio z komórek zarodkowych wtórne, powstające w procesie odróżnicowania tkanek stałych

TKANKI TWÓRCZE (MERYSTEMATYCZNE) Merystemy to tkanki utworzone z komórek zdolnych do regularnych podziałów mitotycznych. Są to komórki o cienkich, pierwotnych ścianach, z dużymi, kulistymi i centralnie położonymi jądrami. Zawierają dużo cytoplazmy, nie posiadają natomiast wakuoli (bądź też mają nieduże i nieliczne). Funkcją tych komórek jest dzielenie się i różnicowanie, w następstwie czego powstają tkanki wszystkich innych typów. Wśród tkanek twórczych wyróżnia się merystemy pierwotne i wtórne. Pierwotne powstają przez podziały zygoty i tworzą początkowo rozwijający się wielokomórkowy zarodek. Wtórne powstają z komórek tkanek stałych, w wyniku podziałów komórkowych prowadzących do ich wstecznego przeobrażenia się w komórki embrionalne.

Wyróżniamy merystemy funkcjonujące przez cały czas życia rośliny czy organu (są to merystemy wzrostu nieograniczonego). Dzięki nim możliwy jest wzrost zlokalizowany i nieograniczony roślin. Wzrost ten odbywa się przez całe życie rośliny, ale tylko w ściśle określonych miejscach (np. wzrost na długość pędów i korzeni tylko na ich szczycie). Ten typ wzrostu jest charakterystyczny dla roślin. W niektórych organach roślin, np. w liściach, kwiatach, owocach wzrost odbywa się równocześnie we wszystkich kierunkach danego organu, aby po osiągnięciu określonej wielkości i kształtu równocześnie zakończyć się we wszystkich miejscach. Wzrost taki nazywa się dyfuzyjnym i ograniczonym. Przy tym typie wzrostu cały rozwijający się organ roślinny zbudowany jest z tkanki merystematycznej, która różnicuje się w tkanki stałe po zakończeniu wzrostu.

MERYSTEMY WIERZCHOŁKOWE WIERZCHOŁKOWY PĘDU Merystemy te tworzą stożki wzrostu korzenia i łodygi – zlokalizowane są więc na szczycie rosnącej łodygi i korzenia. Zbudowane są z komórek wrażliwych na uszkodzenia, wobec czego chronione są w korzeniu przez wielokomórkową czapeczkę, a w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające. Dzięki tej tkance możliwy jest przyrost na długość. LIŚĆ MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY KORZENIA CZAPECZKA

MERYSTEMY WIERZCHOŁKOWE 1 2 STOŻEK WZROSTU KORZENIA STOŻEK WZROSTU ŁODYGI 1-merystem wierzchołkowy, 2-czapeczka

MERYSTEMY INTERKALARNE Merystemy interkalarne (wstawowe) rozmieszczone są wzdłuż łodygi w tak zwanych węzłach. Tworzą się u roślin, które szybko na szczycie łodygi wytwarzają kwiaty lub kwiatostany, co uniemożliwia przyrost łodygi w tym miejscu. Można to zaobserwować u niektórych roślin jednoliściennych, np. traw czy turzyc. Tkanki te powodują przyrost pędu na długość, tworząc tkanki stałe do góry i w dół (przypomina to rozsuwanie anteny radia samochodowego). KWIATOSTAN MERYSTEM INTERKALARNY

Pierwotnym merystemem bocznym jest prakambium (pramiazga) wytwarzająca u roślin nasiennych drewno i łyko pierwotne, dzięki czemu możliwy jest niewielki przyrost na grubość. Merystem archesporialny (zarodnikotwórczy) – jego zasadnicza funkcja polega na mejotycznym tworzeniu haploidalnych zarodników, służących do rozmnażania bezpłciowego. Jest to jedyna tkanka twórcza, której aktywność nie wiąże się ze wzrostem, ale z reprodukcją organizmu. Może być pochodzenia pierwotnego lub wtórnego. TKANKA ZARODNIKOTWÓRCZA (ARCHESPOR) PRZEKRÓJ PRZEZ GŁÓWKĘ PRĘCIKA

PRZEZ ZIARNIAK PSZENICY Merystem zarodkowy – z nich zbudowane są zarodki roślin znajdujące się w nasionach. Ta tkanka daje początek niektórym innym tkankom twórczym. MATERIAŁ ZAPASOWY ZARODEK PRZEKRÓJ PODŁUŻNY PRZEZ ZIARNIAK PSZENICY

MERYSTEMY WTÓRNE - KALLUS Kallus (tkanka przyranna) – formowana jest w miejscu uszkodzenia rośliny przez komórki znajdujące się w strefie przylegającej do zranienia. Komórki te odróżnicowują się i dzielą mitotycznie, transportują też do strefy przyrannej wielocukrowce i śluzy, dzięki czemu powstaje biaława narośl zwana kallusem. Zabliźnia (zatyka) ona miejsce uszkodzenia. Tkanka ta odgrywa też dużą rolę przy zrastaniu się fragmentów dwu roślin podczas szczepienia – zabiegu stosowanego powszechnie w ogrodnictwie.

WTÓRNE MERYSTEMY BOCZNE Merystemy te biorą udział we wtórnym przyroście łodyg i korzeni na grubość. Do tkanek twórczych wtórnych zaliczamy: - kambium czyli miazgę twórczą, - fellogen czyli miazgę korkotwórczą, - okolnicę czyli perycykl.

WTÓRNE MERYSTEMY BOCZNE Kambium najczęściej tworzy się w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia, między łykiem i drewnem pierwotnym. Komórki tego marystemu produkują drewno wtórne do środka walca i łyko wtórne (na zewnątrz walca). 1 2 3 4 1 – łyko, 2 – skórka 3 – kambium 4 – drewno 5 – rdzeń 5 LOKALIZACJA KAMBIUM W ŁODYDZE ROŚLINY OKRYTONASIENNEJ

WTÓRNE MERYSTEMY BOCZNE Fellogen – powstaje najczęściej z komórek miękiszowych, pod pierwotną tkanką okrywającą łodygi (skórką). Produkuje korek (fellem) odkładany na zewnątrz organu (ku jego obwodowi), oraz fellodermę produkowaną do jego wnętrza.

WTÓRNE MERYSTEMY BOCZNE Okolnica (perycykl) - z niej powstają zawiązki korzeni bocznych SKÓRKA KORZENIA KORA PIERWOTNA OKOLNICA (PERYCYKL)

Literatura: Pyłka – Gutowska E., 1995. Biologia. Vademecum maturzysty. Wydawnictwo Oświata, Warszawa Lewiński W., Balerstet J.,Prokop J., Sabath K., Skirmuntt G., 2005. Biologia 1. Zakres rozszerzony. Operon, Gdynia Szweykowska A., Szewykowski J., 2004. Botanika. Morfologia. PWN, Warszawa Lewiński W., Walkiewicz J., 2000. Biologia 1. Operon, Rumia Rozmus M., Drewniak M., Kornaś A., 1997. Botanika ogólna. Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków Wiśniwski H.,1998. Biologia dla klas III. Wydawnictwo Agmen, Warszawa Danowski J.,2005. Repetytorium dla maturzystów i kandydatów na uczelnie medyczne. Medyk, Warszawa