Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

MARKS, ENGELS MATERIALIZM DIALEKTYCZNY Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, MARKS, ENGELS I MATERIALIZM DIALEKTYCZNY– lekcja 37

K. MARKS I F. ENGELS          Karl Marks (1818 - 1883) socjolog, filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny, urodził się w Trewirze w zeświecczonej rodzinie niemieckiej pochodzenia żydowskiego. Studiował prawo i filozofię. Pociągała go kariera naukowa, ale początkowo poświęcił się dziennikarstwu. Przez jakiś czas był redaktorem „Gazety Reńskiej" w Kolonii. Musiał opuścić Niemcy, osiadł w Paryżu, przebywał tam, dopóki na żądanie Prus i stamtąd nie został wydalony. W Paryżu zetknął się z francuskimi socjalistami. W tym czasie zbliżyli się z też Engelsem. Karol Marks

K. MARKS I F. ENGELS             Friedrich Engels (1820 - 1895) niemiecki filozof i socjolog, urodził się w Barmen w rodzinie niemieckich fabrykantów. Za młodu brał udział w ruchu literacko-politycznym „Młode Niemcy”. W latach 1842 - 1844 pracował w fabryce ojca w Manchesterze, a to, co tam zaobserwował, przedstawił w 1845 r. w książce Położenie klasy robotniczej w Anglii. W 1844 r. wyjechał do Paryża, gdzie poznał Karola Marksa. Fryderyk Engels,

K. MARKS I F. ENGELS         W 1845 r. obaj wrócili do Niemiec. Pisali wtedy razem książki i razem działali politycznie. Głównym ich celem było wówczas stworzenie partii komunistycznej, która wcieliłaby w życie ich hasła. Rok 1848, rok rewolucji, zastał ich w Niemczech. Engels brał czynny udział w walkach. W okresie reakcji, która nastąpiła po rewolucji, musieli opuścić swój kraj, udali się na emigrację do Anglii. Marks osiadł w Londynie, gdzie pozostał do śmierci, pisząc i kierując stamtąd akcją polityczną. Engels wrócił do fabryki w Manchesterze i pracował w niej, aby zapewnić egzystencję sobie i Marksowi. W 1870 i on osiadł w Londynie. Marks i Engels

K. MARKS I F. ENGELS            Marks i Engels przez 40 lat stanowili wyjątkowo zharmonizowany zespół. Uzupełniali się nawzajem, gdy Marks przygotowywał Kapitał i zajmował się studiami ekonomicznymi, Engels prowadził studia przyrodnicze. Engels, który przeżył Marksa, przypisywał zmarłemu towarzyszowi główną zasługę w wytworzeniu ich wspólnej teorii, siebie usuwał w cień. Dla tej teorii ustaliła się nazwa „marksizmu" oraz przekonanie, że jest zasadniczo dziełem Marksa. Ustalono jednak, że Engels miał w niej znaczny udział, większy, niż sam przyznawał. Marks i Engels Berlin

K. MARKS I F. ENGELS            Wczesne prace, które formułowały ich pogląd na świat, były ich wspólnym dziełem: Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki, wyszła w 1845, Ideologia niemiecka, napisana 1845/6 oraz Manifest komunistyczny z 1848. Kapitał, fundamentalne dzieło ekonomiczne, podstawa socjalizmu, był wyłącznym dziełem Marksa. Natomiast Engels był autorem prac o charakterze filozoficznym: Anty- Diihring, 1878, Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, 1888.

K. MARKS I F. ENGELS             „Naczelnym zagadnieniem całej filozofii jest zagadnienie stosunku myśli do bytu, ducha do przyrody. Stosownie do odpowiedzi na to pytanie filozofowie podzielili się na dwa wielkie obozy. Ci, którzy twierdzili, że duch istniał wcześniej niż przyroda, utworzyli obóz idealistyczny. Inni zaś, którzy za pierwotną uważali przyrodę, należą do różnych szkół materialistycznych" - pisał Engels. Wraz z Marksem pomijali inne różnice zdań występujące w filozofii, usiłowali ją uprościć i liczyli się tylko z tym, co najbardziej istotne. Te dwa odróżnione przez nich wielkie obozy występowały w filozofii od wieków. W okresie poprzedzającym wystąpienie Marksa i Engelsa panował idealizm, a w Niemczech panował nawet niepodzielnie. Marks i Engels byli zdecydowanymi przeciwnikami idealizmu, a zwolennikami materializmu. Zasadnicza teza materializmu, jego teoria bytu brzmi: świat jest w całości materialny. Materializm Marksowski nie zaprzeczał, że istnieje duch, ale twierdził, że istnieje tylko w związku z ciałem, że jest wynikiem rozwoju materii, a nie bytem pierwotnym, samoistnym, od materii niezależnym.

K. MARKS I F. ENGELS Swój materializm nazywali „dialektycznym„, przejęli nazwę „dialektyki", ale pojęli ją inaczej. Dotąd była własnością myśli, teraz materialnej przyrody, dotąd była metodą niezależną od doświadczenia, teraz stała się wyrazem doświadczenia, dotąd była związana z idealizmem, teraz zaś z materializmem. Za podstawową cechę przyrody uznali tę cechę, którą dawniej zaobserwowano na myślach i której wyrazem była metoda dialektyczna - że jest w nieustannym ruchu, że ciągle się rozwija. Przez „dialektyczny" materializm rozumieli pogląd, że istnieje jedynie materia, ale materia nieustannie się rozwijająca, przyjmująca coraz nowe postacie.         Marks i Engels Budapeszt

K. MARKS I F. ENGELS Dialektyczne pojmowanie przyrody przypisywało jej aż cztery właściwości: l) przyroda składa się z rzeczy ze sobą spojonych, wzajem się warunkujących i względnych; 2) jest w ciągłym ruchu, przemianie, rozwoju; 3) rozwijając się wytwarza nowe jakości; 4) motorem rozwoju jest walka wewnętrznych przeciwieństw. Dialektyczna filozofia Marksa i Engelsa odwołując się do doświadczenia twierdziła, iż nie ma innego bytu jak tylko rozwijający się, zmienny i zależny. Engels i Marks

Karl Marx and Friedrich Engels K. MARKS I F. ENGELS          Hasłem filozofii Marksa i Engelsa było: trzymać się doświadczenia; przedstawiać rzeczy w ich konkretnych własnościach. Zwłaszcza człowieka chcieli rozumieć konkretnie, nie w oderwaniu. Człowiek jakim go przedstawia biologia, jest abstrakcją, nie uwzględnia bowiem czynników społecznych, wytwarza fikcyjnego człowieka o stałych własnościach, niezależnego od czasu i miejsca, tymczasem właśnie zależnie od czasu i miejsca ludzie mają różne własności. Konkretne własności ludzi zależne są od warunków społecznych, w jakich żyją, od szczebla rozwoju, na jakim się znajdują, od otoczenia, które na nich wpływa. Zależnie od warunków społecznych, od stadium rozwoju, od otoczenia, człowiek jest taki albo inny. Dlatego tylko w świetle socjologii i historii można go poznać konkretnie.       Karl Marx and Friedrich Engels w Karl Marx Stadt

K. MARKS I F. ENGELS          Materializm dialektyczny nie ograniczał się do zjawisk przyrody, obejmował także zjawiska społeczne. Marks wywodził, że nie tylko przyroda, ale i dzieje ludzkie mają osnowę materialną, podlegającą prawom koniecznym. Dzieje poszczególnych ludzi należy rozważać w zespole społecznym, nikt bowiem nie żyje sam, wszyscy żyją społecznie. A żyjąc społecznie, wchodzą w konieczne i niezależne od ich woli stosunki. Pogląd ten otrzymał nazwę materializmu historycznego. „Historycznego", bo dotyczył stosunków ludzkich i ich historycznego rozwoju, a „materializmu" — bo stosunki te tłumaczył materialistycznie. Był zastosowaniem materializmu dialektycznego do stosunków społecznych. Marks odkrył „ukryty dotychczas pod ideologicznymi nawarstwieniami prosty fakt, że ludzie muszą przede wszystkim jeść, pić, mieć mieszkanie i odzież, zanim będą mogli się zajmować polityką, nauką, sztuką, religią itd." Ludzie muszą przede wszystkim jeść, pić, mieć mieszkanie i odzież, zanim będą mogli się zajmować polityką, nauką, sztuką, religią itd.

K. MARKS I F. ENGELS „Całokształt stosunków produkcji tworzy ekonomiczną strukturę społeczeństwa, realną podstawę, nad którą się wznosi nadbudowa prawna i polityczna i której odpowiadają pewne formy świadomości społecznej. Sposób produkcji życia materialnego warunkuje proces społeczny, polityczny i duchowy w ogóle, nie świadomość ludzi stanowi o ich bycie, lecz, odwrotnie, ich byt społeczny stanowi o ich świadomości". To znaczy że, wśród czynników życia ludzkiego pierwsze miejsce zajmują czynniki społeczne. Jednostki, chcąc czy nie chcąc, muszą się im podporządkować. Wśród czynników społecznych pierwsze miejsce zajmują czynniki materialne, a wśród materialnych gospodarcze. One decydują o formach życia duchowego. Subiektywna świadomość gra niewątpliwie swą rolę, ale sama jest uwarunkowana obiektywnie, gospodarczo. Czynnikiem decydującym o całym rozwoju i ustroju społecznym, o całej kulturze jest sposób zdobywania środków do życia, czyli sposób produkcji dóbr materialnych. O sposobie tym stanowią siły wytwórcze, czyli ludzie i ich narzędzia pracy, ale także stosunki produkcji, czyli stosunki społeczne, w jakich produkcja się odbywa. Produkcja ma zawsze społeczny charakter, ludzie produkują wspólnie, a stosunki, jakie ich przy produkcji łączą, mogą być różne: może to być stosunek współpracy, jak i wyzysku jednych przez drugich.

K. MARKS I F. ENGELS    Historia zna pięć zasadniczych typów stosunków produkcji: gminy pierwotnej, niewolniczy, feudalny, kapitalistyczny socjalistyczny. Nie są one wieczne, bo produkcja znajduje się zawsze w stanie rozwoju. A przeobrażenia jej mają daleko sięgające konsekwencje: nie ograniczają się do sfery gospodarczej, lecz wywołują nieuchronnie zmianę sposobu życia, myślenia, odczuwania, zmianę całego ustroju społecznego, ideologii, poglądów politycznych, instytucji kulturalnych.    

Rewolucjia Październikowa K. MARKS I F. ENGELS         Zmiany w produkcji zaczynają się zawsze od zmiany sił wytwórczych. Zależnie od nich zmieniają się z kolei stosunki produkcji. Jeśli nie nadążają za rozwojem tamtych, to system produkcji zaczyna szwankować, zaczynają się kryzysy gospodarcze, a za nimi idą w konieczny sposób przewroty społeczne. W nich wyładowują się konflikty między siłami gospodarczymi a nie nadążającymi za nimi stosunkami. Jeden z takich konfliktów Marks rozpoznał w swojej epoce: oto kapitalizm, skupiając robotników w fabrykach, nadaje produkcji charakter społeczny i podważa przez to swą własną podstawę, bo społeczna produkcja wymaga społecznej własności środków produkcji. Musi więc nastąpić przewrót, który władzę odda w ręce robotników, w ręce proletariatu. Rewolucjia Październikowa

Marks, Engels, Lenin, Stalin K. MARKS I F. ENGELS      Filozofia Marksa i Engelsa była poglądem na świat, materializm miał dla nich wartość nie sam przez się, ale jako teoria socjalizmu. Teoria ich kończyła się perspektywą przewrotu politycznego i przeprowadzeniu tego przewrotu poświęcili swoje życie. Nigdy teoria filozoficzna nie była ściślej związana z praktyką. „Jak filozofia ma w proletariacie broń materialną, tak proletariat w filozofii swą broń duchową". O dawniejszych materialistach Marks mówił, że tylko objaśniali świat, a „tymczasem rzecz w tym, żeby go zmienić". Opracowanie przez niego teorii materializmu dialektycznego było faktem należącym nie tylko do dziejów filozofii, ale też polityki, było jednym z etapów walki społecznej: przyczyniło się bowiem do tego, że ruch robotniczy stał się świadomym ruchem klasowym.      Marks, Engels, Lenin, Stalin Marks, Engels, Lenin

K. MARKS I F. ENGELS   Marksizm był materializmem: antymechanistycznym, dialektycznym, liczącym się z historią, „historycznym", wywodzącym formy społeczne z czynników gospodarczych. Był filozofią świadomie służącą praktyce, polityce, polityce proletariatu, którego zwycięstwo wyprowadzał ze swych założeń jako konieczność. Marksizm uchodził za pogląd polityczny, nie naukowo-filozoficzny, i pierwotnie poza partią nie miał zwolenników. Po śmierci Marksa i Engelsa czołowi jej przedstawiciele zaczęli, zachowując ich teorie gospodarcze i polityczne, porzucać filozoficzne. Ten stan rzeczy trwał jednakże krótko, sytuacja zmieniła się radykalnie od chwili wystąpienia Lenina. Kontynuację i dalsze rozwinięcie filozofii Marksa stanowi leninizm, który pojawił się na przełomie XIX i XX wieku, jako nowy etap rozwojowy marksizmu.    Marks, Engels, Lenin Włodzimierz Lenin

BIBLIOGRAFIA Engels F., Marks K., Manifest komunistyczny, Warszawa 2006. Lenin W., Fryderyk Engels, Warszawa 2005. Marks K., Kapitał, Warszawa 1951. Steipanowa J., K. Marks Szkic biograficzny, Moskwa 1977. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3, Warszawa 2002. Wheen F., Marks Kapitał , Warszawa 2007.